Koja je sudbina graditeljskog nasljeđa

U prilog javnoj raspravi Stara Varoš/A

Pojedinci zajednice imaju osnovno pravo da sami definišu svoj identitet, imaju pravo da uživaju u svom nasljeđu i obavezu da poštuju nasljeđe drugih - Rezolucija br.1 o ulozi kulturnog naslijeđa i izazovima globalizacije – Portorož 2001.

U postupku urbanih transformacija gradova pitanje uključivanja graditeljskog nasljeđa u generalne i razvojne planove predstavlja fundamentalni aspekt očuvanja istog.

Suštinski, stepen očuvanosti, opredijeljen je oblikom urbanih transformacija tj. stepenom izraženosti promjena na nivou urbane matrice, i u vezi sa tim, odnosom izvjesnih planskih dokumenata prema naslijeđu, odnosno oblikom zaštite ili ne.

U tom kontekstu, Podgorica predstavlja jedinstven primjer „sukoba“ planskih postavki – naglašenog “razaranja” (GUP/1957; 1964), i segmentnog očuvanja graditeljskog naslijeđa (Gup/1970-1974; 1984-1989);

Propisane i definisane detaljne mjere tih regulacionih planova (1. konzervatorska prezentacija spomenika kulture; 2. revitalizacija ambijentalno vrijednih ulica/očuvanje specifičnosti ambijenta; 3. nova izgradnja uz očuvanje osnovnog oblikovnog identiteta) predstavljaju polazne osnove mogućeg oblika zaštite preostalog naslijeđa stare Podgorice koji je na putu mogućeg bezpovratnog propadanja. U tom smislu značajno mjesto zauzima preostali dio stambenog fonda, podgorička tvrđava i ostali Zakonom zaštićeni kulturno-istorijski spomenici.

Tim prije što aktuelana izrada UP-a Stara Varoš/A otvara pitanje sudbine graditeljskog nasljeđa, koje se tiče profesionalne odgovornosti obrađivača plana i civilizacijsko-kulturološke odgovornosti donosioca administrativnih odluka.

Uvidom u sadržaj planskog dokumenta izvjesno je da obrađivaču dobro poznata metodlogija za rad na planskim dokumentima koja tretiraju kulturno nasljeđe, ali isti je dosljedno ne primjenjuje. Ovo se posebno odnosi na oblikovanje istočnog fronta predmetnog prostora, u vezi sa čim je potrebno ukazati da član 7 Evropske povelje o arhitektonskom naslijeđu bilježi da “integrativna konzervacija ne isključuje uvođenje moderne arhitekture u prostore koji sadrže stare građevine, pod uslovom da su u potpunosti poštovani postojeći kontekst, proporcije, forme, veličine i srazmjere…”

U vezi sa gore navedenim, Plan treba da:

1. Odredi tipologiju svake građevinske jedinice po “metodološkom” principu prava jednakosti, u vezi sa tim da ponudi, izostalu, precizno definisanu tipologiju gradnje (oblik buduće funkcije); odnosno ostvari kompatibilnost između jedne tipološke konzervacije, i jedne moderne transformacije.

2. Ustanovi obavezu adekvatnog oblika zaštite spomenika kulture, u prvom redu tvrđave, u skladu sa metodologijom za rad na nepokretnim kulturnim dobrima tj. arhitektonskoj baštini i arheološkim lokalitetima. U tom smislu, prihvatajući validnost UP-a Stara Varoš/ B, nažalost, isključuje mogućnost potpune konzervatorske prezentacije podgoričke tvrđave. Naime, plan višeg reda/GUP-1987 ustanovljava obavezu arheoloških istraživanja (planom jasno markiranog zapadnog pravca) u cilju “rekognosciranja pravca pružanja bedema i lokacije tabija i kapija vezanih za bedeme”, osobito zapadnog, koji se “moguće” poklapa sadržajima UP-a Stara Varoš/B. U vezi sa tim evidentno je da se krši član 4 Zakona o zaštiti spomenika kulture koji propisuje da je svrha zaštite spomenika kulture očuvanje istih u neokrnjenom i izvornom stanju kroz sprečavanje svake radnje kojom bi se moglo neposredno promijeniti njihovo svojstvo, oblik, značaj ili izgled, što bi se takođe trebalo ticati Službe zaštite od koje “nisu pribavljene smjernice ili uslovi – polazište za valorizaciju i plan intervencija”.

3. Da ispita mogućnost revalorizacije istočnog fronta predmetnog prostora i na taj način isključi sukob planskih postavki, pa čak i kontradiktornosti po pitanju održivosti plana nа relaciji preporuka zaštite i smjernica nove gradnje. Konačno da omogući model elementarne održivosti kvaliteta života svedenog ispod standarda, a uslovljenog oblikom transformacija koje teže izraženoj spratnosti istočnog fronta (čak do P+7) – granice zaštitne zone (maksimalne spratnosti P+1).

Konačno, da ne prihvati konvencionalan planerski pristup, uslovljen današnjim pritiscima razvoja, što podrazumijeva da donosioci administrativnih odluka moraju omogućiti profesionalnu slobodu planerima.

( Igbala Šabović-Kerović )