Sjever na jugu

Budućnost Balkana projektovana je kroz integraciju u EU i to je pravac koji se u većini država, izuzimajući radikalne elemente, ne dovodi u pitanje. Štaviše, evrointegracije su postale jedna vrsta mantre, usljed koje se ponekad suština procesa stavlja u drugi plan u odnosu na formu i procedure.

Da bi proces evrointegracija suštinski doveo do željenog cilja, države Zapadnog Balkana, posebno one koje se definišu kao „Dejtonska četvorka“ (Hrvatska, BiH, Crna Gora i Srbija), primarno moraju pokazati da su spremne da uspostave valjanu međusobnu saradnju. Naravno, to nikako ne znači da se zagovara uspostavljanje neke nove državne zajednice već „novog regionalizma“ koji treba da dovede do „osvježenja u sadašnjoj saradnji država regiona“, kako se navodi u studiji The Balkan Trust for Democracy (BTD).

NORDIJSKI MODEL

U cilju dalje afirmacije regionalne saradnje na Balkanu kao primjer navodi se „nordijski model“ koji su uspostavile Danska, Finska, Island, Norveška i Švedska, kao i tri autonomne oblasti: Farska ostrva i Grenland (oblasti u okviru Danske) i Alandska ostrva (oblast u okviru Finske).

Analogija sa trenutnim stanjem na Zapadnom Balkanu mogla bi se naći u činjenici da sve navedene nordijske države imaju vrlo različit status u međunarodnim organizacijama. Tako Danska, Island i Norveška su članice NATO, Danska (bez Grenlanda), Finska i Švedska su članice EU, a samo Norveška i Island su članice Evropske ekonomske zone (EEA). Pritom, Finska je jedina država nordijskog regiona koja je kao zvaničnu valutu uvela euro.

Takođe, postojale su i vidne razlike u ekonomskom razvoju. Za razliku od Švedske koja je bila ekonomski jaka država, Norveška je 1946. godine bila na stepenu ekonomskg razvoja kao tadašnja Albanija, a danas je uz Dansku među vodećim državama po stepenu blagostanja stanovništva i ako nije članica EU (građani su na referendumu 1994. godine glasali protiv ulaska u EU).

Međutim i pored činjenice da je više nego zastupljena heterogoenost, posebno u statusu u međunarodnim organizacijama, nordijske države imaju izuzetno dobru i razvijenu regionalnu saradnju.

VIKINZI NA STAZI MIRA

Istorija nordijskih država počinje sa tzv. „vikinškim dobom“ i karakterišu je periodi mira, ali i burna i duga istorija međusobnih sukoba, gdje se posebno isticalo rivalstvo Švedske i Danske. Ove države jedino su u periodu Unije pod kraljicom Margaretom, uspostavljenom 1397. godine, bili u jednom državnom okviru. Od 1523. godine do danas i pored toga što se međusobno smatraju „bratskim narodima“ nije bilo jedinstvene državne organizacije. Pritom, dugo vremena bio je zastupljen spor Švedske i Finske oko Alandskih ostrva, Švedske i Norveške koja 1905. proglašava svoju državnu nezavisnost u odnosu na Švedsku, itd. Međutim, svi državni sukobi, te posebno različitosti u vođenju spoljne politike u prošlom vijeku, nijesu smetali da, prije svega istaknuti intelektualci, razviju ideju „skandinavizma“ koja 1920. rezultira prvim potpisanim sporazumima o saradnji.

Nakon II svjetskog rata i pored hladnoratovske podjele Evrope (Finska je imala posebne odnose sa SSSR-om, Norveška je u NATO, Švedska je neutralna) dodatno jača ideja nordijskog regionalizma, pa se tako početkom 50-ih godina potpisuje sporazum o slobodi kretanja, koji je zapravo prvi evropski „šengen“. Zatim slijedi niz sporazuma kao npr. Sporazum o zajedničkom tržištu rada (1954.), jezička konvencija (1981.), Konvencija o socijalnom osiguranju (1984.) itd. U fundamentu svih ovih sporazuma je ideja da nordijske države treba da budu jedinstvena zona koja će „olakšati kretanje građana i omogućiti im da slobodno uče ili rade u okviru regiona, bez rizika gubljenja pogodnosti koje uživaju na nacionalnom nivou ili potrebe da plaćaju dupli porez“.

NORDIJSKI SAVJET

Okosnicu nordijske saradnje danas čini parlamentarna saradnja kroz Nordijski savjet, koji broji 87 članova koji se svake godine biraju u naionalnim parlamentima. Danska delegira 16, Finska 18, Island 7, Norveška 20 i Švedska 20 parlamentaraca. Interesantno je da u Savjet (u kvoti 87) svoje predstavnike imaju i oblasti Farska ostrva i Grenland (Danska) i Alandska ostrva (Finska) po 2, čime su uvažene i specifičnosti pojedinih regiona koji su u nekim periodima bili predmet ozbiljnih međudržavnih sporenja. U okviru Savjeta svi poslanici grupišu se u četiri velike partijske grupacije i to: socijaldemokratska, konzervativna, socijalistička i grupacija centra.

Na čelu Nordijskog savjeta je predsjednik koji se bira na period od godinu dana i rotira između država po utvrđenom principu. Politička saradnja država uglavnom se odvija u pet komiteta Nordijskog savjeta i Predsjedništvu kao izvršnom tijelu. Komiteti su uspostavljeni za privredu i industriju, kulturu i obrazovanje, prava građana i potrošača, blagostanje i komitet za kontrolu nad finansiranjem zajedničkih fondova.

Posebno je interesnantan Komitet za blagostanje, ne samo po imenu već i po funkciji koja je sadržana u tretiranju pitanja koja se odnose na nordijski model blagostanja, socijalnu i zdrastvenu politiku.

Pored Nordijskog savjeta, koji ima funkciju skupštine, funkcioniše i Nordijski savjet ministara koji je svojevrsna vlada. Predsjedavanje Savjetom ministara se rotira između država članica, ali ne i autonomnih oblasti. Savjet ministara zadužen je za finansiranje oko 30 različitih institucija širom nordijskog regiona i njegov bužet u 2010. iznosio je oko 120 miliona eura.

NAUČENA LEKCIJA

Navedeni primjer nordijske saradnje mogao bi biti dobar putokaz za države sa prostora bivše Jugoslavije. Uspostavom ovakvog ili sličnog oblika saradnje one ne bi povrijedile svoju stečenu suverenost, a vidno bi unaprijedile kvalitet života građana, posebno onih koji su, po prirodi profesije ili porijekla, upućeni na dva državna entiteta. Istovremeno to bi bila snažna poruka Briselu o stvarnoj spremnosti da se uspostave evropske vrijednosti, jer je za uspjeh pridruživanja primarno funkcionisanje valjane saradnje sa susjedima.

Snažnu podršku ovom procesu dala je mreža građanskih asocijacija Hrvatske, Crne Gore, BiH i Srbije okupljenih oko Igmanske inicijative koja je krajem aprila ove godine završila i publikovala projekat: „Statusna i imovinska pitanja građana nastala kao posljedica raspada SFRJ“ koji je pokazao da se mnoga od statusnih i imovinskih problema građana ne mogu riješiti ukoliko ne funkcioniše odgovarajuća regionalna saradnja, zasnovana na međusobnom razumjevanju i povjerenju. Ovo tim prije što danas još uvijek oko 200.000 građana ima statusne ili imovinske probleme nastale kao posljedica dezintegracije bivše zajedničke države. U prvom redu to su problemi ostvarivanja prava na državljanstvo, pribavljanja dokumenata, ostvarivanja prava na penziono ili invalidsko osiguranje. U dijelu imovinskih problema najviše su zastupljeni slučavjevi neizmirenja obaveza prema građanima po osnovu računa stare devizne štedne, povraćaj privatne imovine i stanarskih prava, utvrđivanja radnog staža i drugih prava po osnovu rada itd.

P.S. Iskustvo sukoba na Balkanu za sadašnju generaciju njegovih stanovnika, trebalo bi da postane „naučena lekcija“ koja može pomoći da ovaj prostor više ne bude evropsko „bure baruta“, već njegov integrativni dio spreman da radi u sopstvenu korist. Ako su to mogli prije pola vijeka ratoborni Vikinzi na sjeveru Evrope, zašto to danas ne bi mogli stanovnici Zapadnog Balkana.

( Prof. dr Branislav Radulović )