Izazovi države i biznis

Čekajući ovih dana s razlogom pozitivne ocjene Evropske komisije o ispunjavanju zahtjeva koji čine uslov za dobijanje datuma početka pregovora o pristupanju EU i prateći razvoj događaja s problemima najmoćnije svjetske ekonomije i dužnickom krizom u sistemu EU, s pobuđenim oprezom u pogledu mogućih refleksa na utvrđene strateške ciljeve i pravce razvoja Crne Gore, neizbježno se nameće utisak da Crna Gora, kao otvoren sistem, sve više postaje dio globalnih svjetskih procesa. Ova činjenica, koliko god nosila sa sobom prednosti i rizike života u globalnom svijetu, u suštini ukazuje na formiranu svijest i težnju da se, usvajajući norme i standarde razvijenog svijeta, generiše proces civilizacijskog progresa crnogorskog društva. Upravo prepoznajući napore koji se čine u tom pravcu, međunarodna zajednica snažno podržava taj proces transformacije koji u osnovi počiva na afirmaciji univerzalnih vrijednosti i prava čovjeka i modernoj organizaciji društvenih i ekonomskih sistema.

Nova faza u okviru evropskog procesa i sve očitija iskušenja življenja u svijetu brzih i nepredvidivih promjena sve više aktuelizuje pitanje redizajna uloge države u funkciji sistema. U protekle dvije godine kriza nas je uputila na snažan upliv mjera makro-ekonomskog instrumentarijuma kojim su u znatnoj mjeri ublaženi destruktivni efekti globalnih poremećaja u finansijskoj sferi na reprodukcione tokove u crnogorskoj ekonomiji. Bezrezervno ocjenjujući ove intervencije uspješnim i označavajuci ih uslovom za oporavak privrede koji je u toku, zapaža se da je sličan proces u razvijenim zemljama sa tradicionalno liberalnim pristupom u sferi ekonomije, omogućio kontrolu nad procesima koji su prijetili da ozbiljno ugroze privredni tonus. Bez namjere da se na ovoj osnovi eksponira stav koji je u prošlosti, u teoriji i praksi, vrlo često pripadao percepcijama nekritičke apoteoze države i njenih mehanizama ili pak njihove potpune negacije, ovaj tekst ima za cilj da ukaže na neke pravce upliva države u okolnostima uključivanja u jednu složeniju fazu evropskog puta i jačanja faktora nepredvidivosti kretanja u globalnoj sferi što u cjelini testira naše mogućnosti poimanja nužnih strateških odgovora na tako snažne izazove.

Jačanje faktora neizvjesnosti neizbježno nas upućuje na obezbjeđivanje konzistentnog sistema kojim se opredjeljuju uslovi makro-ekonomske stabilnosti i održivosti javnih finansija sa strukturrnim reformama koje treba da omoguće objektiviziranje kapaciteta pojedinih funkcija sistema i njegove cjeline, sa brigom o proporcijama između kvantuma pojedinih parametara i agregata koji oblikuju razvojne performanse. Tu se prije svega misli na obim budžetskog okvira, odnose između njegove prihodne i rashodne strane, obim javne potrošnje, obim i strukturu javnog duga i dr. Međutim, nužno fiskalno prilagođavanje, pritom, ne smije da ugrozi suštinu poticaja razvoju preduzetništva. Naprotiv, fiskalna politika kao jedna od osnovnih poluga ekonomske politike, treba bezuslovno da bude usmjerena na podršku novom biznisu koji donosi nove ideje, radna mjesta i investicije. Upravo biznis i nove ideje koje se rađaju u tom okviru imaju neprikosnovenu ulogu motivatora i pokretača razvoja. Jačanje fiskalnog kapaciteta na toj osnovi predstavlja osnovu snage i rezervi ekonomskog sistema da se odupre mogućim kolebanjima u svjetskoj ekonomiji i obezbijedi privredni rast i razvoj. Svaka drugačija postavka ili nedovoljna konsekventnost u primjeni ove, svakako nas vraća u prošla vremena nepodnošljive lakoće rasipanja ili neracionalne upotrebe državnih fondova. Zato u toj relaciji nema i ne smije biti mjesta za državnu potrošnju koja je van okvira ostvarene produktivnosti i održivog nivoa rashoda.

Ne želeći da se ostane na često profanoj i nedorečenoj frazeologiji o primarnoj ulozi države u obezbjeđivanju ambijenta za privrednu aktivnost, čini se važnim eksponirati potrebu razvijanja aktivnosti koje imaju za cilj unapređivanje i oblikovanje poslovnog ambijenta bez poslovnih barijera i besmislenih procedura koje samo čine ograničenje za nove inicijative. Teško nasleđe u tom pogledu trazi odlučan rez kojim se eliminišu prepreke okoštalih administrativnih procedura i zavisnost realizacije poslovnih ideja od hirovitosti volje nekog lokalnog činovnika. U tom okviru država treba da pokaže opredijeljenost i sposobnost da podrškom razvijanju tržišnih institucija i mehanizama omogući implementaciju tako važnog principa jednakih šansi u izazovnoj i neizvjesnoj tržišnoj utakmici. Paradoksalno zvuči ali, uvodeći nas u opaki svijet realnosti kriza je imala i dugoročno pozitivne efekte objektivizirajuci status pojedinih preduzeća, preduzetnika i samu funkciju pojedinih segmenata ekonomskog sistema. Uočavajući ove pojave i sagledavajući važnost uspostavljanja odnosa koji mogu činiti realnu osnovu za realizaciju projekcija makro-ekonomskog rasta i razvoja, crnogorsko društvo će pokazati i sposobnost da kao kompetitivan sistem s punim pravom pretenduje na uključivanje u integracione procese i profiliše osmišljen odgovor na moguće izazove globalnih poremećaja.

Duga istorija odnosa prema državi kao ishodištu svih naših objektivnih i nerealnih očekivanja i sasvim izvjesno, nedostatak građanske svijesti u tom pogledu, u znatnoj mjeri inauguriše jednu nerealnu i, tržišno orjentisanom sistemu, neprimjerenu relaciju u kojoj pritisci za servisiranje svih mogućih potraživanja, koja su par ekselans pitanja iz sfere biznisa i redovnih sudskih i drugih procedura, dobijaju nerealne razmjere. Velika senzitivnost koju je država pokazala u periodu krize podržavajući očuvanje i oživljavanje proizvodnje u velikim industrijskim sistemima i sektoru malih i srednjih preduzeća i podrškom sektoru stanovništva, koji u suštini afirmiše kvalitet ekonomske politike i izbor rješenja u uslovima poremećenih privrednih tokova, ne bi trebalo u narednom periodu da utiče na formiranje procesa i odnosa koji izlaze iz okvira kompetencija države u tržišnim uslovima i ugrožavaju njen objektivni materijalni status. A u ekonomski zdravijem okviru i okruženju, suštinskom implementacijom prava na rad stvaranjem realnih uslova za zapošljavanje i obezbjeđivanje ekonomske nezavisnosti, dostižu se najviše norme u afirmaciji ljudskih vrijednosti i ličnih sloboda. Uz brigu za lica koja su faktički u stanju socijalne potrebe i osposobljavanjem pripadnika marginalizovanih grupa za radno angazovanje, država treba da pokaže svoj humani karakter i i opredijeljenost.

Država kao efikasan i racionalan servis građana, kao garant stabilnosti, vladavine prava i stimulativnosi ambijenta za razvoj preduzetništva, uz razvijen građanski odnos sa jasnim i legitimnim pravima brige za upotrebu novca koji stvaramo kao poreski obveznici i neprikosnovenim izvršavanjem obaveza prema državi koje proizilaze iz svih odnosa u koje ulazimo u svojoj privrednoj i drugoj aktivnosti, je model kojem treba da teži savremeno crnogorsko društvo.

( Borislav Ratković )