Šansa za crnogorsku privredu: Rijetki metali i u crvenom mulju kod KAP-a
Ukoliko se u manje kvalitetnim i nekvalitetnim boksitima dokažu ekonomski interesantne koncentracije lantanida i drugih mikroelemenata, stvara se mogućnost njihovog korištenja i nezavisno od industrije aluminijuma
Zavod za geološka istraživanja potvrdio je u Crnoj Gori nalazišta takozvanih „rijetkih elemenata“ (REE) koje obuhvata 17 hemijskih elemenata i za kojima je svake godine svjetska potražnja u porastu, što može biti i šansa za crnogorsku privredu.
Glavni svjetski proizvođač REE je Kina, koja ograničava izvoz ovih sirovina, što zbog povećane potražnje stvara probleme u snabdijevanju svjetske industrije, a naročito industrije visokih tehnologija, gdje REE imaju široku primjenu.
Stručnjaci Zavoda za geološka istraživanja Crne Gore ističu razvojnu šansu baziranu na daljem istraživanju i valorizaciji REE iz ležišta crvenih jurskih boksita u centralnom dijelu Crne Gore, kao i iz basena crvenog mulja bivšeg Kombinata aluminijuma.
Istraživanjima Zavoda, finansiranim kroz Program geoloških istraživanja, od Ministarstva ekonomije, kojima posljednjih 10-ak godina rukovodi dr Slobodan Radusinović, potvrđeno je prisustvo rijetkih elemenata - lantanida u značajnim koncentarcijama, u svim istraživanim ležištima boksita na 37 lokaliteta u rudnim rejonima planina Vojnik–Maganik i Prekornica, sa srednjim zbirnim sadržajima skandijuma (Sc), itrijuma (Y) i elemenata La–serije (lantanida) u rasponu od 0,06 do 0,18 odsto.
„Na ovaj način, stvorena je osnova za detaljnija istraživanja jednog novog mineralnog resursa u Crnoj Gori, čiji mineralni i ekonomski potencijal i značaj tek treba da se utvrdi, uvažavajući postupnost i sistematičnost istraživanja“, tvrdi Radusinović.
Dobijeni rezultati o sadržaju i distribuciji REE istraživanim ležištima i pojavama rudnih rejona Vojnik–Maganik i Prekornica ukazuju na značajne potencijale, kao i na mogućnost valorizacije boksita sa visokim sadržajem REE, prvenstveno lakih lantanida (La) i itrijuma (Y).
„U prilog opravdanosti daljih proučavanja pitanja mogućnosti proizvodnje REE iz boksita ide i činjenica da Crna Gora raspolaže sa ograničenim rezervama boksita visokog kvaliteta koje imaju primjenu u aluminijskoj industriji (ležišta: Zagrad, Biočki stan i Đurakov do). Najveći dio do sada dokazanih razervi pripada klasi vanbilansnih rezervi, što znači da se kao takve, zbog svog lošijeg kvaliteta, ne mogu koristiti u aluminijskoj industriji“, istakao je Radusinović.
Ukoliko se u ovim, manje kvalitetnim i nekvalitetnim boksitima detaljnim istraživanjem dokažu ekonomski interesantne koncentracije lantanida i drugih mikroelemenata, stvara se mogućnost njihovog korištenja i nezavisno od industrije aluminijuma.
Jurski crveni boksiti u imaju široko rasprostranjenje na prostoru centralne Crne Gore (strukturno-tektonske jedinice Visoki krš), a na prostoru rudnog rejona Vojnik-Maganik nalaze se najveća i najznačajnija crnogorska ležišta crvenih boksita.
Otvoreno je i pitanje mogućnosti ekstrakcije REE i drugih mikroelemenata iz crvenog mulja iz Kombinata aluminijuma.
„Ukupne količine crvenog mulja u basenima A i B iznose oko 7,5 miliona tona, i mogu predstavljati značajan resurs, imajući u vidu istraživanja sprovedena u Grčkoj. Naime, ovim istraživanjima dokazane su povišene koncentracije REE u crvenom mulju u odnosu na kompozitne boksite koji se koriste za proizvodnju glinice u fabrici Aluminium S.A. u Grčkoj. Crveni mulj je prema legislativi Crne Gore klasifikovan kao tehnogena mineralna sirovina“, zaključio je Radusinović.
Koriste se za optiku, LCD ekrane, solarne panele, električne automobile...
Lantanidi su značajni i zbog njihovog uticaja na optičke osobine različitih materijala (posebno stakla, različitih minerala i sintetičkog dragog kamenja), kao i na njihove lumiscentne osobine. Koriste za izradu termoelektričnih materijala (za senzore) i termoemisionih materijala (za emisione elektrode i elektronske mikroskope). Neodijum se primjenjuje za izradu optički aktivnih komponenata lasera. U novije vrijeme REE i njihove legure koriste se i u izradi solarnih panela, fluoroscentnih sijalica, u proizvodnji hibridnih automobila, laptop računara, LCD ekrana monitora, pametnih telefona i televizora.
„Kod mobilnih telefona pored europijuma i terbijuma u LCD ekranima, koristi se i neodijumski magnet, lantan u NiMh baterijama, itrijum za sočiva kamere i samarijum za zvučnike. U proizvodnji LCD televizora posebno su bitni terbijum, europijum, cerijum i itrijum. Za proizvodnju vlakana optičkih kablova koristi se erbijum, koji zbog svojih jedinstvenih optičkih osobina služi kao svjetlosno pojačalo i omogućava super brze telekomunikacije, uključujući širokokanalnu i kablovsku televiziju. Bitno je naglasiti da su REE metali važni i u “zelenim” i energetski efikasnim tehnologijama, kao što su vjetroturbine, tehnologiji skladištenja energije, u naftnoj industriji i katalizatorima u automobilskoj industriji. U proizvodnji automobila, a posebno elektičnih i hibridnih, koriste se REE metali, za elektične motore, generatore i druge komponente“, objasnio je Radusinović.
( Milorad Milošević )