Gens una sumus

Uzimajući za naslov ovog nepretencioznog teksta krilaticu po kojoj smo, ipak, jedan rod na ovoj planeti, pred početak nove godine, učinilo mi se stvarnijim uvjerenje da, ipak, pripadamo jednom istom svijetu i da, kao mali etnos i sistem, dijelimo sudbinu globalnih promjena, pa i onih u sferi tako nepredvidive ekonomije.

Ovih dana u svjetskoj ekonomiji brzo se smjenjuju događaji uzburkani dužničkom krizom koji generišu zabrinutost i neizvjesnost pred razvojem događaja. Globalni sistem je uzdrman i rašomon mogućih rješenja za saniranje ugroženog rasta, koliko god da aktivira odbrambene mehanizme u okvirima interesa nacionalnih ekonomija, ipak afirmiše spoznaju o povezanosti ekonomija i pripadnosti globalnom svijetu.

Okolnosti vezane za grčki dug i ranjivost finansijskih performansi Italije, Španije i Portugala uslovile su određenu koncentraciju ishodišta novih mogućih poremećaja na zemlje juga, ali i ojačale potrebu fiskalne konsolidacije i čvršće kontrole u okviru eurozone, kao i većeg stepena koordinacije ekonomskih politika u okviru EU. Stvarna ugroženost eurozone, sa opcijama napuštanja sistema od strane pojedinih zemalja i ograničenja u pogledu karaktera i kvantuma mjera podrške zemljama dužnicima, bila je povod za procjene pojedinih analitičara o kraju projekta eurozone sa mračnim perspektivama u pogledu razvoja svjetske ekonomije i globalnog finansijskog sistema. No, čini se da evropska ideja, sa svim svojim benefitima i manama, ipak predstavlja dovoljno jak motiv da razvijeni svijet stane u odbranu eura, eurozone i integrativnih procesa koji su u toku. U tom bolnom procesu, dobar dio opterećenja pripada najrazvijenijim zemljama što svakako proizvodi tenzije i objektivnu frustraciju (ne)odgovornošću pojedinih članica za efekte upravljanja nacionalnim finansijama.

U tom kontekstu, povod za ovaj tekst su pojedinačna katastrofična viđenja pozicije crnogorske ekonomije, u domaćoj laičkoj, pa i stručnoj javnosti, koja nemaju dovoljno objektivan i koherentan pogled na sveukupne prilike, međunarodni status, mogućnosti i stvarne perspektive u, svakako, hirovitim događanjima čiji smo akteri i svjedoci.

Analitički proces makro-ekonomskih tokova u trećem kvartalu ove godine pokazao je da se crnogorska ekonomija nalazi u procesu blagog oporavka, ali da taj proces, koliko god da u značajnim parametrima ohrabruje, nije definitivan, te da će u narednom periodu biti suočen s novim izazovima. Promet u turizmu je povećan za 10,2%, trgovini na malo za 16,2%, vrijednost izvršenih građevinskih radova, tako indikativna za dinamiku privredne aktivnosti, za 2,1%, dok je sektor telekomunikacija zabilježio rast od 14%. Rasli su i industrijski sektori vađenja ruda i kamena i prerađivačke industrije. Na toj osnovi, procijenjeno je da je ekonomija Crne Gore u devetomjesečnom periodu ostvarila realni rast BDP-a od oko 2% i da su sasvim realni izgledi da se 2011. završi ostvarenjem projekcije rasta od 2,5%, što je, u uslovima izloženosti eksternim uticajima i ranjivosti nedovoljno stabilizovanih tranzicionih procesa, sasvim respektabilan rezultat.

Naravno, rezultat je praćen strukturnim neusklađenostima, padom investicione aktivnosti i, uopšte, agregatne tražnje, te nedovoljnom podrškom bankarskog sistema projektima malih i srednjih preduzeća, što svakako utiče na povećanje nelikvidnosti privrede sa rizicima u pogledu finansijske stabilnosti. Uz hronične teškoće u stabilizovanju prilika u velikim industrijskim sistemima iz kompleksa metalne industrije, koji u strukturi produkcije i izvoza svakako predstavljaju značajnu stavku, krug objektivnih teškoća nije zanemarljiv.

Viđenja objektivnih mogućnosti razvoja u 2012. u osnovi su vezana za očekivano dejstvo odloženog efekta ekonomske krize na osnovne tokove u ekonomiji Crne Gore, kao i razvojna scenarija koja čine odgovor zemalja eurozone i EU na nove izazove dužničke krize. Predviđanja neminovne kontrakcije ekonomije u tom okviru uslovila su da i proces pripreme budžeta Crne Gore za 2012. obilježi potreba smanjenja javne potrošnje, očuvanja konstituisanih obaveza prema zaradama u javnom sektoru, penzijama i socijalnim davanjima, te potreba novog zaduživanja kojim bi se primarno servisirale prispjele dužničke obaveze i stvorili uslovi za predviđeno eliminisanje budžetskog deficita do 2013. Restriktivan pristup izazvao je određene tenzije u formi zahtjeva za poboljšanje materijalnog statusa pojedinih sektora u neprivredi (obrazovanje, zdravstvo, pravosuđe), ali je u suštini očuvan princip da se se ne može dijeliti ono što sistem nije stvorio. Ovakav pristup u konceptu formiranja budžetskog okvira za 2012. godinu, uz snažnu korelaciju sa procesom započetih strukturnih reformi koje su usmjerene na jačanje održivosti javnih finansija i dostizanje budžetske ravnoteže uz smanjenje relativnog udjela javnog duga u stvorenom BDP-u, od relevantnih međunarodnih institucija (MMF) ocijenjen je kao “hrabar” i kompetentan izbor u susret događajima koji slijede.

Ono što je od naročite važnosti u procesu oblikovanja ekonomske politike za 2012. i naredne godine, a biće sadržano u Predpristupnom ekonomskom programu za period 2011-2014. godine, koji pripremaju zemlje kandidati za članstvo u EU u okviru multilateralnog fiskalnog nadzora, uz prioritet stvaranja uslova makro-ekonomske stabilnosti, likvidnosti i fiskalnih rezervi za moguće izvanredne krizne udare, svakako je i komponenta razvoja. Ona je u budžetu za 2012. generalno prepoznata u orijentaciji na jačanje fiskalnog kapaciteta, u relativno ograničenom kapitalnom budžetu (70 miliona eura), očekivanjima ulaganja u nekoliko razvojnih projekata turističkih kapaciteta i podrške malom i srednjem biznisu. Prilikom nedavnih posjeta delegacija MMF-a i Svjetske banke potvrđena je ispravnost usmjerenja ekonomske i fiskalne politike, adekvatnost upotrijebljenog ekonomskog instrumentarijuma i usaglašenost razvojnih viđenja sa izazovima brzih promjena i njihove povezanosti. Zato će međunarodne finansijske institucije, u pooštrenim uslovima dostupnosti komercijalnih kreditnih sredstava i novih investicija, posebnim kreditnim linijama finansijski podržati napore da se očuva stabilnost i likvidnost javnih finansija, a bankama ponuditi kreditni aranžman kojim bi se podržao sektor malih i srednjih preduzeća. Ove inicijative, u svakom slučaju, predstavljaju izraz snažnog povjerenja međunarodne zajednice.

Razumljiv oprez u pogledu implementacije politike proširenja EU, sudeći po ocjenama koje dolaze s meritornih adresa, ne može da ugrozi put Crne Gore ka procesu otvaranja pregovora i članstvu u EU. Neki mjesec prije ili kasnije, kao datum početka pregovora, nije ozbiljna tema ako su percepcije dugoročnog promišljanja neprikosnovene.

Zato u 2012. ulazimo sa izvjesnošću usporenijeg rasta, iskušenja štednje i opreza, ali i vjere u pripadnost jednom svijetu koji teži da očuva evropske vrijednosti i budućnost.

( Borislav Ratković )