Solomonov pečat

Prema klasičnoj simbolici Solomonovog pečata ukupnost elemenata univerzuma čine vatra, voda, zemlja i vazduh. Pečat je grafički predstavljen sa dva istostrana međusobno ukrštena trougla.

Trougao sa vrhom na gore simbolizuje vatru, drugi vrhom dolje vodu. Na mjestima presjeka ova dva trougla su elementi vazduh (lijevo) i zemlja (desno). Solomonov pečat je grafička predstava sinteze suprotnosti i izražava kosmičko jedinstvo. U kasnijim vremenima, šestokraka zvijezda je nazvana Davidovom zvijezdom, a još kasnije postaje simbol jevrejskog naroda i njegovog dugovjekovnog seljenja i stradanja.

Najvažnije odluke koje Crna Gora treba da donese tiču se načina korišćenja svog prostora i energetskog potencijala, korespondiraju sa simbolikom Solomonovog pečata i Davidove zvijezde.

Prvo, vatra je energija, energija je nesporno glavno pitanje u svakoj savremenoj zajednici. Međutim, isto je bilo i u svim ostalim periodima u istoriji ljudskog roda. Jezik je sačuvao to sjećanje na važnost vatre – kuća se označava kao ognjište ili odžak.

Pri opisivanju veličine neselja: selo ima toliko i toliko ognjišta (ili odžaka). Prilikom kletve: ugasilo mu se ognjište. Prilikom saopštavanja cocijalnog statusa: to je kućić i odžaković. Konačno, slovenska riječ oganj istovjetna je u sanskritu. Bog vatre je Agni.

Energija se stvara, dobija, proizvodi, iz ostala tri elementa: zemlje, vode i vazduha. Današnje privredno razvijene zemlje najveći korak su napravile u ranom periodu industrijalizacije u XIX v. Usavršavanje parne mašine omogućilo je korišćenje uglja (energija iz zemlje) za pokretanje razboja, mijehova i čekića, a uskoro i lokomotiva i parobroda.

Sljedeći korak i zamah dalo je korišćenje nafte i usavršavanje motora sa unutrašnjim sagorijevanjem. Pretvaranje kinetičke snage vode u električnu energiju usavršeno je u zrelom dobu industrijalizacije. Iako su samo visoko razvijene industrijske zemlje ovladale tehnologijom pretvaranja nuklearne u električnu energiju, ovaj vid proizvodnje energije je, čitajući simboliku Solomonovog pečata, zapravo retrogradan.

Ekologistički posmatrano, energija iz zemlje je neobnovljiva, sa izuzetkom biomase, (znači ograničena – nafta, ugalj, uranijum), ali njeno dobijanje prema sadašnjim tehnologijama stvara i veliku štetu (emisija CO2 i drugih gasova i čestica, radioaktivnost).

Energija dobijena iz vode (hidropotencijal) je čista. Energiju iz vazduha tek učimo da hvatamo (za sada pretežno kao kinetičku snagu vjetra, mnogo manje sunčevu energiju, dok je Teslin san o hvatanju električnih pražnjenja atmosfere i dalje san). I energija od vode i energija od vazduha, prema dostupnim tehnologijama, zahtijevaju, radi proizvodnje, često velike površine zemlje.

Ono najbitnije što nam najdirektnije saopštava simbolika Solomonovog pečata to je cjelovitost prostora kao nerazdvojivi skup četiri elementa. Znamo da prostor nije moguće odvojiti od vremena. Vremeno prostor je kontinuum, a naši životi postoje u vremeno prostoru. Sve što jedna zajednica, recimo država, baštini: istoriju, kulturu, privredni potencijal, društvenu organizovanost pa čak i kolektivno sjećanje, neodvojivo je od prostora.

Svaka zajednica sve što joj je potrebno za opstanak, razvoj i napredak nalazi u svome prostoru. Zbog tehničkih i tehnoloških preimućstava mnoge evropske zemlje su postale bezobzirne kolonijalne sile, a svoju snagu, razvoj i blagostanje svojih građana zasnivali na korišćenju prostora drugih. Uostalom, ratovi u XX v. su bili isključivo da se sačuva ili proširi kolonijalni uticaj. Kao što vidimo, ta tema se prenijela i u XXI vijek.

Za Crnu Goru je sudbinski važno da samostalno upravlja svojim prostorom. Drugo, da prostorno – fizički modeli korišćenja (poljoprivreda, industrija, turizam, saobraćaj i naročito energija) budu usklađeni sa obrascima prostora koji imamo. Konkretno, veliki sistemi nijesu primjereni prostoru Crne Gore.

Dugo se ponavlja, već decenijama tvrdnja o neisplativosti malih hidroelektrana. Uz istovremeno dokazivanje prednosti velikih i sve većih hidroelektrana, podrazumijeva se i velikih akumulacija. Godinama je dokazivano da je nuklearna energija najbezbjednija i najjevtinija. Finansijski nijesu mjerene štete, ako su uopšte mjerljive, koje su prebačene u budućnost. Čak ni kada su se desile havarije na Ostrvu Tri Milje, zatim u Černobilju, a o manjim incidentima znaju samo posvećeni. Koliko brzo će se zaboraviti Fukušima?

Kada je korišćenje hidropotencijala u pitanju dominantan je veoma dogmatski pristup. Insistira se i dokazuje da su isplative samo velike hidroelektrane. Zamislite da neko saopšti da je Tara, Morača ili Lim, beznačajna rijeka u poređenju sa Dunavom,Volgom, Rajnom i sl. Svako pismen bi razumio da se upoređuju potpuno različiti prirodni fenomeni, odnosno različiti prirodni sistemi.

Ta različitost prirodnih sistema se neminovno ogleda u konceptima rešavanja tehničkih sistema. Zbog čega je decenijama bila zapostavljena izgradnja malih hidroelektrana u Crnoj Gori? Uz istovremeno zapostavljanje onih koje su postojale (neke i u prvoj trećini XX v.). Dogmatski pristup može biti, osim u konceptima društvenog i privrednog razvoja, naravno i u razvoju energetskog sektora. Uostalom, zar nije već skoro svo nasleđe socijalističkog perioda proglašeno inferiornim.

Privatizacija, bezmalo, svega društvenog ponuđena je kao univerzalno rešenje za privredni i svaki drugi boljitak društva. Još nema dokaza za potvrdu te dogme, ali se ona i dalje primjenjuje, neopozivo. Kada je elektroptivreda u pitanju, tu se ispoljava sva kompleksnost konkretnog prostora, sadašnjeg koncepta privrednog razvoja i onoga što je dostignuto ranijim konceptom i različiti aspekti konkretnih tehničkog sistema elektroprivrede, koji su naslijeđeni, koji se razvijaju sada i razvijaće se u budućnosti.

Zvaničnici vlasti koja zagovara privatizaciju EPCG i, neminovno, ustupanje korišćenja velikog dijela prostora i hidropotencijala ove države na dugi rok, često iznose argumente u stilu Nikoletine Bursaća:" Majko, od danas nema Boga".

Majka se u čudu krsti, kuku njoj nesretnjici što je snađe, i poluglasno pita: " Šta pričaš sine, Bog s tobom, ko ti je to rekao? " Nikola, samouvjereno upućen u suštinu problema, saopštava: "Rekao je komesar, majko". Dakle, po sličnoj argumentaciji, elektroprivredni sistem treba privatizovati, a energetske izvore iznajmiti na dugi period.

Simbolika Solomonovog pečata, opisana na početku teksta, može da se primijeni kao praktičan metod za razmatranje koncepata korišćenja energije. Prvo, odvajanje energetskih sistema (način korišćenja prirodnih potencijala - prostorni modeli i tehnički modeli - vlasništvo) od cjeline prostora nije moguće. Drugo, odvajanje energetskih sistema od vremeno–prostora konkretne zajednice, obećava onu kasniju simboliku Davidove zvijezde, simboliku seljenja, lutanja i stradanja.