Crnogorski Solunci

Srpsko vojničko groblje u Solunu - Zejtinlik, posljednjih sto godina čuvaju potomci srpske porodice Mihajlović iz Grblja. Đed Savo, otac Đuro i sin Đorđe. Savo je solunski ratnik, koji je sabrao kosti svojih saboraca na jedno mjesto i čuvao ih do svoje smrti. Njegovu sveštenu dužnost nastavili su sin i unuk. O unuku Đorđu je snimljen film ”Posljednji čuvar”, a država Srbija mu je dodijelila orden za njegove naročite zasluge. A otkuda to da Grbljanin čuva srpsko groblje?

Iz Crne Gore se, do Soluna, može stići u toku jednog jedinog dana. A ko tamo stigne, vidjeće srpsko vojničko groblje sa sedam i po hiljada sahranjenih ratnika. Njihova imena nam daju odgovor na pitanje - zašto Grbljanin čuva srpsko groblje? Kad pročitamo ta imena i porijeklo srpskih vojnika tamo sahranjenih, biće nam jasno da su Mihajlovići samo jedna od brojnih porodica iz današnje Crne Gore, čiji su članovi, dobrovoljno i hrabro, svoje živote ostavili na Solunskom frontu. Da nije Grbljanin čuvar toga mjesta, bio bi Paštrović, a da nije on - bio bi Vasojević, ili Pivljanin, ili neko iz Stare Crne Gore. Jer - svi su bili tamo.

Vujanovići, Rakočevići, Đukanovići, Krivokapići, Pejovići, Vraneši, Musturi, Bulatovići, Martinovići… i da ne nabrajam. Ima ih još. Divnih Crnogoraca, hrabrih Bokelja, Paštrovića… To su, uglavnom, pripadnici Dobrovoljačkog bataljona Crnogoraca iz Amerike, onih Crnogoraca koji nijesu bili pod uticajem ideologija dinastičkih i političkih sukoba Karađorđevića i Petrovića, onih čije se rodoljublje formiralo prije njihovog odlaska u Ameriku, onih sa autentičnim identitetom Crnogoraca iz 19. vijeka. Eto to rodoljublje ih je odvelo ravno u Grčku, u borbu Srbije protiv okupatora.

Neki od njih su poginuli na tom čuvenom ratištu, a neki koji su živi stigli u Crnu Goru, kao pobjednici i oslobodioci, oni ginu danas, poslije svoje smrti, od neopreznih riječi i mučnih podjela savremenih Crnogoraca. Ipak, njihovi grobovi govore više i snažnije od naših dilema, a snaga tih grobova trajaće duže od aktuelnih crnogorskih lutanja.

Zato, kada danas neko raspravlja o tome koja je to vojska ušla u Crnu Goru 1918 - taj mora da skine sa očiju mrenu međudinastičkog sukoba Srbije i Crne Gore, koji je bio prljav i bespoštedan sa obje strane, - i da pogleda dublje i dalje od toga. Ako to učini, bez političkih i ideoloških predrasuda, vidjeće da je vojska sa Solunskog fronta - naša vojska! Isto kao i ona koja je nosila crnogorski barjak. Obje su vojske naših predaka koji su na balkansko poprište Velikoga rata stizali sa svih strana. Drugim riječima, - nijesu se preci današnjih građana Crne Gore u Prvom svjetskom ratu borili samo pod krunom Petrovića, nego jednako zaneseno i rodoljubivo i pod krunom Karađorđevića. Doživljavali su da su oba vlastodršca, kako onaj na Cetinju tako i onaj u Beogradu, tek ”dva stara srpska kralja” (kako je ushićeno pisao sami kralj Nikola, za sebe i svoga zeta - uoči samog rata). To što su pomenuti starci jedan drugome politički radili o glavi i spletkarili, u metežu borbe za vlast u budućoj velikoj državi - e pa to ne smije da pomuti plemenite emocije naših predaka, koji su, pored ostalih svojih podviga, pobijedili na Solunskom frontu, a potom pobjedonosno ušli ne samo u Srbiju i Crnu Goru, već su stigli i do Dalmacije i Slovenije, u skladu sa, tada važećim, evro-atlantskim integracijama.

Stanovnici ove države možda ne pokazuju u svakom momentu demokratski kapacitet i građansku prosvećenost - ali ne bi se smjelo sumnjati u to da znaju ko su im bili đedovi i prađedovi, kom identitetu su pripadali i na kom su ratištu, iz kojih ideala, položili sopstvene živote. Ovi podaci o precima, kod nas u Crnoj Gori, pamte se, ne kao administrativne činjenice, nego kao emocije. Zato, treba dobro razmisliti prije nego što se potomcima crnogorskih Solunaca kaže da su očevi njihovih otaca - bili okupatori, na sopstvenoj zemlji!

Kako mogu Srbi biti okupatori u Boki, kada sami kralj Nikola, prilikom sjajne crnogorske pobjede nad austro-ugarskom vojskom, u prvim danima rata - podizanje barjaka svoje kraljevine na zidine Budve, 04. avgusta 1914 (!!!) čašćava riječima: ”Zahvalnosti Tvorcu, koji mi dosudi da dočekam ostvarenje sna Moje mladosti: ove velike dane srpskog oslobođenja”! Starcu, crnogorskom kralju, ispunio se mladalački san: srpska sloboda!

Pa sad, Nikolina vojska, koja se bori za srpsku slobodu i koja je postrojavana na Obilića poljani, i koja se kitila Obilića medaljom (vojska kralja na čijem smo kovčegu 1989. našli trobojku; kralja koji se potpisivao ćirilicom, i u čijim se osnovnim i srednjim školama učio srpski jezik - kao maternji) - ta i takva srpska vojska nije okupatorska, a ona sa Soluna, prepuna rodoljuba iz Katunske nahije, Boke i Paštrovića, ta je vojska okupirala Budvu!

Autor je rektor Cetinjske bogoslovije

( Gojko Perović )