Uništavanje karaktera Podgorice: Atak na niz bijelih zdanja

Fizički karakter današnje Podgorice, glavnog grada Crne Gore, presudno je definisan u godinama neposredno po okončanju Drugog svjetskog rata.

Fizička cjelina koja najrječitije govori u prilog iznijetoj tezi je niz strogih, racionalističkih objekata reprezentativnih republičkih (danas državnih) organa i institucija, koji su podignuti početkom i sredinom pedesetih godina prošlog vijeka uz sjevernu stranu današnjeg Bulevara Svetog Petra Cetinjskog - duž čitave južne ivice Mirkove, tj. Nove varoši - što podrazumijeva da nizu pripada i objekat Glavne pošte, kao i (bivši) Hotel Crna Gora.

U trenutku kada je uz novi, široki bulevar, podignut niz novih, djevičanski bijelih upravnih i administrativnih zgrada - u kompletu sa hotelom - udareni su, u urbanističko-arhitektonskom, odnosno simboličkom smislu - temelji republičkog - ali i budućeg, državnog suvereniteta CG - na koji je trebalo čekati samo šest decenija.

Što je tih tričavih šest decenija u "milenijumskoj istoriji" naše CG? Ništa, definitivno - i mada nismo znali da upravo to čekamo - apsolutni suverenitet - bili smo spremni. O tome danas svjedoče naše crvene zastave sa zlaćanim orlom (dvoglavim) i zlaćanim orubom na krovovima pomenutih zgrada - ali, bojim se, malo što drugo.

Što je tih tričavih šest decenija u "milenijumskoj istoriji" naše CG?

Drugovi komunisti, pogotovo oni stari - u ratu prekaljeni - ozbiljno su shvatali svoju rukovodeću ulogu u društvu. Mnoge stvari im se mogu zamjeriti, svakako, ali su znali što znači perfektno prilagoditi urbanističko-arhitektonski izraz svojim političkim i opštedruštvenim preferencijama: što znači podići jednu, u suštini totalitarnu političku opciju, do nivoa kolektivne vizije sreće i opštenarodnog (i opštenacionalnog) ponosa.

A moguće je i da nisu bili toliko verzirani u vezi s transponovanjem političkih aspiracija u urbanističko-arhitektonske forme - moguće je da su samo znali odabrati pravog čovjeka - urbanistu i arhitektu - koji će to uraditi umjesto njih.

Kako bilo, stvar se svodi na isto - postojali su ljudi (kadrovi), postojala je ideja, pa se ideja iskristalisala u program - a program je savršeno prezentovan u fizičkom prostoru - i to u rekordnom roku.

Kratka šetnja

OK - krenimo u malu šetnju Bulevarom Sv. Petra Cetinjskog. Krenimo lijevom, tj. sjevernom stranom, iz pravca zapada - tj. sjeverozapada (osnovna urbanistička osa Podgorice je pomaknuta nekih 30 stepeni u pravcu kazaljke na satu) - preko Mosta Blaža Jovanovića.

Zgrada je elementaran i stoga zapanjujuće uspio derivat neoklasicističkih, tj. akademskih funkcionalnih obrazaca

Prvi objekat na koji nailazimo nakon što pređemo most je zgrada bivšeg Predsjedništva Republike Crne Gore (danas se u toj zgradi nalazi nešto što se službeno zove Generalni sekretarijat predsjednika Crne Gore - na pilastrima, lijevo i desno od ulaza, valjda u obje varijante pisma - piše: Predsjednik - a tu su i neka ministarstva: finansija, inostranih poslova - u koja se ulazi iz Bulevara Stanka Dragojevića).

Ta zgrada - zvaćemo je zgrada Predsjedništva - podignuta je posljednja u nizu uz bulevar, ali je arhitektonski najinteresantnija. Imamo te duboke pilastre na fasadi, poredane in antis, u funkciji brisolea, najvjerovatnije - koji, osim što definitivno razbijaju slijepi purizam i monolitnost mase - usput usađujući dignitet, odnosno dublji smisao u tu masu - ukazuju i na neke prepoznatljive graditeljske kodove, poglavito mediteranske provenijencije.

Stilski, zgrada je elementaran i stoga zapanjujuće uspio derivat neoklasicističkih, tj. akademskih funkcionalnih obrazaca - koji bi se, kladio bih se, najjasnije očitovali u poprečnom presjeku preko ulazne partije, kada bih bio u prilici da bacim samo jedan mali pogled na taj presjek - i arhitekture koja se obično gura pod integral totalitarnih sistema. Možda je upravo taj blagi prizvuk italijanske racionalističko-fašističke arhitekture to što zgradu Predsjedništva čini posebnom - i meni izuzetno dragom.

Odstupanje od logike trocrtnog oblika "L"

Ili, kako reče Piter Azjenman (Peter Eisenman) svojevremeno, parafraziraću: ono što izdvaja racionalističku produkciju iz mora savremene arhitektonske produkcije je ta implicitna kompleksnost, proistekla iz proučavanja tipologije u kontekstu topologije i autonomije. Ovo - implicitna kompleksnost - se ne odnosi na nekakvu rigidnu kompleksnost, koja bi bila ideološki zacrtana, bez zadrške i rezerve, već na indirektnu, zatomljenu kompleksnost, koja je rezultat traganja za tipološkim obrascima što počivaju na autonomnoj topologiji - radi se, zapravo, o malim, neznatnim pomacima u odnosu na neke ranije prakse - a autentičnost se vrlo često postiže dimenzijama, tj. monumentalnim razmjerama.

Možda zgrada Predsjedništva danas ne djeluje monumentalno, ali je u vrijeme svog nastanka i te kako uticala na opštenarodni utisak o novoj razmjeri grada

Možda zgrada Predsjedništva danas ne djeluje monumentalno, ali je u vrijeme svog nastanka i te kako uticala na opštenarodni utisak o novoj razmjeri grada. Opet, ne možemo govoriti o implicitnom pretjerivanju... nikako.

Interesantno je i tipološko odstupanje zgrade Predsjedništva od logike zgrada tlocrtnog oblika "L", gdje se posebna pažnja posvećuje tretmanu spoljašnjeg ugla u kontekstu kompozicije - odnosno sagledavanja forme spolja.

Nemoguće je oteti se dojmu da je ova zgrada zapravo koncipirana kao simetrična "U" tlocrtna varijanta, sa istočnim i zapadnim krilom i glavnim pročeljem prema Bulevaru Svetog Petra Cetinjskog - ali je u nekoj fazi projektovanja, nekim čudom, nestalo to istočno krilo - što upućuje na zaključak da je, možda, riječ o gotovom rješenju koje je, nadasve vješto, prilagođeno uslovima ivičnog bloka stare urbane matrice Mirkove varoši, tj. Nove varoši.

Zađemo li dublje u hijerarhijske odnose elemenata bazične forme, primijetićemo da je rješenje prilagođeno južnoj vizuri - s najpoželjnijom tačkom sagledavanja sa jedne od terasa (budućeg, u to vrijeme) hotela Podgorica. Ako mi ne vjerujete, pažljivo prostudirajte Lubardinu (Petar Lubarda) kompoziciju Titograd - imate je u ulaznom holu JU Muzeji i galerije Podgorice.,

Ne bi bilo na odmet da prostudirate i fotografiju na naslovnoj strani prve fotomonografije Titograda, vjerovatno i Podgorice, objavljene 1957. godine. Ako to što se vidi na toj fotografiji - a vidi se dobar dio Nove varoši, sa zgradom Predsjedništva u prvom planu - nije karakter Podgorice - onda ja ne znam što je karakter moga grada. Sa druge strane, maksimalno je eksponiran ugao te zgrade, vjerovatno u funkciji naglašavanja - ne samo niza zgrada - već i blokovske matrice novog Titograda.

Što se tiče materijalizacije, treba pomenuti ulaznu partiju sa Bulevara Svetog Petra Cetinjskog - koja je definitivno mediteranska - u prvom redu mislim na taj zeleno-sivi kamen - granit? - od kojega su izrađeni stepenici, kao i na oblogu od bijelog kamena - mermera? - kojim je obložena fasada do visine jedne i po etaže (piano rustico). Te fine stvari ćete teško vidjeti na nekom drugom mjestu.

Nismo se ni zagrijali

OK - moraćemo da ubrzamo...

Sljedeća je zgrada Skupštine Crne Gore - o kojoj ne bih detaljnije ovoga puta - pa imamo zgradu koju potpisuje Svetlana - Kana Radević, u kojoj je smještena, između ostalog, i Galerija Centar - ta zgrada se uhvati kao intermeco, a i građena je znatno kasnije od ostalih u nizu - a iza nje imamo zgradu bivše Narodne banke Crne Gore (od 1993. Centralne banke Crne Gore) - koja je unakažena dodavanjem pretencioznog, stilski smiješno-neadekvatnog, glomaznog i apsolutno nepotrebnog pseudoportika.

Dodavanje portika na fasadu zgrade CBCG, upravo je savršena ilustracija teze da nijedna od tih starih zgrada ne trpi nikakve suštinske intervencije - koje bi zadirale u njihov oštri, racionalistički, karakter.

Zatim slijedi zgrada Glavne pošte - jedan od najupečatljivijih spomenika poslijeratne crnogorske arhitekture u Podgorici, a ujedno i pozicija na kojoj se Vujadin Popović, arhitekt autor, najbliže primakao racionalizmu ranog XX vijeka, kao antipodu tipično provincijalnom pseudoistoricizmu koji je bio počeo, barem u rudimentarnim oblicima, da uzima maha u predratnoj Podgorici.

Hoće - jednako koliko bi karakteru Podgorice pridonijela franšiza McDonald's - samo da je nekome palo na pamet da je instalira baš u zgradi Predsjedništva

Ova zgrada je takođe okićena kojekakvim nadstrešnicama recentijeg datuma postavljanja, koje svjedoče o žalosnom nerazumijevanju uloge i značaja te zgrade u kontekstu posljeratne crnogorske arhitekture. Niz se završava, nakon što pređemo Ulicu slobode - Hotelom Crna Gora - još jednim racionalističkim remek-djelom arhitekte Popovića.

Dakle, ideja da se pristupi temeljnoj adaptaciji, rekonstrukciji i nadogradnji staroga hotela Crna Gora - operacijama koje bi trebalo da ga, kao u bajci, transformišu u velelepni Hilton - predstavlja atak na sam karakter grada Podgorice.

Da li stvarno mislite da će ta neuravnotežena, neracionalna gomila nasumično nabacanih kubičnih formi, koju predlaže Mladen Krekić (businessart.me) - gomila koja ozbiljno zadire u park sa istočne strane - donijeti bilo što pozitivno Podgorici na planu karaktera? Hoće - jednako koliko bi karakteru Podgorice pridonijela franšiza McDonald's - samo da je nekome palo na pamet da je instalira baš u zgradi Predsjedništva.

I evo me - ispucah kvotu za danas, a nisam se još ni zagrijao kako treba... Hoću samo da kažem, na kraju, da je najavljena operacija na Hotelu Crna Gora s one strane zdravog razuma - u jednakoj mjeri kao što bi s one strane zdravog razuma bila bilo kakva suštinska intervencija na bilo kojem objektu sa sjeverne strane Bulevara Sv. Petra Cetinjskog, na potezu od Bulevara Stanka Dragojevića do Ulice Marka Miljanova - jer zadire u sam karakter moga grada.

O Hotelu Crna Gora sam počeo intenzivnije da razmišljam prije par godina u Tirani - ali o tome u narednom broju.

( Borislav Vukićević )