Ekonomija Crne Gore sve više zaostaje za Evropom

Crna Gora se, prema iznosu prosječnog bruto domaćeg proizvoda (BDP) po stanovniku, sve više udaljava od razvijenog dijela Evrope, pokazuje analiza londonskog Ikonomist intelidžens junita (EIU).

EIU je u novoj analizi uporedio prosječan BDP po stanovniku država u tranziciji iz centralne i istočne Evrope sa BDP-om 15 razvijenih članica Evropske unije 1989. i 2017. godine. „Razlika između njihovog prosječnog dohotka i nivoa dohotka u EU15 bila je veća 2017. godine nego 1989“, navodi se u analizi pod nazivom Približavanje razvijenoj Evropi usporava.

Procjenjuje se da je BDP EU iznosio 15,3 biliona eura (nominalno) u 2017. godini, što predstavlja 22 odsto svjetske ekonomije.

Prema podacima EIU, crnogorski BDP po stanovniku smanjio se u odnosu na evropski, sa 51 odsto evropskog dohotka iz 1989. godine na 32 odsto u 2017. U Crnoj Gori je BDP po stanovniku 1990. bio 47 odsto evropskog prosjeka (EU15), 1995. je pao na 21,2 odsto, 2000. godine je bio 24,1 odsto, a 2008. godine 29,7 odsto.

Prema na internetu dostupnim podacima (Helsinška povelja) u Crnoj Gori je BDP po stanovniku 1990. godine iznosio oko 3.400 eura. Prema podacima iz Vladinog Programa ekonomskih reformi, crnogorski BDP po stanovniku 2017. je bio 6,7 hiljada eura.

U Analizi EIU podsjeća se da je od početka tranzicije u državama centralne i istočne Evrope (1989. godine) prošlo skoro tri decenije.

“Ekonomske performanse su bile mješovite za regiju od 1989. godine. Napredak u približavanju u nivoma dohotka 15 članica EU prije proširenja 2004. godine bio je skroman, posebno od globalne finansijske krize 2008. godine”, navodi EIU.

U izvještaju se procjenjuje da će se, dugoročno, većina zemalja centralne i istočne Evrope vjerovatno sporo približavati razvijenoj Evropi. Prošle godine je, kako je navedeno, na zapadnom Balkanu jedino Albanija zabilježila, iako nisko, približavanje nivou dohotka u razvijenim članicama EU, i to sa 15,5 na 23,4 odsto, dok su Srbija, Makedonija i Bosna i Hercegovina imale manji rast u odnosu na 1989. Srbija je prošle godine smanjila približavanje bogatom dijelu EU sa 45,8 odsto, koliko je taj nivo bio u 1989, na 31,1 odsto prošle godine, Makedonija sa 33,8 na 27,8 odsto, a BiH sa 30 odsto na 23,5 odsto.

Londonski centar za ekonomske analize navodi da je jedino Hrvatska od članica EU u centralnoj i istočnoj Evropi postala siromašnija. Prošle godine se smanjio rast hrvatskog BDP-a po stanovniku u poređenju sa 15 razvijenih članica EU u odnosu na ključnu 1989. godinu sa 56,8 odsto na 48,5 odsto.

EIU objašnjava da je zapadni Balkan u prvoj fazi ekonomske tranzicije bio pogođen ratnim sukobima 90-ih godina i velikom recesijom, dok je nakon 2000. zabilježen brzi oporavak i snažnije približavanje BDP-u po stanovniku tadašnjoj EU15, da bi oporavak usporio zbog svjetske ekonomske krize 2008. koja je pogodila i cijelu EU.

Među članicama EU iz istočne i centralne Evrope je na početku ekonomske tranzicije prije tri decenije najbolje stajala Slovenija čiji je BDP po stanovniku iznosio 69,8 odsto prosjeka u bogatim državama EU. Prošle godine je slovenački dohodak dostigao 75,8 odsto BDP-a po stanovniku najrazvijenih u EU. Ubjedljivo najsnažniji ekonomski razvoj i rast dohotka je zabilježila Poljska, pa je sa 29,9 odsto u 1989. Poljska došla na 59,9 odsto bogatstva EU15. Češka je prošle godine imala BDP po stanovniku od 72 odsto, a Slovačka 67,9 odsto u odnosu na najrazvijenije članice EU, najskromnije su bile Bugarska, sa 39,5 i Rumunija sa 42,2 odsto dohotka koje imaju bogate članice EU.

Rast crnogorskog BDP-a je usporio u ovoj godini. Vlada i Centralna banka očekuju rast od tri odsto u ovoj godini, koliko i Međunarodni monetarni fond (3,1 odsto). Svjetska banka prognozira nešto slabiji rast za ovu godinu, 2,8 odsto.

Model rasta da ne zavisi od SDI

Model tranzicionog rasta u regionu je dostigao svoje limite i sada postoji potreba za razvijanjem strategija za rast koji neće pretežno zavisiti od stranih direktnih investicija (SDI). U Analizi se navodi da je moguće da zemlje u regionu trpe od takozvane zamke srednjeg dohotka - usporavanje rasta kada se privreda približava tehnološkoj granici, odnosno postaje tehnološki razvijenija. Kako se zemlje razvijaju tehnološki, njihov fokus treba da se prebaci od imitacije do inovacija, poručuju iz EIU.

( Biljana Matijašević )