Kad Brisel stisne, građani progledaju

Bivši premijer Slovačke Mikulaš Džurinda podsjetio je nedavno da je bivša državna sekretarka SAD Medlin Olbrajt 1997. opisala njegovu državu kao “crnu rupu Evrope”.

Te godine Evropska komisija (EK) odbila je zahtjev Vlade premijera Vladimira Mečiara za pregovore o prijemu u EU zbog neispunjavanja političkih kriterijuma. To je mobilisalo i ujedinilo antimečiarove snage koje su brzo sprovele demokratske i ekonomske reforme koji danas čine Slovačku jednom od najuspješnih evropskih priča, bez obzira na problem sa kojima s susreće posljednjih godina.

Osim država osnivača Evropske zajednice, skoro sve ostale članice su prošle kroz različite pritiske Komisije ili bilateralne blokade tokom svog pridruživanja Uniji, a koje su uzrokovale političe turbulencije na nacionalnom nivou. Tako je EK napredak Hrvatske uslovljavala saradnjom sa Haškim tribunalom, Italija je blokirala Sloveniju zbog tog što ona nije htjela da u svoje zakonodavstvo odmah uvrsti odredbu da državljani EU imaju ista prava kao Slovenci prilikom kupovine zemljišta, francuski predsjednik Šarl de Gol je dva puta stavljao veto na zahtjev Britanije da uđe u EU… Međutim, jedino je Slovačka bila pod direktnom blokadom EK i EU.

Dio najuticajnijih nevladinih organizacija u Crnoj Gori sugerisao je nedavno EK da “ozbiljno razmotri” aktiviranje “klauzule balansa” sa Crnom Gorom zbog izostanka unutrašnje reformske dinamike i otpora koje pruža crnogorska vlast.

Navodeći primjere brojnih afera bez epiloga, od “Snimka” do Marovića, na osnovu kojih je EK mjerila prethodni napredak Crne Gore, IA, CGO, CRNVO i CEMI su ocijenili da je vrijeme da dobrosusjedski odnosi i spoljna politika usaglašena sa EU “ne budu glavni pokazatelj uspjeha države i dovoljan kredit za sve očigledniji izostanak unutrašnjih demokratskih reformi”.

Bratislava je svoju evopsku priču počela istovremeno u zajednici sa Pragom koji je, kao centar zajedničke države, vodio proces pridruživanja EU. I nakon plišane revolucije, Slovačka je, kao samostalna država, imala ranu evropsku perspektivu. Ona je već 1993. potpisala Evropski sporazum, koji je ekvivalent Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju, a koji je Crna Gora potpisala 2007. Taj period u Slovačkoj analitičari porede sa plimom evropskih intergracija, nasuprot oseke od 1994. do 1998.

Tada Slovačkom upravlja Vladimir Mečiar, trostruki premijer u periodu od 1992 do 1998., autoritativni vođa koji je sebe volio da predstvalja ocem nacije. Slovačka je podnijela zahtev za status kandidata 1995. ali je odbijen dvije godine kasnije jer je u to vrijeme Slovačka, kako je kasnije objašnjavao funkcioner EK Josep Ljoveras, imala “formalno rečeno, demokratski sistem, u stvarnosti njene demokratske institucije nisu funkcionisale prema standardima koji su traženi od budućih članica EU”.

U naučnom radu o iskustvima Slovačke i Rumunije, profesor političkih nauka Geoffrey Pridham sa Univerziteta Bristol piše: “Iskustvo Slovačke za vrijeme Mečiara pokazuje da su pritisci radi ispunjenja političkih uslova neefikasni ako nacionalna vlada ne smatra pridruživanje EU prioritetnim ciljem. Ipak, ostvaren je posredan uticaj na promjenu političke većine u biračkom tijelu, što je rezultiralo promjenom vlade 1998”.

Umjesto Mečiarovog Pokreta za demokratsku Slovačku (HZDS) na vlast 1998. došla je koalicija antimečiarovih snaga sastavljena od pet ideološko potpuno različitih stranaka – od krajnje desnice do izrazite ljevice, koju je vodio Mikulaš Džurinda.

U autorskom tekstu za uticajni “Politico”, on je nedavno napisao da je kraj devedestih vjerovatno bio najmračniji period mlade slovačke države: “Premijer Mečiar promovisao je politiku tišine i zastrašivao medije i opoziciju. Srećom, hrabra opozicija, robusni mediji i snažno građansko društvo su osujetili njegov plan - u jesen 1998. građani Slovačke su glasali za pokretanje svoje zemlje ka demokratskom i jasno prozapadnom pravcu. Slovačka je 2004. godine pristupila EU i NATO, a kasnije je postala članica evrozone”.

Džurindina šarenolika Vlada, u koju je ušla i stranka mađarske manjine u Slovačkoj, susretala se sa brojnim izazovima, od partikularih partijskih interesa do osjetljivih nacionalnih tema, poput usvajanja Zakona o jezicima manjinskih naroda. Uprkos tome, pod pritiskom EU i domaće javnosti koja je podržavala integracije u procentima između 60 i 70, stranke vladajuće koalicije na ukupu je držao koncenzus o članstvu u EU.

Obećanja kao priča o zagrobnom životu

Novinar Slavoljub Šćekić ukazuje da zahtjev NVO EK da “ozbiljno razmotri“ aktiviranje klauzule balansa ili eventualno njena aktivacija ne bi zaustavili evropski put Crne Gore.

“Klauzula balansa je realan instrument i njegova primjena ne bi zaustavila evropski put već bi mogla da ga odblokira šaljući dvije snažne poruke. Jednu režimu - da je vrijeme foliranja prošlo, i drugu javnosti - da režim po svojim metodama i kratkoročnim ciljevima nije evropski”, ocijenio je Šćekić.

On ukazuje da je Crna Gora “potrošila pregovaračko vrijeme” Hrvatske: “Kao opcija se nudi još jedan i po takav period što više liči na priču o ljepšem zagrobnom životu, nego na realnu perspektivu. To je samo poklon režimu da bar još jedan mandat čini nepočinstva, pa će se poslije popraviti”.

“Brutalnu aneksiju” Javnog servisa Ščekić navodi kao dokaz da se režim u svemu bolje snalazi od Brisela i da nema šta da se plaši od od zabrinutosti EU.

“Zahtjev da EK ozbiljno razmotri aktiviranje klauzule balansa predstavlja odgovoran i patriotski čin ljudi koji ne žele da žive u Potemkinovom selu”, tvrdi Šćekić.

Nakon Mečiara, završili pregovore za tri godine

Mečiar je 2000. nekoliko dana proveo u pritvoru zbog optužbe za zloupotrebu položaja. Njegova stranka na izborima 2002. osvojila je 47 odsto, ali nije uspjela da formira vladu. Slovačka je završila pregovore za 34 mjeseca, u rekordno kratkom roku, i postala članica EU 2004. kada i preostale članice iz postokomunističkog bloka za kojima je 1994. počela zaostajati.

Slovačka sa oko 5, 5 miliona stanovnika je sada na 74 odsto prosječnog standarada EU, vodeća je ili jedna od vodećih država na svijetu po proizvodnji automobila po glavi stanovnika, ima relativno jake institucije čija je nezavisnost došla u pitanje nakon dolaska na vlast stranke SMER, koja se u javnosti vezuje za oligarhe, a koju je predvodio Rober Fico.

Njegova i ostavke nekoliko zvaničnika njegove stranke nakon nedavnog ubistva novinara Jana Kucijaka, koji je pisao o vezama politike i kriminala, i njegove vjerenice Martine Kušnirove, kako je naveo Džurinda u tekstu za “Politiko”, “neće zadovoljiti potrebu Slovačke javnosti za pravdom”.

( Vladan Žugić )