Tamo gdje je ležala Podgorica stara / Hej tu se diže sad divan Titograd...

Moj prijatelj, arhitekt - oštar ali pravedan i nadasve konstruktivan komentator i kritičar tekstova koje pišem, na čemu sam mu neizmjerno zahvalan, kao i svima vama koji komentarišete i kritikujete moje tekstove, bez obzira da li to činite iz donjeg ili iz gornjeg registra, tj. da li to činite iz negativnih ili pak pozitivnih pobuda - reče mi prije neki dan, parafraziraću - da je Stara varoš, takva kakva je, sviđalo se to nama/vama/njima ili ne - urbani nukleus glavnog grada Podgorice - i, ako hoćete, kamen temeljac podgoričke urbane morfologije - te da je podgorička Stara varoš, pazite sad dobro - jednako značajna - zapravo nije još uvijek jednako značajna, ali bi baš trebalo da bude jednako značajna u kontekstu očuvanja graditeljskog nasljeđa i opšte urbane memorije i identiteta ovih naših prostora - kao što su značajni, na primjer: Stari grad u Ulcinju, Stari Bar, Stari grad u Budvi, Perast - o da, da, - i Perast!, Kotor - o da, da - i Kotor! - Cetinje da ne pominjemo itd.

Ako li se pak ne krene u tom pravcu - dakle, sve dok se pomenute stvari ne dese - osuđeni smo na vječno nove početke

Jednostavno, koliko god se mi trudili - nemoguće je pomesti pod tepih ta četiri vijeka osmanlijskog prisustva na teritoriji današnje Podgorice - i uopšte današnje Crne Gore - nemoguće je ne osjetiti taj jedinstveni orijentalni šmek najstarije Podgorice - makar u tragovima koji su preživjeli i o kojima, ako izuzmemo tek par objekata, malo ko vodi računa.

Moj prijatelj je u pravu, definitivno - i čini mi se da upravo ovaj njegov vrlo eksplicitan stav to što je nedostajalo mom prošlonedjeljnom, tj. prošlosubotnjem tekstu.

Zašto podgorička Stara varoš - urbani nukleus Podgorice, ponavljam - danas izgleda tako kako izgleda - i zašto se ništa ne čini u pravcu njene adekvatne stručne (re)valorizacije - pitanje je koje zahtijeva ozbiljnu elaboraciju kojoj bi, naravno, prethodila studiozna, sveobuhvatna analiza, koja bi podrazumijevala anketiranje Starovarošana, te njihovo uključivanje u sve analitičke procese i faze redom - što bi u konačnici rezultiralo ozbiljnom identitetskom strategijom - poslije čega bi trebalo da uslijedi ozbiljna akcija u pravcu obnove i revitalizacije, uz poštivanje svih evropskih standarda zaštite redom.

Zamislite noćnu moru - sanjate, okupani u hladnom znoju, da vas kao prokletstvo, gdje god da krenete, prati ta stara titogradska himna

OK - svjestan sam da niko trenutno ne vjeruje da je takvo što moguće pokrenuti - svjestan sam da je to utopija - ali ipak ostaje pitanje: zašto se barem ne krene u tom pravcu.

Ako li se pak ne krene u tom pravcu - dakle, sve dok se pomenute stvari ne dese - osuđeni smo na vječno nove početke - a vječno novi počeci neminovno vode ka, pogađate - opštoj identitetskoj sterilnosti, tj. urbanom sterilitetu.

Tamo gdje je ležala Podgorica stara/ Hej tu se diže sad divan Titograd... itd.

Zamislite noćnu moru - sanjate, okupani u hladnom znoju, da vas kao prokletstvo, gdje god da krenete, prati ta stara titogradska himna, koja se tamo negdje sredinom i krajem sedamdesetih godina prošlog vijeka - u vrijeme kad sam bio đak veseljak - nije skidala sa repertoara horova titogradskih osnovnih škola.

Podgorica je ležala - mrtva, ili barem na samrti, niko se nije obazirao na nju - a Titograd se dizao, nov i lijep, kao Feniks iz pepela...

U to vrijeme, a bojim se i sada - insistirati na činjenici da ste Starovarošanin, definitivno nije bilo uputno ako ste računali na snobovske poenčiće u rubrici socijalnog prestiža na osnovu adrese. Poeni su se tada dobijali za peti sprat - u zgradi sa liftom - u Novoj varoši ili Prekomorače.

Internet potraga za starim fotografijama Budve - koju sam instinktivno preduzeo nakon razgovora - u funkciji lizanja duševnih rana - nije pomogla

OK - toliko o Staroj varoši, za sada - idemo dalje. Idemo u Budvu... Budva je fascinantan grad - u svakom pogledu, morate priznati.

Prije nekih 3-4 nedjelje sam bio u Budvi, u posjeti Plamencima. Popio sam kafu i Coca-Colu kod gospodina Vladislava-Vlada, poznatog arhitekte, i gospođe Branke, poznate novinarke, na njihovoj prelijepoj terasi, u debelom hladu kivija.

I što da vam kažem - uživao bih, između ostalog, i u pogledu sa te terase na Stari grad i more, da odnekud, ko zna odakle, u njihovu kuću, u njihovu baštu, na njihovu terasu - nije dolutao taj betonski monstrum - da se nije ispriječila ta nova višespratnica, ta inertna gomila sivog betona koja im je potpuno blokirala pogled u pravcu jugozapada.

Sasvim je izvjesno da će uskoro u neposrednoj blizini te prve, u produžetku te prve, osvanuti još jedna takva zgradurina, druga, koja će Plamencima i komšijama blokirati pogled i u pravcu juga i jugoistoka.

Kako bilo, činjenica je da nova, kvazi-gospoština, ne vodi ni najmanje računa o dokazanoj, pravoj, intelektualnoj gospoštini

Dakle, povod posjete Plamencima nije bio razgovor sa Vladom o njegovom stvaralaštvu, te o dešavanjima na crnogorskoj arhitektonskoj sceni u vrijeme njegovih autorskih vrhunaca, o ključnim akterima sa tadašnje scene itd. - što bi bilo neuporedivo ugodnije, ako ne i svrsishodnije - akcenat je bio na recentnijim, već odavno neuhvatljivim, apsurdnim urbanističko-arhitektonskim zahvatima i dešavanjima u Budvi - pred kojima smo koliko zapanjeni, zaprepašteni, toliko i nemoćni - i svakim danom, nažalost, sve nemoćniji.

Internet potraga za starim fotografijama Budve - koju sam instinktivno preduzeo nakon razgovora - u funkciji lizanja duševnih rana - nije pomogla.

Bio sam još deprimiraniji - pogotovo kad sam naišao na seriju fotografija Budve sa sredine osamdesetih. To su bila vremena... Tad sam baš bio mlad, a i Budva je bila mlađa.

Znam, Budva je to - u Budvi je sve moguće - u Budvi je to svakodnevica, u Budvi se danas bez imalo zadrške grade višespratnice u podnožju brda na čijoj su osunčanoj, južnoj strani, prije više od tri decenije podignute porodične kuće - mahom niže, maksimum P+2 spratnosti, koliko sam mogao da primijetim - pogotovo ako se ta osunčana padina zove Gospoština.

Zašto ne udovoljovati ljudima koji imaju novac i žele da grade - to je tako prirodno - jer od toga svi imamo koristi - neki od nas manje, neki više, a neki najviše

Dakle, ovdje imamo kompletan block-out, kao da je riječ o nekoj, krajnje nedelikatnoj, ali vjernoj interpretaciji distopičnih vizija Đakoma Koste (Giacomo Costa), italijanskog umjetnika - čiji rad se bazira, između ostalog, i na uvođenju (renderinzi, fotomontaže) čudovišnih, megalitskih blokova, i uopšte mega-struktura, u realne ili pak postapokaliptične, sive urbane krajolike devastiranih gradskih cjelina i predgrađa.

Kostin rad je interesantan u kontekstu metastaziranja Budve jer se zapravo bazira na poigravanju sa univerzalnim predstavama koje se tiču razmjere grada - tj. čovjekomjernosti, odnosa između malog i velikog.

Kosta postavlja jednostavno pitanje - a što ako, jednog dana, u vašem gradu, ispred vašeg prozora ili vaše terase - osvane nešto stvarno veliko - ne možete ni zamisliti koliko veliko i koliko strano vašim standardnim prestavama o velikom i stranom.

Kako bilo, činjenica je da nova, kvazi-gospoština, ne vodi ni najmanje računa o dokazanoj, pravoj, intelektualnoj gospoštini - pa se moramo, još jednom, po ko zna koji put, čisto reda radi, zapitati zašto se te stvari dešavaju.

Razvoj je svuda imperativ - ali u Budvi ne bi trebalo baš toliko mahati fotografijama Monte Karla i Vankuvera - ako mene pitate

Odgovor je vrlo jednostavan - zato što niko ne želi, zato što nikome nije u interesu da učini nešto da se te stvari ne bi dešavale. Uostalom, zašto bi ljudi koji su u poziciji da spriječe dasu koji ima novac i želi da baci sijenku na Gospoštinu - to i uradili.

Zašto bi dasu sprečavali da gradi što hoće i gdje hoće, bez obzira na tzv. javni interes. Zašto ne udovoljovati ljudima koji imaju novac i žele da grade - to je tako prirodno - jer od toga svi imamo koristi - neki od nas manje, neki više, a neki najviše.

To vam je taj inicijalni, liberalni kapitalizam u najogoljenijem mogućem obliku - a bojim se da ni tu nismo previše originalni - urbano širenje (urbani sprawl), u oba svoja pojavna oblika (implozivnom - ka unutra, i eksplozivnom - ka spolja), karakteristika je neuređenih, tj. nerazvijenih ljudskih zajednica diljem bijelog svijeta - da ne ulazim u detalje.

Razvoj je svuda imperativ - ali u Budvi ne bi trebalo baš toliko mahati fotografijama Monte Karla i Vankuvera - ako mene pitate. To je baš nekako neuljudno.

I dok se u uređenom svijetu već uveliko razmišlja o obuzdavanju urbanog širenja na štetu poljoprivrednog i drugih vrsta netaknutog zemljišta - ta priča o tzv. pametnom rastu (smart growth) je baš uzela maha - kod nas treba sačekati, izgleda, da se ižive inicijalni, gotovo animalni porivi pojedinaca ka građenju u funkciji brzog bogaćenja, prije nego što se stvari pokrenu u pravcu zaštite opšteg, javnog interesa.

Podsjetiću vas i da je gospodin Vlado Plamenac autor projekta hotelskog kompleksa Avala-Mogren u Budvi, realizovanog 1984. godine

Podsjetiću vas i da je gospodin Vlado Plamenac autor projekta hotelskog kompleksa Avala-Mogren u Budvi, realizovanog 1984. godine - uz napomenu da segment Avala sa onom nevjerovatnom javnom terasom ka moru više ne postoji, a sva je prilika da ni segment Mogren neće dugo - te da je iste godine dobio Trinaestojulsku nagradu, upravo za taj projekat.

Dakle, Vlado Plamenac je prije skoro pa tri decenije dobio najviše crnogorsko godišnje priznanje, zatim se njegovo ime našlo na spisku istaknutih kulturnih umjetnika i stvaralaca - istoimena povelja mu je uručena krajem prošle godine, kao jedinom arhitekti na pomenutom spisku - da bi na kraju pod njegovim prozorima osvanuo betonski monstrum koji mu je blokirao pogled - da ne bi gledao, dodali bi cinici, kako se uništava njegova Avala.

U sljedećem o broju o nekim opštim, a zatim i o krajnje subjektivnim impresijama vezanim za kraljicu crnogorskog turizma - a u kontekstu stvaralaštva arhitekte Vlada Plamenca.

Pobjednički rad na konkursu za Stari grad u Ulcinju

U međuvremenu se na sajtu Ministarstva održivog razvoja i turizma (nisu li održivi razvoj i turizam, kao pojmovi, u svojevrsnoj koliziji trenutno u Crnoj Gori, u Budvi pogotovo - nije li ovdje riječ o svojevrsnom oksimoronu) pojavilo saopštenje povodom žiriranja Međunarodnog, opšteg, projektnog, jednostepenog i anonimnog konkursa - Br. 04-2390/1 - za idejno arhitektonsko-urbanistično rješenje objekata hotelsko turističke djelatnosti u zahvatu Državne studije lokacije za sektor 63 - Stari grad Ulcinj.

Ukratko, pobijedio je rad Đorđa i Aleksandra Nedeljkovića, druga nagrada dodijeljena je radu Petra Arsića i Selima Resulbegovića, dok je treća nagrada dodijeljena autorskom timu Branislava Mitrovića. Nagrađen je i tim Svetislava Popovića, te Janis Ikonomu. Toliko o tome, za sad - moramo sačekat izložbu i javnu debatu.

( Borislav Vukićević )