Je li došao kraj evropskom snu?

Jesu li evroskeptici ipak bili u pravu? Da li je san o ujedinjenoj Evropi, nadahnut opasnošću od novog evropskog rata i podržavan idealističkom nadom da su nacionalne države prevaziđene i da će ustupiti mjesto dobrim evropejcima, bio samo utopistički ćorsokak?

Na prvi pogled, današnja kriza u Evropi, koja će prema nekim predviđanjima razbiti Evropsku uniju, izgleda kao finansijska. Žak Delor, jedan od arhitekata eura, tvrdi da je njegova ideja o zajedničkoj valuti bila dobra, ali da su u njenoj „realizaciji“ bili dopušteni prekršaji jer je slabijim zemljama dozvoljeno da uzimaju previše.

Ali, u suštni, ovo je – politička kriza. Kada nezavisne države imaju svoje sopstvene valute, građani su spremni da gledaju kako njihovi porezi idu u najslabije regione. To je izraz nacionalne solidarnosti, osjećaj da su građani zemlje dužni da budu zajedno i da u uslovima krize žrtvuju sopstvene interese zarad interesa kolektivnog dobra.

Čak i u nacionalnim državama to je nije uvijek samo od sebe vidljivo. Mnogi sjeverni Italijani ne mogu da shvate zašto moraju da plaćaju za siromašniji jug. Bogati Flamaci u Belgiji istupaju protiv podrške nezaposlenim Valoncima. Ipak, u cjelini gledano, građani demokratskih država lojalni vladama koje su pobijedile na posljednjim izborima obično prihvataju ekonomsku solidarnost u okvirima državnosti.

Pošto EU ne predstavlja nacionalnu državu, ni demokratiju, nema ni jedinstvenog „evropskog naroda“ koji bi brinuo o njoj u teškim vremenima. Bogati Njemci ili Holanđani ne žele da plaćaju ekonomski haos u kojem su sada Grci ili Španci.

Umjesto da pokažu solidarnost, oni morališu kako su svi problemi evropskog dijela Sredozemlja plod urođene lijenosti ili iskvarenosti njihovih građana. U rezultatu, moralisti rizikuju da sruše zajednički krov na glavu Evrope i stave je pred opasnost zbog čijeg je sprečavanja i osnovana EU.

Evropi je potrebna „popravka“ kako na finansijskom tako i na političkom planu. To je kliše, ali ipak je istina da Evropa pati od „deficita demokratije“. Problem je u tome što je demokratija uvijek funkcionisala samo u granicama nacionalnih država. Nacionalne države ne moraju biti monokulturne ili čak jednojezične. Sjetite se Švajcarske ili Indije. One ne moraju biti demokratične, kao, recimo, Kina, Vijetnam i Kuba. Ipak, za demokratiju je potreban osjećaj pripadnosti.

Da li je to moguće u nekom nadnacionalnom organu kakva je EU? Ako je odgovor negativan, onda bi možda bilo bolje obnoviti suverenitet posebnih evropskih država-nacija, odreći se zajedničke valute i odustati od sna koji prijeti da se pretvori u košmar.

Upravo o ovome razmišljaju najradikalniji evroskeptici u Britaniji, koji od samog početka ni trenutka nijesu dijelili san o EU. To je mišljenje lako odbaciti kao tipični britanski šovinizam – odnos ostrvskih ljudi koji žive u gordoj amoći. Ali, u odbranu Velike Britanije, njeni su građani imali dužu i uspješniju demokratsku istoriju nego većina kontinentalnih Evropljana.

U svakom slučaju, čak i kada bi bilo moguće razjedinjenje Evrope, ono bi dovelo do ogromnih troškova. Na primjer, odustajanje od eura upropastilo bi bankarski sistem kontinenta, dodirnuvši kako Njemačku i bogate zemlje sjevera, tako i problematične države juga. I, ako se grčka i italijanska ekonomja susreću sa problemima o oporavka unutar eurozone, pomislite kako će biti teško neutralisati dugove denominovane u euro devalviranom drahmom ili lirom.

Ne govoreći o finansijskim aspektima, postojala bi realna opasnost da se mora odreći onih privilegija do koje je dovela EU, dijelom i kada je riječ o poziciji Evrope u svijetu. Razjedinjene, evropske zemlje imaju ograničen globalni uticaj. Kao savez, Evropa, kao i prije, ima veliki uticaj.

Alternativa za demontažu EU je njeno jačanje – objedinjavanje dugova i formiranje evropske državne blagajne. Ipak, ako evropski građani to prihvate, EU će biti potrebno više demokratije. Ali to zavisi od životno potrebne evropske solidarnosti koja neće poticati od himni, zastava i drugih smicalica činovnika u Briselu.

Kao prvo, bogati sjeverni Evropljani moraju biti sigurni da je jačanje EU u njihovom interesu, a to je, bezuslovno, tako. Na kraju krajeva, oni su u dobitku od uvođenja eura više od svih, jer im je on omogućio da jeftino izvoze prozvode južnim Evropljanima. I dok na nacionalnim politikama leži odgovornost da realizuju tu mogućnost, državne institucije EU u Briselu, Luksemburgu i Strazburu moraju se približiti građanima Evrope.

Možda bi Evropljani mogli da glasaju za članove Evropske komisije i to za kandidate koji bi se promovisali u drugim zemljama, a ne samo u svojim sopstvenim. Možda bi Evropljani mogli izabrati predsjednika.

Može se ispostaviti da je demokratija ludi san u zajednici od 27 država, i moguće je da je to i tako. Ali ako nismo spremni da se odreknemo građenja ujedinjenije Evrope, taj san, bezuslovno, zaslužuje pažnju.

I kako znati šta se može desiti? Uzmimo, na primjer, fudbalske klubove, najzatvorenije u savremenenom svijetu, može se čak reći plemenske tvrđave. Ko je prije trideset godina mogao da zamisli da će dva najpopularnija londonska kluba „Arsenal“ i „Čelzi“ imati trenere iz Francuske i Portugala, a igrače iz Španije, Francuske, Portugalije, Brazila, Rusije, Srbije, Češke, Poljske, Meksika, Gane, Južne Koreje, Holandije, Belgije, Nigerije i Obale Slonovače? Ah da, imaju, takođe jednog ili dva igrača iz Velike Britanije.

( Jan Buruma )