Roman kom je Vrhovni sud dosudio umjetnost

Legendarna knjiga Henrija Milera “Rakova obratnica” objavljena je u Americi prije pedeset godina, a nastanku tog seksualno provokativnog romana, koji je srušio mnoge društvene granice, posvećeno je i nedavno objavljeno publicističko djelo “Renegade: Henry Miller and the Making of Tropic of Cancer”.

Autor je publicista i urednik Frederik Tarner, prenose svjetski mediji. Nema mnogo pisaca koji se mogu pohvaliti time da se o njihovom romanu raspravljalo na američkom Vrhovnom sudu. Jedan od njih je, ili možda i jedini, Henri Miler, čiji je roman “Rakova obratnica” krajem 1961. objavljen u autorovoj domovini, na što je konzervativni dio javnosti reagovao sa zgražavanjem.

“Rakova obratnica” je jedan od onih romana koji su se vrlo otvoreno bavili seksualnim životom glavnog junaka, ne pretjerano prikrivenog alterega Henrija Milera, što se u to vrijeme smatralo vrhuncem opscenosti.

Tužbe zbog opscenosti knjige

“Rakova obratnica” je zapravo prvo objavljena u Francuskoj, još 1934. godine, a njena je reputacija s vremenom sve više rasla, pa je nezavisni izdavač “Grove Press” odlučio 1961. da konačno predstavi roman i američkoj publici. Njoj je bilo onemogućeno i čitanje francuskog izdanja, s obzirom na to da je američka carina zabranila uvoz knjige.

Uskoro je uslijedila hrpa tužbi zbog navodne opscenosti knjige pa je slučaj na kraju došao sve do Vrhovnog suda, koji je 1964. presudio da je “Rakova obratnica” umjetničko djelo, a ne pornografija. Umjetničku vrijednost romana prosuđuje i knjiga “Renegade: Henry Miller and the Making of Tropic of Cancer” Frederika Tarnera, koji zaključuje da je Milerov najpoznatiji roman “dobro izdržao test vremena” te pisca ubraja među “značajne, možda i među najveće”.

Žene nijesu oduševljeno reagovale na Milerovu prozu

S druge strane, poznato je da žene nisu baš oduševljeno reagovale na Milerovu prozu, koja je ispunjena brutalnostima prema ženama te stalnim naglašavanjem bezgranične virilnosti glavnog junaka (odnosno Milera). Izostavljanje te perspektive iz knjige je Tarneru u svom tekstu objavljenom u “The New York Timesu” zamjerila spisateljica Dženet Vinterson. “Tarner ne zamara ni sebe ni čitatelja pitanjima o Milerovoj emotivnoj i finansijskoj zavisnosti o ženama. Miler je bio opsjednut muškošću, ali nikad mu nije palo na pamet da izdržava samog sebe, a kamoli žene u svojem životu. Tarner empatizira s Milerom kada ovaj na ulicama Pariza, da bi preživio, mora da proda svoja lijepo sašivena odijela, ali je vrlo indiferentan prema činjenici da je Džun prodavala svoje tijelo da bi izdržavala Milera”, piše oštro Vinterson. Pomenuta Džun je druga supruga Henri Milera, koja je vječno siromašnog i nezaposlenog pisca finansirala u njegovim tridesetim godinama, pa mu je i platila odlazak u Pariz.

“Rakova obratnica” opisuje Milerovo klošarenje po Parizu 1930-ih godina, koje u literarnoj verziji, naravno, izgleda mnogo spektakularnije

“Rakova obratnica” opisuje Milerovo klošarenje po Parizu 1930-ih godina, koje u literarnoj verziji, naravno, izgleda mnogo spektakularnije, poetskije, provokativnije i uzbudljivije nego što je bilo u stvarnosti. U tom se raskoraku i nalazi ono što “Rakovu obratnicu” čini ključnim književnim djelom, dakle beskrupulozno fikcionalizovanje autobiografije, koje Milera – smatra Frederik Tarner – smješta u rang s autorima poput Marka Tvena i Volt Vitmena (čije je 'Vlati trave' Miler nosio u džepu sa sobom u Pariz). Za Tarnera je Henri Miler “američka ikona”, iako i sam priznaje da su piščeve kasnije knjige skoro nepodnošljive i pretenciozne. Knjiga “Renegade” Frederika Tarnera može se uvrstiti u književno-kritičarsku tradiciju koja u Mileru vidi neku vrstu literarne izvanrednosti, smještajući ga u “dugu i živopisnu tradiciju ludaka, propalica, varalica, avanturista, odmetnika i utopijskih sanjara koji imaju duboke korijene u američkom iskustvu”.

( Jelena Pavićević Tatar )