Radiohead: Manifest klaustrofobije digitalnog doba

(Nastavak iz prošlog broja)

Nakon ”OK Computer” bend je počeo da prati veliki hajp i nestrpljivo iščekivanje šta je sljedeće. Pod pritiskom genijalnosti ovog albuma koji je bio i ostao njihovo najveće dostignuće, Radiohead su se našli pred velikim izazovom i pritiskom koji je čak doveo do toga da je Tom Jork bio u dubokoj kreativnoj i emotivnoj krizi, a sam bend se nekoliko puta našao pred razlazom.

Naredni album, koji je sniman punih 18 mjeseci, u potpunosti je iznenadio publiku i kritiku i podjelio ih kao nikada do tada: jedni su smatrali da su Radiohead izgubili kurs i da su izvršili komercijalno samoubistvo, a drugi da su postignuli svoj najveći kreativni vrhunac.

”Kid A” (2000) je ponudio kontroverzniju stranu Radioheada, koji je znatiželjan za neiscrpnim istraživanjem novih granica popularne muzike, napravio najneočekivaniji zaokret u zvuku koji je neki bend uradio u istoriji rocka.

Bend čije je glavno obilježe bio gitarski zvuk, preko noći je ostavio svoje žičane instrumente i posvetio se sintisajzerima, semplerima i ritam mašinama

Na taj način ”Kid A” i ”Amnesiac” (2001) su hrabri albumi koji u okvirima eksperimentalne artističke apstrakcije nude jedan hladan i aksiozan svijet Radioheada koji široj publici može djelovati previše depresivan da bi bio prihvaćen.

Iako su samo godinu nakon ”Kid A” objavili ”Amnesiac” stiče se utisak da su u pitanju različite strane istog novčića i da je trebalo, kako su to i bile možda ispočetka intencije Radioheada, da budu zajedno objavljeni kao dupli album.

Njihovu razliku je Tom Jork u jednom intervjuu opisao: ”Mislim da omoti albuma na najbolji način objašnjava sve. Omot ”Kid Aa” je sav u daljini. Vatre su sa druge strane brda. Sa ”Amnesiacom” vi ste zapravo u šumi dok se požar rasplamsava”.

Nastale u isto vrijeme, tokom procesa snimanja ”Kid Aa”, pjesme sa ove dvije ploče su radikalni zaokret grupe prema underground elektronici.

Muzika je krenula u pravcu minimalizma i apstrakcije, baveći se više strukturom i saundskejpom nego bilo čime drugim

Bend čije je glavno obilježe bio gitarski zvuk, preko noći je ostavio svoje žičane instrumente i posvetio se sintisajzerima, semplerima i ritam mašinama. Iako je zvuk mnogo manje komunicirao sa publikom, a i album bio objavljen bez i jednog singla i spota, on se u prvoj nedjelji prodao u milionskom tiražu, i debitovao na prvom mjestu u Americi gdje je dobio ”Grammy Award” za najbolju alternativnu ploču.

Još veći uspjeh je ostvario ”Amnesiac” debitujući sa raskošnim singlom ”Pyramid Song” i melodramatičnom ”Knives Out”: sa malo popičnijim zvukom, izletima ka klasičnijim strukturama pjesama, on je potvrdio status Radioheada, kao najboljeg benda sa početka 21. vijeka.

Još veću famu su postigli svojim političkim stavovima, koji nikad nisu bili u potpunosti eksplicitni pa su često neintencionalno interpretirani kao dnevno politički (naziv narednog ”Hail to the Thief” doveden je u vezu sa Bušovom sumnjivom izbornom pobjedom).

Diskurs Radioheada je međutim bio okrenut ka njegovanju antiglobalističkih i antikapitalističkih stavova i napadu na konzumerizam koji je doveo do psihičke ali i fizičke mutacije čovječanstva (”Kid A” svojim nazivom referiše na prvog kloniranog čovjeka).

Hermetični i mračni zvuk ”Kid A” i ”Amnesiac” je u potpunosti izmjenio srž Radioheada – Tom Jorkov glas. I dok je njegov vokal do tada uvijek imao vodeću ulogu u pjesmama, sada je bio upotrebljavan kao da je u pitanju još jedan instrument, tako da je pjesma u svojoj repetativnoj formi, koja je često lišena refrena, izgubila na melodičnosti i dobila na ritmici.

Naredna dva albuma ”Hail to the Thief” (2003) i ”In Rainbows” (2007) predstavljaju treću metamorfozu benda

U tom smislu muzika je krenula u pravcu minimalizma i apstrakcije, baveći se više strukturom i saundskejpom nego bilo čime drugim. Na taj način Radiohead poput Massive Attacka počinju više da rade kao kolektiv koji se bavi izgradnjom zvuka i nema preciznu bendovsku podjelu rada u kome je jedan član pjevač, drugi gitarista, a treći bubnjar, već fluidno mijenja precizirane paterne rada unutar benda.

Oba albuma su nastala u studiju bez početne koncepcije da se izvode uživo, što govori da je bend htio da se u potpunosti posveti kreativnom procesu a ne interpretaciji.

I dok su njihovi rani uzori bili dijelom pop autori iz 60-ih i alternativni bendovi iz 80-ih, sa ”Kid A” i ”Amnesiac” oni se okreću obnovi undergorund muzike iz 70-ih. U pitanju su prije svega kraut-rock bendovi, naročito Neu! i Can, koji su detaljno dekonstruisali pop muziku, ali i klasutrofobični mančesterski post-punk bendovi Joy Division i Magazine i naravno akteri slobodne jazz frome poput Džona Koltrejna i Majls Dejvisa.

Međutim u pitanju nije bilo prosto recikliranje autora koji su zabavnu kulturu evoluirali u umjetnost, već sprovođenje njihovih strategija u duhu novog digitalnog doba. Na taj način oni komuniciraju sa akterima progresivnih strujanja u muzici sa kraja 20. vijeka kao što su Autechre, Aphex Twin, DJ Shadow, Massive Attack i Björk.

"Hail to the Thief” i ”In Rainbows” pokazuju Radiohead pun entuzijazma

Naredna dva albuma ”Hail to the Thief” (2003) i ”In Rainbows” (2007) predstavljaju treću metamorfozu benda koji pod uticajem The Beatlesa smatra da sa svakim novim albumom, autor mora napredovati i transformisati se.

Naspram prethodna dva izdanja koja su nudila smrznuti svijet Skandinavije (snimanje ”Kid A” je započeto u Kopenhagenu), oba su snimama u Los Anđelesu. Oni su pokazali jednu sunčaniju (koliko je to moguće za Radiohead) i energičniju stranu benda.

U pitanju su albumi koji ne nude koncepcijski svijet njihovih eksperimenata već traganje za spontanošću živih nastupa koji su izgubili početkom decenije u neprestalnom radu u studiju. Njihov interes ponovo postaju trominutne pjesme koje svježinom i dinamičnošću efektno komuniciraju sa publikom.

Kao svoje uzore iz ovog perioda oni uzimaju tradicionalnije autore kao što su The Beatles i Nil Jang. Sa druge strane oba albuma sumiraju sve što su Radiohead radili do tada: od pijano balada, preko sirovih rock gitara do suve elektronike ritam mašina i semplova.

Ovogodišnji ”King of the Limbs”, kome je izostao komercijalni uspjeh koji ih prati od ”OK Computer”, više predstavlja rekapitulaciju ”Kid Aa” nego novo iščitavanje istog

U tom smislu, ako su tri njihova albuma prije toga imali namjeru da stvore njihov “Sgt. Pepper“, onda su ova dva njihov ”Bijeli album”, a Najdžel Godrič njihov šesti član, odnosno Radioheadov Džordž Martin.

Zbog toga ”Hail to the Thief” i ”In Rainbows” pokazuju Radiohead pun entuzijazma i neopterećenog željom za zaokruženim rigidnim cjelinama ”Kid Aa” i ”Amnesiaca“, već trenutnim i nesputanim eksperimentisanjem sa svim stvarima kojih se dohvate – od ritma, preko melodije do aranžmana.

Ono po čemu je značajan ”In Rainbows”, njihov komercijalno najuspješniji album (za godinu dana tiraž od preko tri miliona primjeraka), jeste raskid sa muzičkom industrijom.

Nakon što su prekinuli saradnju sa ”EMI” odlučili su da sami distribuiraju album, pa se on mogao skinuti sa njihovog sajta po cijeni koju su mušterije same birale (ostavljena je opcija i da se ne plati ništa). Kritika je pozitivno primila album kao njihovo najtoplije i najdirektije izdanje do tada, posebno fokusirajući se na Jorkove tekstove.

Iako je u pitanju još jedan sjajan album, ovogodišnji ”King of the Limbs”, kome je izostao komercijalni uspjeh koji ih prati od ”OK Computer”, više predstavlja rekapitulaciju ”Kid Aa” nego novo iščitavanje istog.

Relativiziranjem demarkacione linije između androgenog i humanog, Radiohead traže ponovnu definiciju čovjeka

Bez i jednog objavljenog singla, na njemu su se vratili hladnoj disertaciji ritma i teksture, što je kod kritike naišlo na odličnu recepciju iako ne donosi ništa novo, već samo postojeće Radiohead recepte.

Albumi Radioheada su manifest klaustrofobije digitalnog doba, lament kibernizovane Engleske čije je prostranstvo nekadašnje Imperije u kojoj nikada nije zalazilo sunce, sada svedeno na male čipove hard diska.

Relativiziranjem demarkacione linije između androgenog i humanog, Radiohead traže ponovnu definiciju čovjeka čiji se identitet preispituje u epistemološkoj distanci cerebralnog svijeta i elektronskih tačaka koji su potpuno zamjenili nervne završetke naših čula.

Poetika Radioheada je morbidno uvrnuta sinteza konfrontiranih teza sterilnog i hladnog svijeta i za njega anahronog emotivnog bića koje šćućureno u samodovoljnom socijalnom progresu modernog doba vapi za životom.

Semantički okvir njihove poetike zaokupljen je emocionalnom izolacijom današnjeg čovjeka, hajdegerijanskom tehnofobijom. Radi se o reakciji na smrt snova, utopija, koncepta, konteksta i životnog prostora koje je za sobom ostavila savremena civilizacija, čija nas je iluzornost svakodnevice dovela do sablasne apsurdnosti.

( Nemanja Bečanović )