U Podgorici u decembru 18 dana bio zagađen vazduh

Vazduh u glavnom gradu u decembru prošle godine bio je zagađen 18 dana, pokazuju rezultati mjerne stanice Nova varoš objavljeni na sajtu Agencije za zaštitu prirode i životne sredine. Tih osamnaest dana izmjerene koncentracije PM10 čestica tokom decembra su bile iznad dozvoljenih 50 mikrograma po metru kubnom.

Najveće zagađenje PM10 česticama zabilježeno je posljednjih sedam dana prethodne godine, kada nije bilo dovoljno padavina, ni vjetra. Najveće zagađenje zabilježeno je 24, 26, 29. i 31. decembra. Najveća zagađenost je zabilježena 29. decembra kada je prisutnost PM 10 čestica bila izražena sa 154,91 ug/m3. Granične vrijednosti do kojih je koncentracija PM 10 čestica u vazduhu dozvoljena je do 50 ug/m3.

“Srednje dnevne vrijednosti suspendovanih čestica PM 10 su upoređene sa propisanom graničnom vrijednošću za srednju dnevnu vrijednost (50 μg/m3) koja se ne smije prekoračiti više od 35 puta u toku godine”, piše na sajtu Agencije za zaštitu prirode i životne sredine.

Glavni uzrok aerozagađenja urbanih sredina, pa i Podgorice koja je predmet upotrebe fosilnih goriva u proizvodnji energije, kaže Radomir Žujović, diplomirani hemičar i šef jedinice za mjerenje kvaliteta ambijentalnog vazduha i uslova radne sredine.

„Individualna ložišta, male kotlarnice za grijanje stambenog i poslovnog prostora, saobraćaj, blizina industrije gradskim sredinama dovode do zagađenja vazduha urbanih sredina. Epizode visokog zagađenja vazduha, u prvom redu suspendovanim česticama (PM10 i PM 2.5), su karakteristične za zimske mjesece, periode kada vremenski uslovi visokog pritiska usporavaju cirkulaciju vazduha donoseći suve, hladne i maglovite noći.

Ovi uslovi, često su praćeni i temperaturnim inverzijama (jednostavnije rečeno kada temperatura umjesto da opada sa udaljavanjem od tla raste) što prouzrokuje zadržavanje zagađujućih materija koje su proizvod grijanja, saobraćaja i sličnih izvora, na nivou tla i dovodi do dugotrajnog visokog nivoa njihovih koncentracija.

Prisustvo negativnih faktora pogoršanja kvaliteta vazduha traje od četiri mjeseca u gradskim sredinama južnog dijela Crne Gore (rezultati mjerenja kvaliteta vazduha na stanicama Baru, Podgorici) do šest mjeseci, u sjevernoj zoni Crne Gore (rezultati mjerenja kvaliteta vazduha na stanicama u Nikšiću i Pljevljima)“, ističe Žujović.

U tim vremenskim periodima, tokom grejne sezone, skoncentrisan je cjelokupan godišnji broj prekoračenja srednjih dnevnih vrijednosti suspendovanih čestica, kako prethodnih godina, tako i u decembru 2018. godine u Podgorici.

„Dakle, počev od decembra pa narednih par mjeseci, tokom grejne sezone a zavisno od vremenskih uslova (jer temperaturne inverzije postoje samo kada su stabilni meteorološki uslovi, bez vjetra) može se očekivati da koncentracije suspendovanih čestica PM10 budu iznad graničnih. Poređenja radi, broj prekoračenja u decembru mjesecu na stanici u Baru je bio osam dana, u Nikšiću sedamnaest dana, a samo devetnaest dana mjerenja, dok je u Pljevljima taj broj prekoračenja bio čak dvadeset devet dana“, ističe on.

Žujović smatra da se smanjenje emisije zagađujućih materija, a samim tim i bolji kvalitet vazduha, može postići primjenom niza mjera u sektorima energetike, saobraćaja i drugim djelatnostima.

„Aktivnosti koje se mogu preduzeti za smanjenje emisija zagađujućih materija koje potiču od grijanja u domaćinstvima su na primjer postepena zamjena postojećih goriva „čistijim“ vrstama goriva (pelet, briket), a to onda povlači i zamjenu postojećih ložišta odgovarajućim, efikasnim ložištima. Upotreba obnovljivih izvora energije je jedna od mjera svakako.

Smanjenje emisija iz saobraćaja se postiže unapređenjem gradske saobraćajne infrastrukture, razvojem pješačkih i biciklističkih zona, izmještanje teretnog saobraćaja iz gradskih zona, osavremenjivanjem saobraćajne signalizacije (kružni tok, bolja signalizacija raskrsnica...“, kaže Žujović.

U Podgorici se preko 50 odsto domaćinstava grije na drva, pokazalo je ispitivanje MONSTAT-a. U glavnom gradu ima više od 60.000 registrovanih vozila.

Informacije o zagađenju da su dostupne javnosti

Žujović ukazuje na koji će način zagađenje vazduha da utiče na zdravlje ljudi je prevashodno djelatnost zdravstvenih institucija.

„CETI se trudi da svojim predlozima mjera, a koje navodi u svim godišnjim izvještajima o kvalitetu ambijentalnog vazduha u Crnoj Gori, Agenciji za zaštitu prirode i životne sredine unaprijedi kvalitet ambijentalnog vazduha te da svoj profesionalni doprinos. U tom smislu je prihvaćeno uvođenje indeksa kvaliteta koji daje određene informacije za širi krug korisnika. CETI je u okviru saradnje između Crne Gore i SZO dao svoj doprinos za izradu Studije uticaja zagađenja vazduha na zdravlje u Crnoj Gori iz januara 2016. godine, upravo dostavljanjem kompetentnih, validnih podataka. Dakle, uloga CETI-ja je realizacija kompetentnog mjerenja, izvještavanje koje podrazumijeva validne podatke i kvalitetno tumačenje dobijenih rezultata, dok je uticaj utvrđenih zagađujućih materija na zdravlje ljudi djelatnost Instituta za javno zdravlje i drugih zdravstvenih institucija“, ističe Žujović.

Rekordnih 26 dana su bile povećane PM10 čestice preko propisanih dozvoljenih procenata u Podgorici 2016. godine. Prema zakonu broj prekoračenja ne smije biti veći od 35 dana godišnje

Opasne po zdravlje ljudi

Benzo a piren je policiklični aromatični ugljovodonik koji se nalazi u katranu. Njegovi metaboliti su mutageni i visoko kancerogeni. Njega je međunarodna agencija za istraživanje raka uvrstila u prvu grupu kancerogenih materija.

Benzo a piren se nalazi u katranu, u automobilskim izduvnim gasovima, posebno dizel motora, u dimu proizvedenom sagorijevanjem organskog materijala poput dima cigareta, i u hrani sa roštilja.

Policiklični aromatični ugljovodonici su veoma toksična i kancerogena jedinjenja i izazivaju tumore ovarijuma, limfnih čvorova, dojke, jetre, probavnog trakta, plućne adenome i leukemiju.

Malo što po planu urađeno

Plan kvaliteta vazduha za glavni grad donesen je u avgustu 2015 godine. Planom je predviđeno ustanovljavanje povremenih dana/lokacija bez automobila, kao i određenih ulica ili područja isključivo kao pješačkih zona.

Uspostavljanje mehanizma bržeg protoka i cirkulisanja saobraćaja na području glavnog grada Podgorice. Organizovanje edukativno promotivnih kampanja i informativno-demonstracionih radionica.

Plan je predviđao i skup mjera za poboljšanje kvaliteta javnog gradskog prevoza na području glavnog grada Podgorice, što do sada nije urađeno. Predviđao je i razmatranje mogućnosti uvođenja tramvajskog javnog prevoza, unapređenje biciklističkog saobraćaja, urađeno je šest biciklističkih staza.

Planirano i uspostavljanje sistema naplate ulaska u centar grada vozilima, zasnovan na tipu automobila i broju putnika u njima, što nije urađeno.

Bilo je predviđeno i formiranje novih parkova.

“U djelovima grada izloženim evidentnom uticaju prašine (i buke) od saobraćaja, postaviti prirodne barijere, kao što su drvoredi, a gdje je to moguće i pojaseve zaštitnih šuma. Uopšteno, potrebno je formiranje i održavanje tzv. “zelene i plave infrastrukture”. Izrada katastra zelenih površina”, piše u Planu iz 2015.

( Boban Novović )