Konstanco Kostantini: Živio Vojo Stanić!

Vojo Stanić je slikar vedrog, veselog, razdraganog temperamenta, sa akcentom na ovo posljednje. Bez obzira na to koliko su elaborirane ili bogate maštom i imaginacijom njegove slike, ipak ne stvaraju velike probleme oko njihovog tumačenja, niti doprinose rastu onoga što bi se moglo nazvati “umjetnost dosade”.

Naprotiv, bude u nama ugodne osjećaje, koji stimulišu na igru i smijeh, dobro raspoloženje, radost življenja, ezgistencijalnu sreću.

Da pogledamo neke od njih: Moonlight 1964, Cafe 1965, Fish Market 1967, Cafe Square 1972, ili one inspirisane Rimom, kao što su Meo Patacca 1973, Monte Mario 1977, Roman Interior 1988, ili neke druge, slučajno izabrane.

One predstavljaju zdravu antitezu sindroma smrti koji prožima savremeno slikarstvo u njegovim izrazima najširih nazora, a veliki je broj slikara koji su slijedili taj pravac, između ostalih, Đino de Dominićis i Enco Kuki, Frensis Bejkon i Lisjen Frojd, Demijan Hirst i Mauricio Katelan.

Neki od njih nam predlažu veselu viziju gomile lobanja, kao što su one iz rimske crkve Svetog Franćeska u Via Veneto, ili ne manje razveseljavajuću viziju odraslih ili djece obješenih, u zatvorenom ili otvorenom prostoru, duž ulica.

“Ne poznajem nijedan drugi način suočavanja sa velikim temama, a da to nije igra: među karakteristikama veličine, ovo je bitna pretpostavka”, rekao je Niče u Ecce Homo:

“Igra posjeduje duboki i estetski kvalitet i aristotelovski Animale Ridens bolje opisuje čovjeka od Homo Sapiensa”, kaže Johan Hojzinga u Homo Ludensu;

“Komična mašta, izvučena iz realnog života, je u srodstvu sa umjetnošću”, kaže Anri Bergson u II Riso.

Vojo Stanić je živi mit, jer sa svojih devedeset godina još uvijek radi sa strašću mladih godina

Cilj umjetnosti je da poveća vitalnost onih koji je posmatraju, govorio je stari, ali mudri esejista Bernard Berenson. Svojim slikarstvom Vojo Stanić povećava našu vitalnost ili naše dobro raspoloženje i stoga mu moramo svi biti zahvalni.

Njegovo slikarstvo nije jednostavno ili naife, kao što je negdje napisano: ne postoji ništa jednostavno ni u kosmosu, a još manje, u mikrokosmosu, kako nas uči Ilja Prigožin, a naivete je već neko vrijeme, estetska ili filozofska kategorija, barem od kada je Pikaso napravio omaž geniju Rusou zvanom II Doganiere (Carinik).

To nije jednostavnost, čak ni kada se pretače u mit, kako je rekao Emir Kusturica o Voju Staniću, jer su to pretežno sljedbenici tragične ili izuzetne sudbine i oni koji prave jedinstvene i neponovljive stvari koje se uzdižu u modernom i savremenom svijetu do sfera mita, kao što su bili Karavađo, Van Gog, Rembo, Modiljani, Če Gevara, Gandi, Džejms Din, Merilin Monro...

Vojo Stanić je živi mit, jer sa svojih devedeset godina još uvijek radi sa strašću mladih godina, kada je bio vajar.

Moramo mu biti zahvalni jer se njegovo slikarstvo hrani imaginacijom, vizijom, snovima i letovima, i čini da i mi poletimo, oslobađajući se lanaca svaodnevice, ili se pak zabavimo, kao kad idemo u cirkus ili gledamo cirkus u bioskopu ili na televiziji.

Kara, Baltus, Iv Klajn vratili su se na Đota; Brankusi, Mondrian, Ejzenstajn, Dega, Baltus, Fontana na Pjera Dela Franćesku

Teško je naći u modernom kreativnom svijetu tako raznoliko i ogromno mnoštvo, tako bizarnih i heterogenih likova, malih i velikih, osim u moćnim laboratorijama fascinantnih kreatora slika dvadesetog vijeka, Pikasa, De Kirika, Matisa, Felinija, Šagala, Delvoa, Ejzenštejna, ili majstora karikature, Domijea, Grosa, Makarija, Enrika de Sete, doajena crtača “Marc'Aurelia”, ili velikih slikara prošlih vjekova, Pjera dela Franćeske, Paola Ućela, Ticijana, Rembranta, Boša.

“Umjetnost ne može da bude moderna. Umjetnost se stalno vraća na izvor”, govorio je Egon Šile.

I - genijalna intuicija.

Kara, Baltus, Iv Klajn vratili su se na Đota; Brankusi, Mondrian, Ejzenstajn, Dega, Baltus, Fontana na Pjera Dela Franćesku; Frensis Bejkon na Čimabuea, čije je Raspeće posebno volio, iako je tamo vidio “crva koji puzi po krstu”.

Autor rekonstrukcije Innocenza X od Valaskeza, koju je smatrao najljepšom slikom na svijetu, dok je smatrao dosadnom i nepostojećom La Giocondu, a Bejkona je Đilo Dorfles smatrao, sa naglašenim pretjerivanjem, najvećim slikarem dvadesetog vijeka, iznad Pikasa, Matisa, De Kirika, uvijek je sanjao da naslika jedan osmijeh, ali nikada nije uspio.

I Mikelanđelo se vratio na Đota, “kopirajući” sa četrnaest godina, kada je bio u radionici Girlandajo, kako kaže Vasari, Vaznesenje Svetog Jovana Evangeliste.

Svojevremeno je Rubens, prema De Kiriku, najveći slikar svih vremena u apsolutnom smislu riječi, “kopirao” djela Ticijana, Leonarda, Mantenje, Rafaela, Koređa, Karavađa...

Vojo Stanić, kao brojni drugi slikari, bio je pod uticajem Boša i gledao je sa interesovanjem mnoge moderne slikare

Slikari voštanim bojama vraćali su se ili se vraćaju na Egipat faraona. Đino de Dominićis, koji je išao da istražuje korijene umjetničke kreativnosti, vratio se na Gilgameša, heroja sunca numeričke mitologije, koji je bio slikar, vajar i arhitekta, dvije trećine bog i jedna trećina čovjek, i koji je namjeravao da napravi djela koja će se takmičiti sa vremenom ili ona koja je Platon nazivao “pokretna slika vječnosti”.

Slikar-vajar iz Ankone je volio sahrane, groblja, lobanje i najavio je Katelanove “obješene”. Neka svoja djela je potpisivao D'io.

Vojo Stanić, kao brojni drugi slikari, bio je pod uticajem Boša i gledao je sa interesovanjem mnoge moderne slikare, posebno nadrealiste, kao što su De Kiriko, Magrit, Maks Ernst, Dali, Miro, kao i Baltusa. Ali što u tome ima nenormalnog?

Horhe Luis Borhes je govorio da je istorija književnosti univerzalni lanac citata (Oskar Vajld i T. S. Eliot su govorili o plagijatima, čak i o krađi). Isto se može reći i za istoriju umjetnosti.

Najvažnije je da li slikari koji uzimaju od drugih uspijevaju ili ne uspijevaju da izgrade svoj sopstveni stil, svoju sopstvenu izražajnu originalnost. Iber Damiš, poznati istoričar umjetnosti koji je napisao, između ostalog, Za jednu priču o slikarstvu, kaže:

Čim bi Brak smislio neki kolaž, Pikaso bi odlazio kod njega sa još ljepšim kolažom

“Ja ne pripisujem pretjeranu važnost uticajima koje umjetnici ostavljaju jedan na drugog. Svi umjetnici trpe uticaje. Ono što je važno je što oni rade sa tim uticajima. Da napravimo jedan primjer: za Džeksona Poloka kažu da je uzeo sve od Maksa Ernsta ili od Mata i Mejsona, ali je stvorio sopstveni stil.

To je odlučujući elemenat. Evo još nekoliko primjera: Maks Ernst, Magrit, Tangi, Delvo, Pikabia, su bili po njihovom sopstvenom priznanju, pod uticajem De Kirika, ali je svaki od njih stvorio svoj sopstveni stil. Što onda reći o uzajamnim uticajima između Braka i Pikasa, koji su zajedno osnovali kubizam?

Čim bi Brak smislio neki kolaž, Pikaso bi odlazio kod njega sa još ljepšim kolažom. Ovo je način na koji se razvija istorija umjetnosti... Kao što nas uči De Sosir, to je zakon lingvistike: nije važno ako se uzme od drugih, važno je obnavljati jezik”.

Vojo Stanić ima sopstveni stil, pravi originalne slike, posjeduje sopstvenu viziju svijeta: to je vizija cirkuskog mađioničara, virtuoza, karikature, komedijaša, scenografa, sineaste.

Felini je govorio da filmska umjetnost ima posebni, autonomni jezik, nezavisan od svakog drugog jezika osim od slikarstva, sa kojim ima genetski odnos, jer i jedno i drugo nastaju iz svjetlosti.

“Slika ne može da živi bez svjetlosti”, uvijek je govorio.

Nije mu smetalo što su ga nazivali slikovitim režiserom i bio je srećan kada je Gor Vidal definisao kinematografiju kao pinakoteku. Kada je bio u krizi nije sanjao Drejera, Murnaua, Pudovkina, nego Pikasa, De Kirika, Šipionea, koji su za njega predstavljali, po redosljedu, arhetipa kreativnosti, izumitelja Italije, autora Rimske kurtizane.

Ejzenštejn je govorio da crtež humorističkog i karikatualnog karaktera predstavlja prirodnu vezu između inicijalne, bezoblične ideje bilo koje inscenacije i njene definitivne pozorišne ili filmske realizacije.

Engleski slikar i režiser Piter Grinevej, autor dokumentarnog filma o Leonardovoj Tajnoj večeri i brojnih slika i filmova, rekao je da je filmska umjetnost proizišla iz dvijehiljade godina slikarstva i sklon je da vjeruje da, ako bi danas živio autor Mona Lize, ne bi se mogao oduprijeti čarima fotografskog aparata i postao bi i on slikar - sineasta.

Živio Vojo Stanić!

(Tekst uz aktuelnu izložbu Voja Stanića u Rimu)

( Konstanco Kostantini )