LSD: Čudotvorna ili ludačka droga?

Od pronalaska LSD-a prije 75 godina pa do danas, ta supstanca važi istovremeno i kao „problematično čedo“ i kao vunderkind – takva je bila za svog izumitelja, švajcarskog naučnika Alberta Hofmana.

U Evropi bjesni Drugi svjetski rat. I dok se u SAD radi na atomskoj bombi, 1943. u neutralnoj Švajcarskoj Albert Hofman slučajno ulazi u istoriju. U laboratoriji farmaceutskog koncerna Sandoz, 37-godišnji hemičar traži sredstvo za krvotok. 16. aprila se sjetio jedne supstance koju je sintetizovao već pet godina prije toga, da bi je potom ostavio po strani: dietilamid lizergične kiseline, skraćeno LSD. Netipično za ovog akribičnog doktora, on je u jednom trenutku nepažnje došao u kontakt sa minimalnom količinom LSD. I onda je primijetio da su mu pred očima oživjele slike: „Šta god da sam zamislio, to se pojavljivalo pred mojim očima ispunjavajući me dubokom srećom. To je trajalo tri do četiri sata da bi na kraju nestalo“, prisjećao se Hofman na svoj 100. rođendan 2006. A jednom drugom prilikom je rekao i: „LSD je pronašao mene, a ne ja njega“.

Tri dana poslije prvog, neželjenog, iskustva, Hofman je riješio da izvrši eksperiment na samom sebi, sa skromnom količinom od 250 mikrograma. Tako je 19. aprila 1943. počela karijera LSD, supstance koja je katapultirala Hofmana u košmarne dubine podsvijesti. Mlad hemičar je najprije pomislio da umire – ali je poslije toga doživeo najintenzivnije slike i osjećanje sreće. Narednog dana je mogao precizno da se sjeti svega, a nije imao nikakve tjelesne poteškoće. Naprotiv: svijet mu je izgledao kao „nov“. Već na tom prvom LSD „tripu“ u istoriji, nebo i pakao su bili vrlo blizu jedno drugog.

Istraživački medikament „delizid“

Sandoz se zainteresovao za supstancu koja je tako malim količinama mogla da tako snažno djeluje na svijest i to bez fizičkih nuspojava. Ona je besplatno podijeljena istraživačkim institutima širom svijeta. I vrlo brzo se proširila u krugovima umjetnika i intelektualaca.

U kojima je Hofman bio kao kod kuće. Njemački istraživač droga Kristijan Reč, koji se decenijama družio sa Hofmanom, u razgovoru za DW se prisjeća: „Bio je to nevjerovatno otvoren naučnik sa ogromnim duhovnim obrazovanjem. A LSD je uzimao prije svega u krugu prijatelja koji su bili umjetnici, na primjer, Rudolf Gelpke ili Ernst Jinger.“

Nisu samo naučnici i umjetnici bili zainteresovani za ovu supstancu. U SAD je na nju obratila pažnju novoosnovana obavještajna služba CIA. I vojska je počela da istražuje načine na koje bi LSD-om i drugim psihoaktivnim drogama mogli da se onesposobe neprijateljski vojnici. Od tog istraživanja su kasnije odustali – dejstvo je bilo previše nepredvidljivo.

„Novi Keri Grant“

LSD je ostvario karijeru u medicini. Dobri rezultati su postignuti, recimo, u borbi protiv zavisnosti od alkohola. Počelo je i korišćenje te supstance u psihoterapiji. Kada je glumac Keri Grant 1959. godine poslije serije terapijskih seansi počeo da hvali LSD, magazin „Look“ je objavio veliki izvještaj o „čudesnoj priči novog Kerija Granta“. LSD je stigao do mejnstrima.

Sa supstancom se eksperimentiše širom svijeta. U stručnoj štampi izlazi oko 100 naučnih tekstova godišnje. U Njemačkoj je getingenški psihijatar Hanskarl Lojner 1960. otvorio „prvi njemački simpozijum za psihoterapiju sa LSD-om 25“.

U isto vrijeme, u SAD, pisac Ken Kesi kao asistent-njegovatelj na psihijatrijsko odjeljenje jedne bolnice u kalifornijskom Menlo Parku, dolazi u dodir sa LSD-om, u okviru tajnog programa CIA MK-Ultra. Kesi je vrlo cijenio LSD i svoja iskustva pretočio u bestseler „Let iznad kukavičjeg gnijezda“. Zahvaljujući uspjehu knjige, postao je finansijski nezavistan, a sa prijateljima umjetnicima je kod San Franciska osnovao komunu koja je redovno održavala hepeninge sa LSD-om.

CIA

Kesi je sa svojim prijateljima 1964. jednim starim školskim autobusom krenuo na putovanje po SAD. Oni su na putu organizovali hepeninge na kojima je dijeljen – tada još legalan – LSD. Tako je Kesi, kojeg je baš CIA dovela u dodir sa LSD-om, postao jedan od najvažnijih misionara psihodelične omladinske kulture u SAD.

Druga važna ličnost psihodeličnog pokreta je tada bio aktivan u Kembridžu na istočnoj obali SAD. Briljantni psiholog Timoti Liri je postao poznat 50-ih godina, između ostalog, kao autor jednog testa ličnosti na kojem se bazira i većina današnjih testova.

Nakon što mu je doživljaj sa psihoaktivnim psilocibinskim gljivama promijenio život, on se posvetio istraživanju psihodeličnih droga. Liri je napravio formulu za odnos doze LSD-a i seta i setinga u kojem se izvodi eksperiment, formulu koju i danas koriste psihonauti (termin Ernsta Jingera). Istoričarka umjetnosti Klaudija Miler-Ebeling u intervjuu za DW kaže: „Nije isto da li uzimam mikroskopski malu dozu ili mnogo veću dozu sa kojom više nisam socijalno kompatibilna. Velike je razlika i između predstave: odmah ću poludeti i završiti na psihijatriji i unutrašnje slike: to će mi pomoći, otvoriće mi se novi prostori i predstave.“ A što se tiče setinga kaže ona, velika je razlika između uzimanja LSD-a u toaletu željezničke stanice ili u lijepom okruženju sa lijepom muzikom i osjećanjem: ovde mi ne prijeti nikakva opasnost.“

Harvardski profesor i guru LSD-a

Harvardski profesor je postao guru droge, između ostalog i zbog svoje ekstravertne pojave. Miler-Ebeling kaže: „Za Lirija je velika tema bila mogućnost da slikama koje su nam se utisnule u detinjstvu i mladosti i koje upravljaju ponašanjem, nešto mijenjamo“. Ta vrsta samoodređenog reprogramiranja je ono što Liri želi da iskoristi u odvraćanju omladine od onoga što je u njegovim očima predstavljao stil života u SAD. Njegov program od šest riječi: „Tune in, turn on, drop out“, postao je mantra hipi-generacije, a Liri je postao idol miliona ljudi.

Iskustva LSD-a su ostavila svoj pečat na kulturu, umetnost i prije svega muziku, pa i na čitavu generaciju jedne ere, svejedno, da li je neko uzimao drogu ili ne. No, sa popularizacijom droge, dolazilo je do sve češćih udesa – između ostalog zato što Lirijeva formula o dozi, setu i setingu često nije poštovana. Ton izvještavanja o LSD-u se promijenio. Nekadašnja čudotvorna droga je u medijima postala ludačka droga. Predsjednik SAD Lindon Džonson je 1965. zabranio, a Sandoz je obustavio proizvodnju. LSD je prešao u podzemlje. Liri je u SAD proglašen za državnog neprijatelja broj 1. Zbog male količine marihuane je uhapšen i godine je proveo u zatvoru.

Kraj i novi početak

Sa zabranom je i legitimno istraživanje prekinuto. I to na više decenija. Bavljenje psihodeličnim supstancama je počelo da važi kao nešto što je pogubno za ugled i karijeru. Tek početkom 2000-ih, situacija je ponovo počela da se mijenja. Dopuštena je izrada prvih studija na određenim pacijentima kojima nikakve druge terapije nisu mogle da pomognu. A njihovi rezultati su ohrabrujući.

Istraživač droga Henrik Jungaberle kaže da na Berlinsom univerzitetu sada ima više radnih grupa koje će u narednih godinu i po dana podneti zahtjev za istraživanje terapijske primjene halucinogena. Izgleda da psihodelične supstance obećavaju poboljšanja na planu terapije depresije.

U poređenju sa prvom fazom naučnih istraživanja prije 50 ili 60 godina, u današnje vijreme je nešto bitno drukčije: sada tehnička sredstva omogućavaju da se dobije slika struktura i procesa u mozgu. „Sada može da se pokaže“, kaže Jungaberle, „da te supstance imaju slično dejstvo kao i supstance koje proizvodi ljudsko tijelo. To je za neke naučnike vrlo umirujuće. Oni sada tako reći imaju materijalni, biološki, supstrat za svjesne procese.

„LSD-moje problematično čedo“, naslov je koji je Albert Hofman 1979. dao svojoj autobiografiji. Do svoje smrti u 102. godini nikada nije izgubio nadu da bi problematično čedo jednog dana moglo da postane vunderkind.

( Deutsche Welle )