Sva kraljičina djeca

Da li je monarhija – ustavna monarhija, tj. ona nedespotskog tipa – zadržala neke karakteristike zbog kojih bi mogli da insistiramo na njenom očuvanju i obnovi? Neprikladno je u uslovima demokratije pokazivati uvažavanje prema ljudima isključivo na osnovu njihovog porijekla.

Pretpostavlja li se da smo danas dužni da se oduševljavamo i volimo savremene monarhije, kakva je engleska monarhija Vinzdor, još više zbog toga što su neke od novih princeza „istrgnute“ iz srednje klase?

Monarhija ima efekat infantilnosti. Pogledajte kako se inače racionalni odrasli ljudi pretvaraju u nervozno nasmijane laskavce kada dobiju privilegiju da dotaknu ispruženu kraljevsku ruku.

Tokom grandioznih monarhističkih manifestacija, kao što je kraljevska svadba u Londonu, milioni su bili uvučeni u dječiju maštu o „bajkovitoj“ svadbi. Zagonetnost bezgraničnog bogatstva, plemenito porijeklo i izuzetnu ekskluzivnost još više podstiču globalna sredstva javnog informisanja koja prati takve rituale.

Sada se može dokazivati da davanje počasti veličini kraljice Elizabete II zaslužuje prednost u poređenju sa jeftinom grandioznošću Silvija Berluskonija, Madone ili Kristijana Ronalda.

Faktički, britanska monarhija, dijelom, prepravlja sebe primajući veliku količinu najvulgarnijih crta savremenog šou-biznisa ili poznatih sportista. Vrlo često, svjetovi kraljevske vlasti i popularnosti prekrivaju jedan drugog.

Na primjer, Dejvid Bekam i njegova žena Viktorija, bivša pop-zvijezda, žive svoj sopstveni san o kraljevskom životu, podražavajući ga kroz najneuskusnije aspekte. Oni su, takođe, bili među poznatim gostima nedavne kraljevske svadbe.

Na potpuno isti način, bez obzira na to što u Velikoj Britaniji ima veliki broj izuzetnih muzičara, za onog dvorskog je od svih njih izabran Elton Džon.

Infantilno ili ne, običan građanin strasno želi da dobije „pozajmljeno“ zadovoljstvo od života kraljeva, kraljica i drugih „sjajnih“ zvijezda. Pozvati te ljude na pokazivanje nepotrebne ekstravagancije znači ne uviđati ono najvažnije – da svijet blistavih snova, koji za nas mora ostati potpuno nedostižan, jeste upravo to što želi da vidi veliki broj ljudi.

Ali ta strasna želja ima još jednu, tamnu stranu – to je želja da se vide idoli, prekriveni prljavšinom u trač časopisima, na brakorazvodnim procesima u sudu. To je osvetnička strana naše servilnosti, kao da uvreda kultnih idola mora doći u ravnotežu s našom radošću od njihovog pada.

Faktički, obaveza ljudi koji su se rodili u kraljevskim porodicama ili ljudi koji ulaze u brakove s njihovim predstavnicima – jeste da budu neprestano na oku, kao glumci i glumice u beskrajnim sapunskim operama, u kojima su ljudski odnosi izraženi apsurdnim pravilima protokola – predstavlja užasnu formu surovosti.

Japanska carica i njena nasljednica, obje iz nearistokratskih porodica, zbog toga su imale nervne slomove.

Na isti način mnoge filmske zvijezde postale su žrtve alkohola, narkotika, psihičkih potresa, ali su oni sami izabrali način života na koji žive. Kraljevi i kraljice, kad se sve uzme u obzir, to nisu učinili. Princ Čarls osjećao bi se mnogo srećnije da je bio vrtlar, ali taj izbor nikada nije bio pred njim.

U korist monarha može se reći jedno – oni daju ljudima osjećaj preimućstva koje može biti korisno u vrijeme kriza ili radikalnih promjena. Kralj Španije obezbjeđivao je stabilnost i preimućstvo nakon okončanja Frankove diktature.

U vrijeme II svjetskog rata evropski monarsi gajili su osjećaj nade i jedinstva u svojim državama koje su okupirali nacisti.

Ima i još ponešto. Monarhije se veoma često popularne kod nacionalnih manjina. Jevreji su bili najodaniji podanici austro-ugarskog cara. Franc Josif I zaštitio je svoje jevrejske podanike kad se nad njih nadvila prijetnja njemačkih antisemita. Za njega su Jevreji, Njemci, Česi ili Mađari svi bili podanici, nezavisno od toga gdje su živjeli – od malih galicijskih mjesta do velikih prestonica Budimpešte ili Beča. To je, takođe, obezbjeđivalo zaštitu manjinne u vrijeme narastajućeg etničkog nacionalizma.

U tom pogledu monarhija pomalo liči na islam ili katoličku crkvu: svi vjernici moraju biti jednaki u očima Gospoda, pape ili cara – otuda i odnos prema siromašnima i izopštenima.

Time je moguće objasniti neprijateljstvo nekoh desnih populista prema monarhiji. Lider holandskih populita Gert Vilders, na primjer, optuživao je na nekoliko skupova kraljicu Beatris da je pristalica ljevice, elitizma i multikulturalizma. Kao i novi talas populista u cijelom svijetu, Vilders je obećao svojim pristalicama da će vratiti zemlji pređašnji oblik, zaustaviti migraciju (posebno muslimansku) i ponovo od Nizozemske napraviti Holandiju, što god to značilo.

Beatris, isto kao Franc Josif, odbija da podijeli svoje podanike po etničkoj ili religioznoj osnovi. Upravo je to imala u vidu govoreći da se moli da trpeljivost i uzajamno razumijevanje. Za Vildersa i njegove pristalice to je bio znak da se ona „mazi“ sa strancima i podstiče muslimane. Za njih je kraljica anti-holandska.

Nesumnjivo, kao i u svim evropskim kraljevskim porodicama, porijeklo holandske kraljevske familije takođe je pomiješano. Pojavljivanje kraljeva i kraljica u svojstvu specijalnih nacionalnih i nominalnih rukovodilaca relativno je nov istorijski razvoj događaja.

Na kraju krajeva, u imperijama živi veliki broj naroda. Kraljica Viktorija, u čijim je žilama, uglavnom, tekla njemačka krv, smatrala je sebe monarhom ne samo i isključivo Britanaca, već i Indijaca, Malajaca i mnogih drugih naroda.

Aristokratska tradicija da se bude iznad uskih potoka etničkog nacionalizma može za monarhije biti najbolji argument da opstanu još neko vrijeme. Danas, kada se veliki broj evropskih nacija sve više asimiluje s tačke gledišta etničke i rasne pripadnosti i kulture, jedini pravac za kretanje naprijed je da se nauči da se živi zajedno.

Ako monarhije mogu da nauče svoje podanikle da to rade, onda hajte da bar jednom burno pozdravimo preostale kraljeve i kraljice.

Copyright: Project Syndicate, 2011.

( Jan Buruma )