Zašto se ćuti o rušenju “Durmitora”?

Moje pleme snom mrtvijem spava,/suza moja nema roditelja,/nada mnom je nebo zatvoreno,/ne prima mi plača ni molitve Njegoš, Gorski vijenac

Uklanjanje objekta Hotela “Durmitor” na Žabljaku - što je eufemizam za rušenje vrijednog arhitektonskog ostvarenja realizovanog neposredno pred početak Drugog svjetskog rata - počelo je prije par nedelja. Taj proces je ireverzibilan, tj. nepovrtan - nemoguće je na mjestu srušenoga hotela podići isti takav - samo ljepši - ma koliko nas ljudi koji stoje iza rušenja uvjeravali u suprotno. “Mrtvu glavu ne diže iz groba...” itd. Gorke suze koje lijemo mi - zaljubljenici u istinski vrijedna arhitektonska ostvarenja realizovana na teritoriji Crne Gore - majke naše - koja su nam ostavila u nasljeđe minula pokoljenja - neće ganuti Anastaziju Miranović, čelnicu Uprave za zaštitu kulturnih dobara. Vrijedna arhitektura neumitno nestaje, a da je sreće - morali bismo biti ponosni na našu arhitekturu, morali bismo se boriti za nju - i mi i gospođa Miranović.

Na stranu i priča o nužnosti konstituisanja novog državnog identiteta Crne Gore - majke naše. Ta priča je najavljena sa najvišega mjesta (od strane Mila Đukanovića, šefa države), nekako baš u vrijeme kada je bilo izvjesno da se sprema rušenje prvog hotela podignutog na Žabljaku (kažu da je Hotel “Durmitor” podignut 1939. godine, što bi trebalo provjeriti, svakako). I nezamisliva je bez arhitektonsko-urbanističkog segmenta - bez cjelishodnog osvrta na kulturu građenja na ovim prostorima. Veliko je pitanje da li će, kad dođe vrijeme, taj bezuslovno kompetentan tim naših vrsnih eksperata i nadeksperata, koji će se baviti arhitekturom na teritoriji Crne Gore - majke naše - u funkciji nove priče o državnom identitetu - imati na što da se osvrne.

Iz Kompanije Adriatic Properties, koja je vlasnik hotela (uz 37.000 m2 zemljišta i 14 bungalova), obećavaju da će na mjestu staroga hotela graditi novi - koji će biti isti kao stari - samo što će biti neporedivo ljepši i noviji - i za nijansu veći, svakako. Posjedovaće sve sadržaje neophodne da bi se zadovoljili važeći standardi za hotele kategorije pet zvjezdica. Investitore, za pretpostaviti je, zanima isključivo pozicija Hotela “Durmitor” - žele hotel baš na tom mjestu - tako da je sve podređeno toj činjenici. Isto kao i u slučaju Hotela Avala u Budvi - kada je srušena Avala Vlada Plamenca - sa početka osamdesetih - da bi se podigla groteskna verzija predratne Alave - malo ljepša i malo veća od prvobitne, podrazumijeva se - ali po cijenu apsolutnog obesmišljavanja kompletnog poteza zapadno od bedema Staroga grada.

Do ovoga trenutka, koliko je meni poznato, niko iz redova poštene i dobromisleće (bien-pensant) inteligencije arhitektonsko-urbanističke provinijencije - okupljene oko Arhitektonskog fakulteta u Podgorici - kao stožerne institucije po svim pitanjima koja sežu u domene arhitektonsko-urbanističke prakse i misli - nije zvanično istupio po pitanju rušenja Hotela “Durmitor” - ako izuzmemo gospodina Dragana F. Komatinu, autora projekta novog hotela.

Ne znamo što o tom činu misli ekspert Ilija Lalošević, na primjer, koji na AF vodi, pored ostalih, i predmete: Istorija arhitekture III (novi vijek), Zaštita i revitalizacija graditeljskog nasljeđa i Rekonstrukcija arhitektonskih objekata. Da je riječ, recimo, o devastaciji fortifikacionih objekata u Boki - o žalosnom stanju u kojemu se trenutno nalaze utvrđenjima koja su nam u nasljeđe ostavili Mlečani i Austrougari - Lalošević se, uvjeren sam, ne bi libio da izađe u javnost sa svojim notornim stavom o izuzetnom istorijskom značaju fortifikacione arhitekture, te o istaknutom mjestu te vrste arhitekture u sistemu vrednovanja i zaštite naše kulturne baštine, kao i o dalekosežnim posljedicama koje je fortifikaciona arhitektura imala - i ima, naravno - na razvoj arhitektonske teorije i prakse.

O rušenju Hotela “Durmitor” se nije izjasnio ni bezuslovno kompetentni nadekspert Goran Radović, koji na AF, između ostalih, vodi i predmete: Turističko-ugostiteljski objekti, Istorija arhitekture CG, Valorizacija arhitektonske i istorijsko-umjetničke baštine, Hotelski inžinjering, te Projektovanje hotela i dizajn enterijera. Sredinom avgusta davne 2013. godine, kada je bilo aktuelno rušenje nikad prežaljenog Hotela “Crna Gora”, Radović je izašao u javnost sa stavom da je veliki propust što na vrijeme nije pokrenut proces popisivanja, odnosno evaluacije i valorizacije arhitektonskih ostvarenja realizovanih u XX vijeku na tlu Crne Gore - majke naše - i izrazio nadu da će upravo rušenje Hotela “Crna Gora” inicirati akciju usmjerenu u pravcu zaštite najvrijednijih spomenika arhitektonskog stvaralaštva iz vijeka koji je za nama.

“Ovo nam je upozorenje (rušenje Hotela “Crna Gora” - op.a.) da najznačajnija djela arhitekture XX vijeka zaštitimo i da se o njima brine”, govorio je mudri Goran Radović sredinom avgusta mjeseca davne 2013. godine. “U suprotnom sve češće će se dešavati ovakve situacije i doći ćemo do toga da možemo da izbrišemo kompletnu arhitekturu XX vijeka. U Crnoj Gori imamo oko 50 vrijednih djela arhitekture XX vijeka. Pravio sam neki popis i mislim da treba analizirati još nekih 112 objekata. Hotel “Crna Gora” je mogao da bude uvršten u vrijedna djela arhitekture XX vijeka time što je, kao kultno mjesto, prerastao ugostiteljsku funkciju.”

Mogao je da bude uvršten - ali, eto, nije - niko ne zna iz kojih razloga. I veliko je pitanje da li se među tih 50, odnosno 162 objekta o kojima je razmišljao Radović - nalazio i Hotel “Durmitor”. Ako je Hotel “Crna Gora” bio kultno mjesto - u što nema sumnje - kultno mjesto je bio i Hotel “Durmitor” - ni u to nema sumnje.

Što se tiče Svetislava Gavrilovoga Popovića, dekana AF, u posjedu sam informacije da mu svaki put kad ga pomenem u tekstu - skoči šećer - te da posjeduje urednu medicinsku dokumentaciju koja nedvosmisleno govori u prilog te činjenice - tako da sam vrlo sklon da ga poštedim - nikako ne bih želio da ga nosim na duši - ali bih ga molio da se, u međuvremenu, strogo uzdrži od činodejstvovanja koje bi, ne daj bože, negativno moglo da utiče na moje raspoloženje - i na moj šećer - i na raspoloženje meni dragih ljudi - i na njihov šećer - čemu je Sveto Gavrov vrlo sklon (i o tome postoji obimna dokumentacija).

A o idejnom rješenju dogradnje i nadgradnje objekta Arhitektonskog fakulteta - na UP 14 koju čini kat. parcela 1372/4 KO Podgorica I, u zahvatu DUP “Univerzitetski centar” izmjene i dopune, Opština PG - kad za to dođe vrijeme.

Dakle, čekam da AF PG - kao institucija - ili neko od članova tzv. rukovodstva, odnosno tzv. zaposlenog osoblja - zauzme stav po pitanju rušenja Hotela “Durmitor” na Žabljaku.

Ne bih izlazio sa svojim konačnim stavom o tome - ne bih ulazio u detalje - dok se ne izjasni AF.

( Borislav Vukićević )