Kako je otkrivena Crvena stijena kod Nikšića
O jednom od najznačajnijih svjetskih staništa paleolitskog čovjeka zna se dosta, a opet je mnogo više nedorečenog
O arheološkom nalazištu Crvena stijena u selu Petrovići, kod Nikšića, zna se dosta, a opet je mnogo više nedorečenog.
Otkriven je dobar dio materijala, a stručnjaci tvrde da su, ipak, na početku i da posla ima još za 50 godina.
Ali kada se priča o Crvenoj stijeni, rijetko se pominju imena profesora Jovana Ivovića i učitelja Dušana Vasiljevića koji su zaslužni što je Crvena stijena “otkrivena“ za naučnu, ali i širu javnost.
“Otac me često vodio sa sobom kada je za muzej otkupljivao neke starine. Toga dana sa njim i Brankom Pejovićem, koji je radio u Elektroprivred, otišli smo kod Baćovića, u Petroviće, kako bi otkupio srednjovjekovni buzdovan. U povratku, otac je rekao da ćemo da svratimo kod učitelja i pjesnika Dušana Vasiljevića koji se bavio sakupljanjem starina i koji je ocu javio da ima dosta stvari za muzej. Kada smo došli, Dušan je na velikom stolu raširio kuburu, ćemer, razne starine, kao i ostatke keramike. Čim je vidio keramiku, otac ga je pitao gdje je našao. ‘To mi đaci donose ispod Crvene stijene, toga ima dosta‘, odgovorio mu je učitelj. Otac se zainteresovao za Crvenu stijenu i tako je počela priča o njenom istraživanju”, priča za “Vijesti” Jovanov sin Vladimir Bato Ivović, dok supruga Borislavka pazi da se nešto ne zaboravi pomenuti.
A mnogo toga se ima reći za Jovana Ivovića, čovjeka koji je zadužio nauku i kulturu, bio tih, nenametljiv i skroman, a imao čime da se hvali – prvi kustos sa diplomom u Crnoj Gori, osnivač i direktor Zavičajnog muzeja u Nikšiću, osnivač izuzetno vrijedne numizmatičke zbirke starog rimskog novca...
“Dok je trajalo iskopavanje, najviše je dolazio Đuro Basler, tada direktor Sarajevskog muzeja, kasnije predsjednik Akademije nauka BiH, Slovenci Brodar i Alojz Benac, predsjednik slovenačke Akademije nauka. Moj otac ih je često svraćao kući”, prisjeća se Bato Ivović i priznaje da nikada nije posjetio jedan od najpoznatijih arheoloških lokaliteta u Evropi, iako je njegov otac 1954. “započeo priču o Crvenoj stijeni, koja traje i danas”.
Od ratnog zarobljenika do direktora muzeja
Ivovići su krajem 19. vijeka iz Ubala Krivošijskih došli u Nikšić, a Jovanov otac Savo, oficir sa Skadra i upravnik Dvorske pilane na Vidrovanu, prvog industrijskog pogona u Nikšiću, 1900. godine kupio je kuću u Vardarskoj ulici, gdje i danas žive njegovi potomci, jedina porodica Ivović u gradu pod Trebjesom. “Jovan je završio Filozofski fakultet u Beogradu, a prvo zaposlenje od 1928.do 1933. godine dobio je u Trebinju, gdje je radio kao profesor. Zatim je prešao u nikšićku Gimnaziju gdje je do početka rata predavao istoriju i francuski. Čim je rat počeo Italijani su ga zarobili kao komunističkog aktivistu i poslali u logor u Albaniju”, priča sedamdesettrogodišnji Bato Ivović, bankar u penziji.
Njegova supruga dodaje da su o Jovanovom ponašanju u logoru i o govorima kojima je “hranio” zarobljenike mnogi pričali.
“Sa sobom nije nosio hranu, nego knjigu. Zarobljenicima je držao predavanja i podizao moral. Čitao im je ‘Primjere čojstva i junaštva’, hrabrio ih da ne pokleknu”, kaže Borislavka.
Kapitulacijom Italije, Jovan je dobio slobodu, ali samo privremenu, jer su ga Njemci odmah uhapsili pošto im je kao viđeniji intelektualac dobrodošao za razmjenu taoca.
Sa oslobođenjem Nikšića i on je oslobođen.
“Odmah po oslobođenju postao je načelnik nikšićkog sreza u oblasti kulture i prosvjete. Tu se malo zadržao pa je otišao za direktora gimnazije u Beranama, a zatim postao direktor muzeja na Cetinju, do 1948. godine. Zatim je dvije godine proveo na Golom otoku. Kada je izašao jedno vrijeme je bio bez posla, da bi zatim radio kao profesor u Gimnaziji u Kotoru. Onda je dobio nalog da u Nikšiću otvori muzej. On je bio upravnik, Radovan Miljanić pravnik i bio je još profesor biolog Mihailo Vučinić. Njih trojica su praktično osnivači muzeja, a gro zbirki je tada bio sakupljen. On je za Muzej uradio izvanrednu zbirku starog rimskog novca skupljenog na teritoriji nikšićkog sreza i sve je to dokumentovao”.
Za vrijeme službovanja na Cetinju, Ivović se bavio pisanjem naučnih radova, posebno onih koji su se odnosili na demografiju Nikšića, a bio je i član uredništva “Istorijskih zapisa”.
“Odmore je provodio u arhivama Dubrovnika, Sarajeva, gdje je i dobio upalu pluća i umro 1967. u 64. godini. Posthumno je, godinu nakon što je ustanovljena, dobio najveće priznanje Nikšića, nagradu ‘18.septembar’ i to na predlog akademika Baslera i Benca”, kaže Borislavka.
Starijim Nikšićanima ime Jovana Ivovića je dobro poznato. Mlađi skoro da i ne znaju za njega. A Muzej, Crvena stijena i Vardarska ulica, toliko toga bi mogli da ispričaju o njemu. Samo da se nađu oni koji su raspoloženi da “slušaju”.
Markice - čuvari istorije
Bato je od oca naslijedio ljubav prema istoriji.
Dok se njegov otac bavio numizmatikom, sin-jedinac se okrenuo filateliji.
“Filatelijom se počinjete baviti dok ste dijete, skidajući markice sa pisama. Vremenom to pređe u strast. Prije su ljudi pisali, danas niko ne šalje pisma pa i filatelizam umire. Na markicama je sve zapisano i iz njih se može mnogo toga naučiti. Dobro poznajem istoriju, ali se često, listajući markice, sjetim nekih događaja iz prošlosti, poput priče o Lamanšu. Vodila se diskusija hoće li se praviti most preko Lamanša ili tunel ispod njega. Britanska pošta je već bila izdala dvije markice sa slikom mosta, a kasnije se napravio tunel. To bi se zaboravilo da nema markice”.
Stijena krije 200.000 godina praistorije
Arheološka istraživanja u Crvenoj stijeni, jednom od najznačajnijih staništa paleolitskog čovjeka na svijetu i lokalitetu koji je nakon El Kastilja u Španiji najdublji u Evropi, počela su 1954. u saradnji sa Zemaljskim muzejem u Sarajevu. Tokom desetogodišnjeg istraživanja, otkriven je kulturni depozit debljine 20-30 metara i izdvojen 31 različit kulturni sloj.
Reviziona arheološka istraživanja, na lokalitetu na kome se može pratiti 200 hiljada godina praistorije, nastavljena su 2004. godine u saradnji Centra za arheološka istraživanja iz Podgorice, Muzeja Nikšić i Univerziteta u Mičigenu, u okviru projekta „Paleolitski čovjek u ekološkom kontekstu Crvene stijene”. Od 2012. godine, istražuje se u okviru projekta “Putevi kontinuiteta“ čiji je nosilac Narodni muzej Crne Gore.
( Svetlana Mandić )