Džoni Keš: Iskupljenje melanholičnog martira

Nakon što je snimio 1.500 pjesama, objavio preko 500 izdanja, dobio 11 gremi nagrada od kojih je jednu za životno djelo, prodao oko 50 miliona ploča i bio počasno odlikovan od strane američkog predsjednika, Keš je postao nezaoblizna figura američkog muzičkog nasljeđa.

Gotovo da nema nijednog značajnog autora u popularnoj muzici koji ga nije istakao kao velikog uzora.

Buntovnost, nihilizam, antiestablišment stavovi ali i samilost prema ljudima, od Keša su napravili posljednju američku ikonu koja je nadživjela sva generacijska i ideološka previranja XX vijeka: otvorenost njegove poetike prema ljudskim vrijednostima učinila ga je dostupnim cijeloj publici: Džoni je pjevač koga slušaju nove generacije sa istom pasioniranošću kao što su to radili njihovi roditelji 60-ih i 70-ih, suočavajući se sa njegovom opsjednutošću egzistencijalnim temama ljubavi i smrti.

Razapet između njih, Džoni Keš je svoj autorski izraz strukturisao hrišćanskom koncepcijom da je muzika zapravo njegova misija na zemlji.

Da bi se razumio značaj ovog velikog albuma, mora se krenuti od početka životne priče “čovjeka u crnom”.

Hapšenja, alkohol i amfetamini

Džoni Keš je rođen kao sedmo dijete 1934. godine u Goldsvilu, država Arkanzas, u baraci okruženoj pamučnim poljima koje je njegov otac obrađivao. Nakon odrastanja u teškom siromaštvu kao tinejdžer odlazi u “bijeli” svijet, prijavljuje se u ratno vazduhoplovstvo gdje je radio kao operater nekoliko godina boravio u Njemačkoj.

Zbog nemirnog duha i problema sa autoritetima “časno” je otpušten iz vojne službe, a nakon što je neko vrijeme u Memfisu radio kao prodavac, uspijeva da stupi u kontakt sa Semom Filipsom, vlasnikom čuvenog “Sun Recordsa” - izdavačke kuće koja je stvorila mit o rock ’n’ rollu.

Godine 1956. obajavljuje prve singlove “Cry, Cry, Cry” i “I Walk The Line”, koji postaju veliki hitovi. Nekoliko narednih godina u toku kojih je imao čak dvadeset i pet TOP 10 singlova, Keš se zbog svoje nezgodne naravi i razvratnog života našao u problemima: nekoliko puta je hapšen, postaje hronični alkoholičar i amfetaminski zavisnik.

Sredinom 60-ih desila se prekretnica u njegovom životu: zaljubljuje se u buduću ženu, kantri pjevačicu Džun Karter. Ona je uspjela da ga očistiti od droga, da ga “postavi na noge” i uvede u hrišćanstvo.

Povratak tradicionalnim vrijednostima i instituciji braka (zaprosio ju je samo nekoliko mjeseci poslije “At Folsom Prisona” i to u toku zajedničkog nastupa pred publikom) imao je preobražavajući karakter na njegovu ličnost.

Ovacije zatvorenika

Kao “born again christian”, pokajnički se vratio vjeri kao izvoru njegove životne i kreativne snage. Pjesme se ovog puta propovjednički obraćaju grešnicima koji su u potrazi za sobom izgubili dušu. Njegova iskrena kritika isprazne svojevoljnosti i hedonizma doprla je do srca Amerikanaca: krajem 60-ih opet postaje velika zvijezda zahvaljujući koncertnom albumu “At Folsom Prison” (1968), koji je u svojih 55 minuta obuhvatio suštinu kantri muzike.

Ovaj koncert održan je 13. januara 1968. godine pred najzloglasnijim osuđenicima čuvenog američkog zatvora sa maksimalnim obezbjeđenjem. Neposrednost “čovjeka u crnom”, njegovo direktno suočavanje sa moralnim i društvenim otpadnicima dalo je neustrašiv i harizmatičan nastup. Dok su vjernici u Americi išli od vrata do vrata spasavajući svoje zabludjele sinove, Keš je to radio po zatvorima svirajući pred najbrutalnijim ubicama. Na albumu se nalazi jedan od najjezivijih momenata u istoriji popularne muzike: naime u 46. sekundi prve pjesme ”Folsom Prison Blues” nakon stiha ”But I shot a man in Reno, just to watch him die” čuju se ovacije zatvorenika koji se u potpunosti identifikuju sa tim životnim iskustvom.

Ono što Keša razlikuje od površnih moralista je to što on nije prilazio tim ljudima sa otvorenom osudom, već sa povjerenjem i saosjećanjem (da ne spominjemo simpatije za njihove nehumane uslove života koje je izrazio na pola koncerta, kada je prozvao upravitelja zbog prljave vode za piće). U trenutku kada je svijet brujao od kontrakulturnog liberalizma, Keš nas je iz sopstvenog iskustva opomenuo gdje vodi taj put. Pjevajući o iskupljenju kroz koje je martirski prolazio mjesecima prije koncerta, konačno obračunavši se sa svojim demonima, on je na “At Folsom Prison” bio stameniji nego ikada ranije.

Ono što Keša odvaja od ostalog tradicionalnog rukopisa jeste dostojanstvena savremenost. Njegov povratnički karakter posljednjeg dijela karijere koji počinje sredinom 90-ih dodatno je pojasnio lucidnost njegovog neiscrpnog genija.

Preslušao alternatiu i stvorio...

Naime, kao već oronuli starac koji je svjestan da se njegov život približava kraju on se fokusirao na ono što je malo ko njegovih godina i (mejnstrim bekgraund) referenci mogao uraditi – pažljivo preslušavanje alternative tog doba, što zapravo objašnjava Kešovo samopozicioniranje u istoriji muzike. Kao rezultat je izašao cijeli set ”American Recordings” albuma koji je bacio jedno sasvim novo svjetlo na već poznate pjesme.

Keš je uspio da inače briljantne pop pjesme, koje su već samo po sebi nudile jednu temeljnu deksripciju egzistencijalnog bezdana mlađih generacija, trascedentira u svojim obradama u iskonsku dubinu čovjekovog bića. Ove pjesme, bez plašta žanrova i savremenih aranžmana otkriva bezvremenski karakter popularne muzike, koja u Džonijevom izvođenju zvuči kao nepobitna istina o ljudskom postojanju u obliku jeze koja vam prolazi niz kičmu.

Ovaj serijal albuma koje je snimio zajedno sa izvanrednim producentom Rikom Rabinom (radio sa Slayerom, The Beastie Boys, Run.D.M.C., Public Enemy i Red Hot Chili Peppers), koji je na potpuno stranoj teritoriji minimalističkog zvuka akustike, izvanredno iz Džonija izvukao prisnu ekspresiju hrapavog glasa i intimni zvuk gitare.

Ovaj koncept revitalizovao je Kešovu karijeru i ponovo ga vratio nekoj sasvim novoj generaciji sa fenomenalnim obradama autora kao što su Bek (”Rowboat”), Kris Kornel (”Rusty Cage”), Vil Oldham (”I See A Darkness”), Nik Kejv i Pi Džej Harvi (”The Mercy Seat”), Trent Reznor (”Hurt”), Martin Gor (”Personal Jesus”), Lenon (”In My Life”) i mnogi drugi. Od svih ovih obrada posebno se izdvaja dirljiva ”Hurt” benda Nine Inch Nails, koju je Reznor napisao nakon što je ušao u proces apstinencije od teških droga.

Pjesma koja govori o patnji i smrti u Kešovoj verziji zvuči kao oproštajna poruka od dragih prijatelja. Kao hajlajt njegovog posljednjeg albuma ”American IV: The Man Comes Around” (2002), ona biografski zaokružuje priču o Kešu kao modernom martiru: pola godine kasnije umire njegova supruga, a četiri mjeseca potom i on nakon komplikacije uzrokovane dijabetesom. Nakon toga posthumno su objavljena još dva albuma iz ”American Recordings” serijala – ”American V: A Hundred Highways” (2006) koju sačinjavaju pjesme sa njegovog poslijednjeg snimanja i ”American VI: Ain’t No Grave” (2010).

Džoni Keš je fundament tradicije američke srednjozapadne melanholije koja i danas, nakon cijelog stoljeća u svom autentičnom obliku nikog ne ostavlja ravnodušnim. Kao esencija američkog otpadničkog duha, Keš je biblijski mit otjelotvoren u tragičnoj svakodnevici običnog čovjeka – jedinog pravog bića kantri muzike: on je pripovjedač koji dubokom emotivnom snagom i jednostavnim stihovima osvjetljava unutrašnju borbu čovjeka sa samim sobom.

Priče o ljudskom padu i moralnom posrnuću i iskupljenju kroz ljubav prema bližnjem, namijenjen je publici svjesnog nemilosrdnog.

Kešov živopisan realizam i upečatljiv usamljenički vapaj zadire u unutrašnjost čovjekovog bića velikom spiritualnom snagom. Stoga Kešovo djelo kojem neupitno vjerujemo zbog njegove empirijske i estetske autentičnosti, ima katarzičnu snagu za posrnule ljude kojima danas savremeno društvo za sve to ostavlja malo ili nimalo mjesta: oni uvijek utjehu mogu naći u impozantnom glasu za koji je Bono rekao da je “najmuškiji vokal u cijelom hrišćanstvu”.

( Nemanja Bečanović )