Degradacija nasljeđa

Prilog javnoj raspravi: Nacrt UP-a Stara Varoš, dio zone B

Savremena zaštita graditeljskog nasljeđa, zasnovana na osnovnim principima očuvanja baštine i njene aktivne zaštite, naročito se bavi pitanjem interpoliranja novih struktura u urbane cjeline kao pojavnog oblika integracija “staro-novo”.

Taj proces integrativne prostorne zaštite i revitalizacije kulturne baštine jedino je ostvariv kroz kvalitetnu procjenu naslijeđenih vrijednosti i pravilnom izboru arhitektonskog rješenja prilagođenom novom senzibilitetu, u graditeljskom smislu varijantno-materijalizovanom obliku (savremenom ili tradicionalnom).

U periodu naglih promjena u razvoju gradova, svjedoci smo propusta koji se direktno odnose na širok dijapazon degradacije graditeljskog nasljeđa uslovljene kako nemarom, neznanjem i nebrigom od rušenja tako i novim graditeljskim aktivnostima izvjesnih stajališta “struke” i refleksija “aktuelnih” shvatanja u arhitekturi i urbanizmu.

Aktuelni slučajevi koji to potvrđuju su predlozi rušenja najvrednijih djela domaće arhitekture prošlog vijeka, djela Vujadina Popovića Hotela Crna Gora i zgrade “Pobjede” Ilije Šćepanovića.

Brojne druge prostorne degradacije potvrđuju da još uvijek u našoj sredini ne postoji pravi odnos prema izgradnji novih struktura u naročito vrijednim kulturno-istorijskim prostorima. Ovakvu situaciju ilustruje primjer Stare Podgorice koja se razvijala više vjekova i dostigla visok nivo urbane, osobito stambene kulture.

Evidentno odsustvo senzibiliteta za naslijeđene vrijednosti i specifičnosti okruženja naročito se ogleda u postavkama prvih regulacionih planova baziranim na “planskom” modelu: “stavljanja cjelokupnog naslijeđenog graditeljskog fonda (izuzev tvrđave) van regulacije” (GUP 1957, GUP 1964).

Revizijom GUP-a iz 1970, prvi put je sagledana mogućnost reafirmacije nasljeđa. U tom smislu kvalitetno novi pristup označiće revizija GUP-a/1984-1989., DUP/prijedlog plana/1986/87. i UP Stara Varoš/1994. koji predstavljaju polazne osnove moguće revitalizacije te istorijske cjeline.

Aktuelnost izrade UP-a Stara Varoš dio zone B zahtijeva urgentnost izbora prave metode u postupku revitalizacije preostalog graditeljskog fonda, pored ostalog, i putem moguće izgradnje primjerenih novih objekta unutar predmetnog prostora (u ovom slučaju Mešihata i Bošnjačko-muslimanskog kulturnog centra).

Planom previđen novi objekat, posmatran izvan konteksta okruženja, posjeduje izvjesne projektantske vrijednosti. Međutim, u kontekstu integrativne prostorne zaštite, objekat negira značaj naslijeđenih vrijednosti lokacije - zapadnog bedema podgoričke tvrđave od nekadašnjeg Vojnog stana (1914), odnosno kulturno-istorijskog spomenika tablje Bešlića (XVIII) do Osmanagića džamije (1785).

Degradacija raste s visinom objekta koji u ambicioznim gabaritima (40,55x30,30m) i visinom drugog sprata (13.00m) kulminira visinom piramidalnog krova (20.67m). Taj pretenciozni, višespratni objekt (suteren, prizemlje i dva sprata) ukupne bruto površine 5.000m2 predstavlja rješenje nedovoljno usaglašeno sa ambijentom u kome se nalazi. Planirani objekat degradira temeljne principe urbane matrice Stare Varoši, a posebno spomenika kulture u njegovom okruženju.

Konačno, neprimjerena artikulacija volumena i visinâ ukazuje na evidentan izostanak primjereno izgrađenog odnosa prema nasljeđu na opštem planu.

Nesvjestan zahtijevnosti lokacije, obrađivač Plana nekreativno interpretira stilske i oblikovne odlike dalekog nam istoka, putem pukog oponašanja simbola nepoznatih arhitektonsko-civilizacijskom stvaralaštvu Mediterana, pa i šire. Naglašavanje i primjena ulaznog portala orijentalno-osmanskog graditeljstva, primjena bosanskih mušebeka, islamskog prelomljenog luka…, trebalo bi da bude nadoknada za srušeno i nepovratno izgubljeno, a velika staklena površina ulazne fasade da odražava savremene oblikovne tendencije.

Očigledan formalizam apsolutno je neprimjeren u vremenu i u prostoru, i podređen ličnom ukusu obradivača, a ne principima struke, u kom pravcu nije potrebno posebno isticati da je autentičnost jedna od najbitnijih odlika graditeljstva.

To ne znači da projektovanje novih struktura u stilu pukog oponašanja i “ponavljanja” tradicionalnih vrijednosti primjenom starih dispozicionih rješenja, formi i proporcija obezbjeđuje uspjeh, naprotiv - predstavlja osnovni oblikovni model na putu stvaranja pseudoistorijskih vrijedosti i kvazivrijednosti.

Najprihvatljiviji metod gradnje primjerene današnjem vremenu – jeste oblik uspjele integracije staro-novo koji se može ispoljavati kroz brojne varijacije i jedinstven cilj svih: “ostvariti graditeljski otisak vremena preko kojeg se prepoznaje uvijek prisutni duh mjesta”.

( Igbala Šabović-Kerović )