Evropski bolesnik je sama Evropa

Kriza eura je podrila geopolitički uticaj Evrope u protekle dvije godine i ona je od nekoga ko rješava globalne probleme sama postala problem, kaže francuski istoričar Žistan Vajs.

On ističe da nije sve tako crno i da je Evropa ostvarila neke značajne uspjehe 2011. poput intervencije u Libiji, relativno glatkog ulaska Rusije u Svjetsku trgovinsku organizaciju i sporazuma postignutog na konferenciji o klimatskim promjenama u Durbanu. Ali, kriza eura, koja je izmakla kontroli, počela je da nagriza evropske spoljnopolitičke mehanizme i dagradira njen uticaj na ostale sile, poput Kine.

Ova silazna putanja se jasno vidi iz izdanja za 2012. Evropskog spoljnopolitičkog učinka – rezultata intenzivnog rada 40 istraživača pod pokroviteljstvom Evropskog savjeta za spoljne poslove i Instituta Brukings.

Ako kriza eura ne bude riješena ove godine, Evropa bi u narednom periodu mogla doživjeti još dramatičniji gubitak moći, koji bi imao negativne posljedice po svjetski poredak, multilateralne organizacije i Sjedinjene Države, kaže Vajs u članku za „Forin polisi“.

Vašington se udružuje sa Indijom i Brazilom

Vašington se možda okreće ka Aziji i udružuje sa silama u usponu poput Indije i Brazila kako bi zadržao lidersku poziciju. Međutim, dalja erozija mjesta Evrope u svijetu bila bi loša za zapadnjački liberalni poredak koji Vašington nastoji da odbrani.

Vajs, direktor istraživanja u Centru za studije SAD i Evrope pri Institutu Brukings u Vašingtonu, navodi da Evropljani, uprkos svim svojim manama, i dalje daju najveći doprinos međunarodnim organizacijama i najveći su snabdjevači razvojne pomoći te i dalje na odbranu troše više od BRIC država zajedno. Uz to, Evropa igra važnu ulogu u obezbjeđivanju saradnje ostalih sila za kolektivna rješenja za koja se zalažu SAD.

Neke države i dalje žele da se pridruže Evropskoj uniji i čak usvoje euro, poput Islanda, Hrvatske, Turske – ili Poljske i Mađarske. Međutim, kako se Evropa kreće ka ekonomskoj stagnaciji i političkoj blokadi, model vladanja za koji se EU zalaže – sve širi i efektniji multilateralizam kao rješenje problema globalizovanog svijeta – diskreditovan je u očima mnogih drugih.

Na Evropljanima da ideju Evrope ponovo učine moćnom

Pobornici projekata regionalne integracije u Latinskoj Americi i jugoistočnoj Aziji sve će manje tražiti inspiraciju u Evropi. Bivši brazilski predsjednik Luis Injasio Lula da Silva prošle godine je upravo na to upozorio kada je rekao da „svijet nema pravo da dozvoli propast EU“, jer „ono što su Evropljani postigli nakon Drugog svjetskog rata čini dio demokratskog nasljeđa čovječanstva“. Vajs kaže da svijet tu ne može učiniti puno i da je na Evropljanima da ideju Evrope ponovo učine moćnom.

Pobornici projekata regionalne integracije u Latinskoj Americi i jugoistočnoj Aziji sve će manje tražiti inspiraciju u Evropi

Osvrćući se na događaje od prošle godine, Vajs ističe da je dužnička kriza imala opipljiv uticaj na sposobnost Evrope da reaguje na „arapsko buđenje“ – vjerovatno najvažniji geopolitički događaj u njenom susjedstvu od pada Berlinskog zida. Revolucije na Bliskom Istoku i u sjevernoj Africi su u početku bile izazov za evropske vlade koje su, poput SAD, sarađivale sa autokratskim vladarima poput lidera Tunisa i Libije. Evropa je brzo stala na pravu stranu istorije i usvojila zajedničku strategiju koja je tom regionu obećala „novac, pristup tržištu i mobilnost“. Međutim, kaže francuski istoričar, države članice uglavnom zbog finansijske krize do sada nijesu puno toga ostvarile.

Kriza se pretvorila u šansu Kine

U komentaru stoji da je finansijska kriza podrila i pokušaj Evrope da izgradi tzv. „strateško partnerstvo“ sa velikim svjetskim silama. Kina i Rusija odavno pokušavaju da zavade Evropljane, ali su u proteklih nekoliko godina države članice počele da shvataju da je u interesu Evrope da usvoje zajednički stav prije nego što počnu pregovore sa Kinezima ili Rusima. Posebno je 2011. trebalo da bude godina u kojoj će EU usvojiti novi pristup Kini zasnovan na jedinstvu i reciprocitetu. Umjesto da nastave sa pojedinačnim pristupima Pekingu, članice EU je trebalo da predstave jedinstven front kako bi povećale svoj uticaj.

Umjesto toga, piše Vajs, evropska kriza se pretvorila u šansu Kine. Osiromašene članice EU su nastojale da obezbijede investicije i nezavisno su tražile od Pekinga da kupi njihove državne obveznice.

Evropljani su imali neke kolektivne uspjehe sa Kinom – oko Libije i klimatskih promjena na primjer, ali je to blijedo u poređenju sa pomjeranjem ravnoteže moći tokom 2011, ističe Vajs. Kada je francuski predsjednik Nikola Sarkozi krajem oktobra nazvao kineskog kolegu Hua Đintaoa i pitao ga hoće li Kina doprinijeti proširenom fondu za spasavanje eurozone, dobio je negativan odgovor. Teško je promijeniti ravnotežu odnosa ili insistirati na revalvaciji juana kada morate da prosite, piše u članku koji je objavio američki spoljnopolitički časopis.

Pogoršana ekonomska pozicija Evrope takođe je doprinijela kresanju budžeta za pomoć i odbranu a taj trend će se vjerovatno nastaviti i čak pojačati. Iako Švedska i Britanija, održavaju razvojnu pomoć na visokom nivou, mnoge druge, uključujući Italiju i Španiju, su napravile rezove.

Smanjenje vojnog budžeta nameće pitanje da li će Evropljani moći da zadrže ulogu u rješavanju kriza širom svijeta, da ne pominjemo pokretanje ozbiljnih vojnih intervencija poput one u Libiji, gdje su poteškoće vođenja modernog rata uz ograničen broj žrtava učinile neophodnim američko „liderstvo iz pozadine“.

Njemačka još nije spremna da predvodi

Kao rezultat krize eura, mnogi sada doživljavaju Njemačku kao nespornog lidera Evrope. Međutim, prema Vajsovom mišljenju, situacija nije tako jednostavna. Iako je Njemačka moćnija nego ikad i sve se manje konsultuje sa Francuskom i Britanijom oko spoljne politike, ona još nije spremna da vodi Evropu – ili barem ne na način na koji bi to željele SAD.

Kao rezultat krize eura, mnogi sada doživljavaju Njemačku kao nespornog lidera Evrope

Francuska je, u međuvremenu, potvrdila svoje tradicionalno liderstvo u spoljnim poslovima, vrlo aktivnom prošlom godinom – od Obale Slonovače do G20, od Libije i Sirije, preko sankcija Iranu do palestinskog pitanja – ali ovo liderstvo nije uvijek bilo u koordinaciji sa ostalim Evropljanima i nekada je podrivalo zajedničke ciljeve. Na primjer, Pariz je imao nekoliko sukoba sa Ankarom, prije svega oko pitanja genocida nad Jermenima, što je dodatno otežalo evropsko-tursku saradnju.

Što se tiče Britanije, čak i prije nego što je stavila veto na plan država eurozone u decembru da stvore „fiskalnu uniju“, igrala je manje lidersku ulogu koju tradicionalno ima oko ključnih evropskih spoljnopolitičkih tema. Ako Britanija marginalizuje sebe odbijanjem napretka u integraciji članice eurozone, ona rizikuje da izgubi uticaj na širem planu i izblijedjeće i kao neophodni element evropske spoljne politike i kao most sa SAD.

Stoga se čini da je kriza eura ohrabrila ponovno potvrđivanje nacionalnih refleksa među članicama EU, uključujući one najvažnije. Libijska operacija biće upamćena kao uspjeh Evropljana ali kao katastrofa za EU, koja ne može da postoji kada glavne sile nisu složne.

Tračak nade možda stiže iz nekih manjih članica koje sve više pokazuju liderstvo oko određenih pitanja

Tračak nade možda stiže iz nekih manjih članica koje sve više pokazuju liderstvo oko određenih pitanja. To je posebno slučaj sa Poljskom i Švedskom – dvije države izvan eurozone koje nijesu jako pogođene ekonomskom krizom. Njihov relativni uspjeh i osrednji učinak EU kao cjeline 2011, pokazuju da Evropa, ako hoće da zadrži uticaj u svijetu u budućnosti, mora prvo riješiti krizu eura kao preduslov za vođenje koherentne i efektne spoljne politike.

U protivnom, SAD bi jednog dana mogle biti suočene sa prizorom svijeta bez Evrope – svijeta u kojem je njen najpouzdaniji međunarodni saveznik oslabljen, u kojem je ubrzana evolucija ka konkurentnom multipolarnom svijetu i gdje su vrijednosti integracije i multilateralne saradnje izgubile svog šampiona, zaključuje Žistan Vajs u „Forin polisiju“.

Selektivna diplomatija

Vajs ocjenjuje da je možda najštetniji efekat krize način na koji ona transformiše samu Evropu.

Dok je postepeno kretanje ka jedinstvenijoj evropskoj spoljnoj politici 2010. još bilo zamislivo, opet se krenulo u renacionalizaciju samo godinu kasnije.

Isto kao što Njemačka i Francuska često marginalizuju manje države članice, Evropsku komisiju i Evropski parlament prilikom postizanja dogovora za rješavanje krize eura, evropskim kreiranjem spoljne politike sve više dominira ono što je bivši generalni sekretar NATO-a Jap de Hop Shefer nazvao „selektivna diplomatija“ koja marginalizuje institucije EU i manje države članice.

( Angelina Šofranac )