U susret Evropi 2020.

Koliko god da su osnovni ciljevi Lisabonske agende 2000-2010 ostali nedorečeni, utvrđivanjem Strategije Evropa 2020 sredinom 2010. godine, EU je htjela artikulisati stratešku viziju ovog integrativnog projekta, tim prije što je razorni uticaj ekonomske krize ukazivao na mnoge strukturne slabosti evropskog sistema i indukovao očekivanja novih izazova.

Upozorenja o rastućim deficitima pojedinih nacionalnih ekonomija, opšti proces starenja stanovništva, klimatske promjene i globalizacija, samo su upotpunili okvir za jednu ne baš savršenu sliku svijeta u kojem živimo. Međutim, dosta ambiciozno viđenje budućeg razvoja u takvim uslovima, u suštini izražava nužnost i težnju da se EU razvija u skladu sa zahtjevima održivosti, budućnosti i objektivnog progresa. Zato su osnovni prioriteti razvoja targetirani na obezbjeđivanje stabilnosti u ekonomiji, razvoj jedinstvenog tržišta, podršku razvoju zelene i održive ekonomije i standarda bezbjednosti sistema.

Crna Gora, kao kandidat za članstvo u EU, prihvatila je obavezu da izradi sopstveni Nacionalni razvojni plan kao osnovni implementacioni dokument kojim se identifikuju razvojni prioriteti i projekti sa jasnim izvorima finansiranja.

Plan treba da učini relevantnijim programiranje budžeta, usklađivanje strukture sredstava sa prioritetima i usmjeravanje sredstava iz IPA programa za njihovo finasiranje. Realizujući ovu obavezu u okviru Twinning projekta “Strategija razvoja Crne gore i Nacionalni razvojni plan”, Crna Gora pokazuje spremnost i sposobnost da obezbijedi kozistentnu viziju opšteg i sektorskog razvoja usklađenu s evropskim težnjama i rješenjima koja čine odgovor na neizvjesnosti budućih kretanja.

Izvršenom identifikacijom oblasti politika i podpolitika u okviru pravaca razvoja koji se koncentrišu na inteligentan, održiv i inkluzivni rast, dokument se u osnovi usklađuje sa Evropskom strategijom, a razradom politika i strukturiranjem konkretnih projekata, koje treba da uslijedi, utvrđuju se autentični razvojni interesi Crne Gore.

Ocjenjujući važnim odabrani profil politika i podpolitika, ovim tekstom se afirmiše značaj obrazovanja, znanja, istraživanja i primjene komunikacionih tehnologija kao faktora razvoja, na čemu se u biti i temelji prioritet inteligentnog rasta i generiše ukupan privredni rast Crne Gore.

Šta u suštini znači takav izbor za Crnu Goru?

Dobro je što koncept evropske strategije, afirmišući značaj utvrđenih prioriteta za razvoj EU, računa i sa specifičnostima svake države u pogledu njihovih mogućnosti dinamičke implementacije. U tom kontekstu, prihvatanjem osnovnih prioriteta, Crna Gora pokazuje da proces sazrijevanja svijesti o značaju inteligentnog razvoja, zasnovanog na novim znanjima, istraživanju i inovacijama, u sadejstvu sa postulatima održivog i inkluzivnog rasta, postaje sve očitiji.

Sigurno da su pritom limiti koje čini budžetski okvir jednog relativno malog ekonomskog sistema i ograničenja prošlosti u pogledu izbora prioriteta, bili prepreka potpunijoj valorizaciji objektivnih potencijala.

Resurs za jačanje visokoobrazovnog i istraživačkog korpusa nesumnjivo postoji u grupaciji mladih ljudi usmjerenih na dostizanje visokog obrazovanja i prihvatanje novih znanja. Nije zanemarljiva ni prirodna predisponiranost za inovativnost, što može biti dobar motivator novih kreativnih rješenja.

Nije nas praksa uvijek uvjeravala u sposobnost da kanališemo osnovne procese u obrazovnom sistemu i sistemu naučno-istraživačkog rada u skladu s potrebama tržišta, niti je u materijalnoj oskudici sistem bio u mogućnosti da u dovoljnoj mjeri obezbijedi potrebnu infrastrukturu podrške za ove procese.

Sigurno je, međutim, da je kvalitet sam po sebi, u ovom trenutku kad Crna Gora hoće da svoju perspektivu razvoja uskladi sa evropskim stremljenjima, fakat da se izdvajanja za obrazovanje, istraživanja i inovativnost sve više poimaju kao ulaganja u budućnost i dovode u vezu sa stvaranjem novih radnih mjesta i smanjenjem siromaštva. Zato je važno aktuelno potpisivanje ugovora između Vlade Crne Gore i Svjetske banke o kreditnom aranžmanu finansiranja Projekta reforme visokog obrazovanja i istraživanja za inovacije i konkurentnost.

Evropa zaostaje u pogledu izdvajanja za istraživanja i razvoj za 0,5-1,5% u odnosu na SAD i Japan. Ograničenje evropskih inovacionih potencijala čini i nedovoljna raširenost interneta velike brzine koji treba da bude okosnica sistema razmjene znanja, dobara i usluga. Ali u Evropi postoji svijest da zaostajanje u tom pogledu utiče na ukupne performanse konkurentnosti EU u globalnim razmjerama.

Kako u takvom ambijentu tretirati i objektivizirati kapacitete malih zemalja kao što je Crna Gora?

Karakter fleksibilnosti malih sistema upućuje na model valorizacije kvalitativnih faktora razvoja sa znanjem i inovativnošću kao osnovom za dostizanje konkurentnosti sistema. Crna Gora registruje demografske procese starenja stanovništva, ali je potencijal mladih ljudi usmjerenih na dostizanje visokog obrazovanja respektabilan i podsticajan za uspješnu priču o razvoju zasnovanom na znanju, inovacijama i komunikaciji sa svijetom najnovijih tehnoloških i saznajnih dostignuća.

Cilj Evropske agende da se do 2020. obezbijede ulaganja u istraživanja i razvoj od 3% BDP-a je ambiciozan, ali u svakom slučaju predstavlja orijentir kojem Crna Gora treba da teži s pravom očekujući profite od uvećanja obrazovno-istraživačkog kapitala.

Naravno, organizovana društva obezbjeđuju opšti konsenzus i podršku ovako strukturiranim konceptima oblikujući ukupnu infrastrukturu prema dugoročnim kretanjima svjetske ekonomije i tržišta. U svakom slučaju, zasnivati konkurentnost sistema na ovim premisama čini se dobrim izborom i privilegijom koju sebi mogu dozvoliti samo uspješni i sposobni.

Zato u okviru evropskih prioriteta treba posebno uvažavati poruke inicijative Unija inovacija koje upućuju na nastavljanje s ulaganjima u obrazovanje, istraživanje i inovacije i u vremenu fiskalnih ograničenja, povezivanje sistema istraživanja i inovacija na nacionalnom i nivou EU, modernizaciju obrazovnih sistema, slobodu kretanja znanja i povećanje podrške brzorastućim malim i srednjim preduzećima, unapređivanje saradnje između nauke i poslovnog svijeta, uklanjanje barijera za preduzetnike u pogledu plasiranja ideja na tržište kroz bolji pristup finansiranju i pravima intelektualne svojine i iskorišćavanje autentičnih resursa u projektovanju i kreativnosti.

Integrišući ove poruke u Nacionalni razvojni plan Crne Gore i imajući na umu opšti evropski cilj za dostizanje ulaganja u istraživanja i razvoj od 3% BDP-a, stope zaposlenosti od 75%, raširenost primjene interneta visoke brzine i novih komunikacionih tehnologija, te afirmišući princip izuzetnosti kao važno mjerilo lične i regionalne konkurentnosti, Crna Gora može s pravom da pledira na ekonomsku, socijalnu i teritorijalnu koheziju u evropskim razmjerama.

( Borislav Ratković )