Neandertalci su nestali u dvije faze

DNK analize pokazuju da je većina neandertalaca u zapadnoj Evropi izumrla više hiljada godina prije pojave naše vrste. Ipak, malena grupa neandertalaca u to je vrijeme uspjela da rekolonizuje neke djelove Evrope i preživi narednih 10.000 godina prije nego što su izumrli. Izvještaj o tome nedavno je objavljen u časopisu "Molecular Biology and Evolution".

Neandertalci su bili bliski evolucioni rođaci savremenih ljudi, a naseljavali su Evropu, Srednji istok i centralnu Aziju. Razlozi njihovog nestanka bili su i ostaju predmetom brojnih rasprava. Pojava savremenih ljudi u Evropi u vrijeme izumiranja neandertalaca je posredan dokaz da je homo sapiens odigrao važnu ulogu u njihovom nestanku, ali klimatske promjene i drugi faktori vjerovatno su tome značajno doprinijeli.

Šta otkriva DNK analiza

Međunarodna grupa istraživača nedavno je objavila rezultate proučavanja raznolikosti u mitohondrijskoj DNK iz kostiju 13 neandertalaca. Ova vrsta genetičke informacije prenosi se majčinskom linijom. Kako ćelije sadrže više kopija mitohondrijskog genoma, mitohondrijsku DNK lakše je izdvojiti iz fosilnih ostataka nego DNK koja se nalazi u ćelijskom jezgru.

Ostaci neandertalaca analizirani u istraživanju potiču iz Evrope i Azije, a obuhvataju vremensko razdoblje u rasponu od prije 100.000 do 35.000 godina. Otkriveno je da zapadnoevropski neandertalci stariji od 48.000 godina, uz neandertalce iz Azije, pokazuju značajnu genetsku varijabilnost.

Ali, neandertalci iz zapadne Evrope mlađi od 48.000 godina pokazali su mnogo manju genetsku varijabilnost - u starijim ostacima i azijskim neandertalcima varijabilnost je bila čak šest puta veća nego u zapadnim primjercima. Šta je uzrok ovim promjenama u genetskoj raznolikosti?

U radu objavljenom u "Molecular Biology and Evolution" predlaže se da je neki događaj - vjerovatno klimatske promjene - uzrokovao nestanak populacije neandertalaca na Zapadu prije oko 50.000 godina. Ali, populacije su možda mogle preživjeti u toplijim južnijim skloništima, što je omogućilo kasniju reekspanziju. Dokazi za ovu tvrdnju pronađeni su na području Španije, Portugala i Gibraltara.

Goramova pećina

Posebno je zanimljiva Goramova pećina, prirodno skrovište neandertalaca urezano u stijenama Gibraltara. Južna Iberija, posebno južni obalni pojas, područje je visoke bioraznolikosti i resursa - hrane i vode. Neandertalci su živjeli na otvorenim prostorima, kao što su travnjaci, mješovite šume hrasta, bora i smreke, kao i kamenita staništa. Na tim su prostorima postojale razne vrste životinja, pa je tako bilo i mnogo mogućnosti za preživljavanje. Bilo je to dobro mjesto za boravak, što nije bio slučaj u sjevernom i srednjem dijelu Evrope.

''Činjenica da su neandertalci u Evropi gotovo izumrli, a onda se oporavili, te da se sve to dogodilo davno prije nego što su došli u kontakt sa savremenim ljudima je zapravo veliko iznenađenje'', rekao je glavni autor rada Love Dalen, iz švedskog Muzeja istorije u Stokholmu, te dodao: ''Ovo pokazuje da su neandertalci možda bili mnogo osjetljiviji na dramatične klimatske promjene koje su se dogodile za vrijeme posljednjeg ledenog doba nego što se ranije mislilo''.

''Genetička raznolikost geološki starijih neandertalaca, kao i neandertalaca iz Azije, bila je jednako velika kao i kod današnjeg čovjeka kao vrste, dok je genetička raznolikost kasnijih neandertalaca u Evropi bila manja od, na primjer, raznolikosti današnjih stanovnika Islanda'', rekao je koautor rada Anders Goterstrom sa Univerziteta Upsala.

Niska genetska varijabilnost može činiti vrstu manje otpornom na promjene u okruženju i na taj način povećati rizik od izumiranja vrste. Uočeno je da se gubitak genetske raznolikosti kod zapadnoevropskih neandertalaca podudara s klimatskom epizodom koja je bila obilježena s nekoliko kratkih perioda s vrlo niskim temperaturama. Za ta hladna razdoblja se smatralo da su uzrokovana poremećajem okeanskih struja u Sjevernom Atlantiku, te da je moguće da su imala osobito velik uticaj na okruženje u zapadnoj Evropi.

Umjetnost neandertalaca

Tokom posljednjih nekoliko decenija istraživanja su otkrila još jednu zanimljivost koja je doprinijela pobijanju teze o neandertalcima kao brutalnim divljacima.

Nedavno je objavljeno da su pronađene slike foka u pećinama kod grada Nerje u južnoj Španiji, koje su možda nastale prije 42.000 godina - što ih čini potencijalno jedinom poznatom umjetnošću neandertalaca. Međutim, ova interpretacija i dalje ostaje kontroverzna, te se s nestrpljenjem očekuje dalji razvoj događaja.

Neandertalci su se našli na rubu nestanka prije pojave savremenih ljudi, ali je malena grupa uspjela da opstane i iznova kolonizuje djelove Evrope i preživi narednih 10.000 godina, prije nego što su konačno izumrli.

Mamut koga su oteli zvijerima

U sibirskom ledu pronađeni su odlično očuvani ostaci vunastog mamuta na osnovu kojih su naučnici zaključili da su drevni ljudi vjerovatno oteli plijen zvijerima. Stručnjaci su u martu dovršili istraživanje životinje koju su nazvali Juka. Rane na njenom tijelu pokazuju da su smrt mladog mamuta zajednički izazvali zvijeri i ljudi. “Postoje dokazi da je mamut vodio borbu na život i smrt s nekim vrhunskim predatorima, vjerovatno lavovima”, rekao je stručnjak za mamute Denijel Fišer, profesor na Univerzitetu Mičigena. “Ali još je zanimljivije to što postoje naznake da su ljudi lavovima preoteli plijen u ranoj fazi lova”.

Analize zuba i kljova pokazale su da je Juka bio star oko dvije i po godine kada je ubijen. Starost izumrlih životinja najčešće se utvrđuju na osnovu kostiju, kljova i zuba jer se ti djelovi mnogo sporije raspadaju od mekog tkiva poput unutrašnjih organa ili kože. Međutim, kod Juke su čak i meki djelovi ostali dobro očuvani više od 10.000 godina. Kevin Kempbel, profesor evolucione fiziologije na Univerzitetu Manitobe, kaže da su ovakvi nalazi izuzetno rijetki. Dobro očuvano Jukino krzno potvrdilo je ranija nagađanja da su vunasti mamuti bili relativno svijetle boje. Analiza njegovih gena trebala bi da otkrije koliko su ta svojstva bila raširena u populaciji mamuta.

Skelet pacifičkog prastanovnika

Tajvanski arheolozi su na ostrvcetu Liang u blizini Kine pronašli ostatke muškarca iz kamenog doba, koji bi mogli da daju podatke o drevnim naseljenicima koji su se raširili po cijelom Pacifiku. Osoba koja je imala oko 35 godina kada je umrla prije 8000 godina, možda je daleki rođak tajvanskih domorodaca koji danas čine dva procenta populacije te zemlje, rekao je šef tima Čen Čung-Ju.

Tajvanski starosjedioci pripadaju istoj jezičkoj porodici, kao i ljudi koji su migrirali po cijeloj oblasti Pacifika i u praistorijsko doba stigli do Uskršnjih ostrva. Čen i njegov tročlani tim iskopali su ostatke - gotovo kompletan skelet - na ostrvu koje se nalazi 30 kilometara od jugoistočne provincije Fuđen u decembru prošle godine. Ono što je Čenu zapalo za oko je fetalni položaj tela koji su za sahrane starosjedeoci Tajvana koristili sve do duboko u 20. vijek.

Vjeruje se da su preci tajvanskih Aboridžina, kao i većine stanovnika pacifičkih ostrva, živeli u današnjoj južnoj Kini. "Oni su živjeli blizu okeana i bili veoma mobilni. Razvili su neki nivo brodogradnje koji im je omogućio da se otisnu na pučinu", kaže Čen. Jedan od dokaza za ovu tvrdnju je kanu koji je pronađen na istoku Kine. "Ovi ljudi nisu mogli dugo da ostanu na Liangu jer je ostrvce previše malo i nema dovoljno vegetacije", rekao je Čen.

( Slobodan Čukić )