Ko mijenja stvarnost - nezadovoljni ili razočarani?

Nedavni veliki protestni skup u Podgorici, objašnjavan kao najmasovnija manifestacija nezadovoljstva postojećim stanjem i skup heterogenih socijalnih i političkih subjekata, te različitih djelova društva, čini se dobrim razlogom za analizu suštine i mogućnosti promjena u Crnoj Gori. Pritom, često se ne uočava da stvarnost u Crnoj Gori ne mijenjaju nezadovoljni, već razočarani. Iako će neko s pravom ustvrditi da je riječ o jednom te istom i da je svaki “razočarani” istovremeno i “nezadovoljan”, u suštini postoji bitna razlika.

“Razočarani” su intimno “saučesnici”, dok su nezadovoljni “žrtve”. U političkoj retorici ćete prve prepoznati po tome što prvo počinju s nabrajanjem “svojih zasluga”, priznavanjem sopstvenih “zabluda” i poricanjem “odgovornosti za loše stanje”. Oni, za razliku od nezadovoljnih, koji znaju “šta neće”, često misle da znaju “šta hoće”. Kao neko ko je “"iznutra” posmatrao vlast, bolje nego drugi znaju njene mane. “Ja sam za sve car, osim za svojeg slugu”, rekao je Napoleon imajući na umu da sluga jedini zna i njegove najintimnije tajne života. “Vjerovali smo vam, a vi ste nas prevarili”, opšti je poklik razočaranih. “Dosta smo trčali za vama – nećemo više!”

Iako se istorija ponavlja samo u glavama neznavenih istoričara, tek nekoliko primjera za nauk: apsolutizam kralja Nikole porodio je najžešću opoziciju u Odžakliji, dakle u najbližem okruženju. Razočarani ujedinitelji su postali najtvrdokornija opozicija režimu koji ih je promovisao. Jedan od takvih, Marko Savićević, se deset godina poslije ujedinjenja hvalio da mu “na zborovima odobravaju isti oni kojima je kuće palio” te je navodio u žaru političke borbe: “...I ja se danas ponosim, što sam brat i drug onijema kojiema sam možda i kuće palio, jer je to najbolji dokaz da nas je zbratila jedna misao i jedna želja, a to je bratski savez siromašnih narodnih slojeva u jedan neprobojni front”...

Drugi ujedinitelj, demokrata po ubjeđenju, Nikola Đonović, brzo je shvatio da je partitokratija grobnica razvoja i da je korteštvom, nepotizmom i uskim stranačkim interesima iskompromitovala svaki politički angažman da je bio prvi začetnik osnivanja vanstranačke organizacije u Crnoj Gori pod parolom "NE U PARTIJE BEZ ČISTINE". Tvrdio je da se stranački život toliko iskompromitovao da se “...to danas slilo u jedan pokret za 'crnogorsku pravdu', jer narod oseća da mu je učinjeno nepravo. Partije u Crnoj Gori su nestale, a umesto njih se javio jedan pokret...” Sličnih primjera je veliki broj.

Nije analogan, ali je poučan primjer iz komunizma. U odnosu na broj stanovnika Savez komunista Crne Gore je imao daleko najbrojnije članstvo u bivšem Savezu komunista Jugoslavije. Relativno stabilan i ubrzan privredni, kulturni i obrazovni razvoj Crne Gore od 1945-1990. je po svim parametrima bilježio rast. Iako je Crna Gora bila najnerazvijenija jugoslovenska republika, nivo promjena u socijalnoj, ekonomskoj, obrazovnoj, kulturnoj i svakoj drugoj strukturi društva je u ovom periodu bio najdramatičniji u njenoj cjelokupnoj istoriji.

Stalno pomjeranje granica između patrijarhalnosti i modernosti, urbanog i ruralnog, tradicije i modernizacije, inovacije i mentalne arheologije, produkovalo je novu ambivaletnost crnogorskog društva koja će se na kraju XX vijeka prepoznavati u pojavama koje će se kretati u nevjerovatnim rasponima od slojeva stočarske i ratničke tradicije i patrijarhalno-plemenskog, do modernog, urbanog i civilizovanog društva.

Takvu Crnu Goru vodilo je crnogorsko komunističko rukovodstvo koje je bilo manje nacionalno od bilo kojeg drugog (“mi smo po nacionalnosti komunisti - internaconalisti”): među posljednjima su osnovali nacionalnu partiju (1948), najgorljiviji su protagonisti klasne borbe (“klasno iznad nacionalnog”), kasne za drugima u osnivanju nacionalnih institucija (tek poslije 1948), predstavljaju idealan surogat jugoslovenstva koji se prepoznavao po ekvidistanci i prema “crnogorstvu” i prema “srpstvu”, ili obaveznom traganju za simetrijom kod pojava nacionalizama (ako ima “jednog” mora biti i “drugog”).

Takve su smijenili “razočarani”, a ne “nezadovoljni” , jer su “mladi, lijepi i pametni” – svi do jednog pripadali tom pokretu. Dakle, navedeni primjeri nam ukazuju samo na tragove društvenih fenomena, ali ih njima ne možemo objasniti.

Poslije skoro dvadeset godina višestranačkog života, dilema partija ili narodni front čini se aktuelnom kao prije bezmalo 100 godina. Recepta za tako nešto nema, vremena još manje. Nestrpljenje je najveća opasnost za razvoj demokratije u Crnoj Gori.

Niko ne želi da utroši svoj život u iščekivanju. Ogroman je broj onih koji znaju “šta neće”, ali onespokojavajuće mali broj onih koji znaju “šta hoće” i šta Crnoj Gori treba. Biti “protiv”, a ne znati “za šta”, samo je dodatno trošenje vremena i strpljenja. Svako razuman će podržati razvoj društva u kojem postoji stabilna alternativa. Alternativa sistemu, a ne pojedincima. Pojedinci iznad sistema su njegov nusprodukt i alarm za potrebom promjene sistema. Oni ne mogu biti sinonim za sistem bez našeg opšteg saučešništva.

Otuda je najpouzdaniji indikator erozije takvog sistema konstituisanje alternative od “saučesnika” ili “razočaranih”. Utom smislu, nove partije i novi pokreti su realna opasnost za režim, jer nastaju iz njegovog jezgra. Nije to promjena “iznutra”, već uobličavanje političke periferije, okupljene oko raznih NVO, udruženja i javnih aktivista.

Ako naprave grešku da se ne predstave kao alternativa, već kao opozicija posao im je uzaludan. Jer, narod kojem je u svijesti ugrađeno “sjaši Kurta, da uzjaše Murta”, odbit će svaku promjenu koju prepoznaje kao fasadnu promjenu boje. Istovremeno, najava osnivanja novih partija, kao utvrđivanje pazara, samo je prazna prijetnja. Abdul Kurpejović već treći put “prijeti” osnivanjem “muslimanske partije”. Ali ne bojte se, to je samo “cjenkanje”, i od partije ponovo neće biti ništa. A i zašto bi, kada on unaprijed zna da njegovi sunarodnici glasaju za DPS i SDP. Sumnjam, posebno za Čeka?

Stvarnost u Crnoj Gori ne mijenjaju nezadovoljni, već razočarani. Iako je naizgled riječ o jednom te istom, u suštini postoji bitna razlika - “razočarani” su intimno “saučesnici”, dok su nezadovoljni “žrtve”

( Šerbo Rastoder )