Galerija u zatvoru

Vijest od prije nekoliko dana: Ministarska konferencija nesvrstanih, održana na ostrvu Bali u Indoneziji, uz učešće i Crne Gore, prihvatila je da se obilježavanje 50-godišnjice osnivanja Pokreta nesvrstanih održi 5. i 6. septembra ove godine u Beogradu, gdje je taj pokret imao svoj prvi samit, septembra 1961. Srbija je, kao i Crna Gora, podnijela zahtjev za članstvo u Evropskoj uniji i očekuje da, na jesen, dobije odluku i datum početka pregovora. Postoje, svakako, odnosi i izvan granica EU, za saradnju sa grupacijom koju čini više od stotinu zemalja. A kao jedna od nasljednica ranije Jugoslavije, Srbija, sa pravom, nastoji da taj ugled iskoristi za njene sadašnje i buduće strateške, političke, ekonomske i svake druge interese. Hrvatska je, tako, zahvaljujući saradnji sa nesvrstanima i njihovoj podršci, 2008. bila izabrana za nestalnu članicu Savjeta bezbjednosti, premda je, kao protivkandidata, imala članicu EU Češku.

Stvaranje, vođstvo i djelovanje Pokreta nesvrstanih jedno je od velikih dostignuća SFRJ i njenog lidera Tita, koje joj je dalo izuzetan ugled, snagu i uticaj u međunarodnim odnosima, u Ujedinjenim nacijama, kod svih velikih sila i posebno kod članica te grupacije. Afirmisalo je Pokret kao nezaobilaznog činioca u vremenima blokovske podjele, trke u naoružanju, podrške procesima dekolonizacije i rješavanja međunarodnih kriza. Mnoge firme tadašnje Jugoslavije iskoristile su taj ugled i povjerenje i dobijale poslove gradnje posebno velikih objekata – hidrocentrala, dalekovoda, puteva, željezničkih pruga, luka, aerodroma, pa i čitavih gradova u zemljama Azije, Afrike, Južne Amerike, često bez tendera, direktnim angažmanom, pa i kada su njihove cijene bile znatno veće od konkurencije.

ZABORAVLJENA ISTORIJA - ZATVORENA GALERIJA UMJETNOSTI

Odmah nakon razornog zemljotresa koji je pogodio Crnu Goru, 15. aprila 1979. godine, donijeta je odluka da i Crna Gora, najzad, kao što su to, prije nje, uradile i druge republike, formira svoje Ministarstvo inostranih poslova (zvalo se Republički komitet za odnose sa inostranstvom), kako bi mogla prihvatati i kanalisati veoma široku solidarnost svijeta u otklanjanju posljedica zemljotresa; učestvovati u građenju i sprovođenju jedinstvene spoljne politike zajedničke države; uspostavljati i razvijati vlastite odnose sa federalnim jedinicama drugih država, te pomagati privredi, institucijama nauke, kulture, da se povezuju sa svijetom. I tada su, na inicijativu tog državnog organa, pokrenute konsultacije i postupak kod saveznih organa i Pokreta nesvrstanih, da se, povodom 20. godišnjice osnivanja Pokreta, formira, u Titogradu, Galerija umjetnosti nesvrstanih. I da nosi ime osnivaca Pokreta, Tita. Vlada Crne Gore, Opština Titograd, kao i savezni organi, prihvatili su tu inicijativu, a kasnije to je učinio i Pokret, te je donijeta odluka o njenom osnivanju. To je, ujedno, bila najznačajnija akcija Crne Gore i Jugoslavije, povodom 20. godišnjice formiranja Pokreta i jedina institucija nesvrstanih koju je tada dobila Jugoslavija, Crna Gora i njen glavni grad. Nažalost, na web stranici MVPEI Crne Gore koja govori i o diplomatskoj istoriji Crne Gore, taj dio njene diplomatske istorije je izostavljen.

Nakon svečanog otvaranja Galerije, u Dvorcu Petrovića - koji je, kao i cio park Kruševac, obnovljen i uređen za tu priliku - uslijedila je organizovana državna akcija Crne Gore i SFRJ da se podrška Pokreta za formiranje jedinstvene galerije umjetnosti, kao zajedničke institucije nesvrstanih, realizuje kroz vrijedne priloge, poklone umjetničkih djela, slika, skulptura i drugih umjetničkih i etnografskih predmeta. Dobijeno je više od 750 uglavnom dragocjenih umjetničkih radova iz gotovo 60 država, uključujući i sve republike tadašnje Jugoslavije. To je bila prva i jedina institucija gdje su vlade nesvrstanih zemalja povjerile i izlagale svoje reprezentativne umjetničke predmete. Narednih godina će, sa odabranom zbirkom tih predmeta, Galerija prezentirati umjetnost nesvrstanih u dvadesetak zemalja Evrope, Azije, Afrike i Latinske Amerike, kao i u prigodama konferencija na vrhu. Galerija i njena zbirka biće podloga za razgranatu kulturnu saradnju, posebno sa tim dijelom svijeta koja, prije formiranja Galerije, gotovo da nije ni postojala, iako se radi o nekim od najznačajnijih kultura i civilizacija.

No, u vrijeme tzv. AB revolucije, nova politika odrekla se mnogo čega iz prethodnog perioda, pa i institucija koje su, u osnovi, bogatile kulturni prostor, sadržaje i saradnju Crne Gore sa svijetom. Nije to urađeno zbog primarnog interesa za članstvo u evropskim i atlantskim integracijama, jer su porušili svaku šansu države koju su mnogi smatrali tada najizglednijim kandidatom za članstvo u Evropskoj zajednici. Dosljedni u takvom odnosu, ukinuli su i Galeriju umjetnosti nesvrstanih, pa su reprezentativne i zvanične postavke gotovo 60 zemalja, prenijete u depoe.

Srećom, Centar za savremenu umjetnost, koji je formiran u objektu ranije Galerije umjetnosti nesvrstanih, i njegov preduzimljivi direktor Milenko Damjanović, svjestan velikih vrijednosti umjetničkih fondova Galerije, organizovao je nedavno izradu Monografije o fondu umjetničkih predmeta Centra, čiji daleko najveći dio čine umjetnicka djela Galerije. Za tu Monografiju veoma dobar tekst uradio je nas poznati slikar i likovni kritičar Slobodan Slovinić, te sa saradnicima priredio izbor radova za Monografiju. Podsjetio je našu kulturnu i širu javnost na tu ustanovu i vrijedne umjetničke predmete koji su, zbog nje, odlukama državnih organa mnogih zemalja, dodijeljeni Galeriji.

OBNOVITI RAD GALERIJE

Od ukidanja Galerije umjetnosti nesvrstanih, 1994. prohujalo je 17 godina. Ne dugo poslije toga, Crna Gora se odrekla politike i djela 90-ih godina, okrenula se Evropi i svijetu, postala je država u punom značenju. Sa pravima, ali i sa obavezama da se, kao ozbiljna država, ponaša odgovorno i prema onome što je, sa drugima, stvorila kao zajedničku instituciju sa bogatom zbirkom umjetničkih djela, koja su države namijenile - ne nekoj lokalnoj galeriji, već zajedničkoj instituciji ovih zemalja. Tim više što postojanje, u Podgorici, i rad takve institucije ne stoji na putu naše evropske, kao ni evroatlantske perspektive. Naprotiv. Uz to, ona treba da predstavlja sponu, most, važnog činioca u povezivanju sa zemljama bogate kulturne istorije i stvaralačkog izraza što bi koristilo nama samima, ali i obogatilo ponudu kulturnih sadržaja u vremenu budućeg razvoja kulturnog turizma. Okolnost da se, u Dvorcu Petrovića, adaptiranom za Galeriju umjetnosti nesvrstanih početkom 80-ih godina, planira prostor i za buduću Fondaciju Dinastije Petrovića, ne bi ugrozilo rad ni Fondacije, niti Galerije.

Ovim tekstom se skreće pažnja institucijama i djelatnicima kulture, ali i nadležnin organima u oblasti kulture i spoljnih poslova, da obrate pažnju na ovu, ako ne jedinu, svakako jednu od rijetkih međunarodnih institucija u oblasti kulture koje su formirane u Crnoj Gori, na obaveze koje imamo prema njenim osnivačima, ali i šansu koju nam pruža za širu kulturnu i međunarodnu saradnju. Predstojeće obilježavanje 50. godišnjice formiranja PNZ pruža priliku da se prezentira izabrana postavka Galerije, kao i promisli, osmisli i organizuje njen dalji razvoj i rad.

( Branko Lukovac )