Sjećanje na erupciju vulkana Krakatau koja je zapanjila svijet
Nepoznate riječi i fraze najednom su postale standardi u svačijem govoru. Zahvaljujući tehnologiji, svijet je prvi put postao globalno selo.
Na sredini knjige, autor nekoliko nebeletrističkih bestselera, geolog Sajmon Vinčester, navodi izvještaj prve erupcije vulkana Krakatau zabilježene u maju 1883. u londonskom Tajmsu.
Međutim, prije nego što predstavi tu vijest od tek par šturih rečenica onako kako su je sažvakali ondašnji viktorijanci, Vinčester svojim čitaocima takođe prikazuje zbivanja i oglase koji su se zatekli na istoj strani londonskih novina.
Vinčesterova knjiga prosvijetljuje na osnovu prvog zabilježenog slučaja cunamija nakon vulkanske eksplozije
Radi se o prirodnom manirizmu koji obrazuje ovakvo štivo, odnosno još nekoliko Vinčesterovih knjiga među kojima sigurno prednjače dva naslova o tvorbi Oksfordskog rječnika engleskog jezika – Profesor i ludak (1998) i Značenje svega (2003), kod nas još neobjavljeni.
Famozna erupcija vulkana kao što je bio Krakatau (peta po jačini u istoriji Zemlje, kažu geolozi) sa sobom nosi veliku odgovornost, ne samo za jednu nauku koliko, dabome, za pisca koji, za razliku od Stivena Hokinga recimo, ne želi svoje čitaoce da zamara navalicom suve materije o tektonici u periodu trijasa i jure.
S druge strane, s obzirom na recentni katastrofalni zemljotres kod Japana, Vinčesterova knjiga prosvijetljuje na osnovu prvog zabilježenog slučaja cunamija nakon vulkanske eksplozije što je ostrvo od 15 kvadratnih kilometara 1883. godine bezmalo izbrisala sa lica planete.
Ne bi li se prišlo ovakvoj temi na što prijemčiviji način, Vinčester sagledava Krakatau iz istorijske, trgovinske, arhitektonske, evolutivne, telekomunikativne, i, dabome, geološke globalne perspektive koja nas je eventualno dovela do saznanja – tada ekstremno spornog – da u stvari Zemlja pluta na tektonskim pločama i da je nekada obrazovala megakontinent.
Bolje reći, priča o Krakatauu počinje mnogo prije nego što su holandski moreplovci od lokalnih sultana eventualno dobili svoje parče zemlje gdje su podigli administrativni supergrad Bataviju, današnju Džakartu.
Istočna indijska ostrva (kako su Indoneziju zvali Evropljani) bila su tada glavni centri odakle su se po svijetu izvozili aromatski tropski začini među kojima je prednjačio biber.
Holanđani, prvobitno poznati kao izvrsni kartografi, zamijenili su Portugalce kao sila u Indoneziji i ubrzo postali glavni svjetski i međuostrvski prevoznici, osnovavši prvo integrisano preduzeće na svijetu, VOC (sačinjeno od tuceta manjih, 1602. g.), sa prvim zvaničnim korporativnim logoom i gomilom kontroverze.
Vremenom su Java i Sumatra izrasle u svojevrsne biološke i fosilne rezervate, gdje je veliki pregalac Alfred Rasel Valas dobio ideju o evoluciji i svojim pismima pružio krucijalnu pomoć vlastitom mentoru, Čarlsu Darvinu, u Engleskoj. Valasova zoo-/bio-geografska izučavanja vrsta u Indoneziji podstakli su i pojedine geologe da dođu do revolucionarnih zaključaka, kao u slučaju Alfreda Lotara Vegenera, njemačkog metereologa.
Kopneno pomjeranje
U ozloglašenoj knjizi Porijeklo kontinenata i okeana (1915), Vegener je prvi hrabro upotrijebio termin "kopneno pomjeranje" (kao i "Pangea" – nakon što je na Merkatorovoj mapi uvidio da su kontinenti nekada sigurno morali biti jedinstvena cjelina), zbog čega je umalo izgubio akademsko zvanje.
Umro je rano, u 50. godini, od hladnoće prilikom istraživanja Arktika, izopšten, ismijan i skrajnut iz nauke, savršeno ubijeđen u mogućnost svojih hipoteza, koje su nepobitno dokazane 50 godina docnije zahvaljujući paleomagnetizmu i Hariju Hesu, mladom naučniku sa Prinstona, koji je upravo kod Jave počeo da ispituje gdje to nestaje gravitacija zajedno sa morskim dnom u pojedinim dijelovima podmorskih rovova.
Prva više-manje sigurna erupcija Krakataua odigrala se 1680. godine. Dva vijeka potom, grad Batavija pretvorio se u sjenku nekadašnje bogate evropske prijestonice u Indoneziji. Ipak, u trenu eksplozije Krakataua, 1883, svijet je takođe u potpunosti bio drugačije mjesto.
Tehnologija komunikacija toga doba – polijeganje podvodnih kablova (prvi je 1850. telegrafski povezao gradove Dover i Kale) i napredak telegrafije, kao i novinskih agencija (kao što je bio Rojter) – omogućila je da čitav svijet čuje o vulkanu u roku od 24 časa.
Ono što je slistilo sela i gradiće sa strane Sumatre i Jave što su, u trodnevnom mrklom mraku, gledali u smjeru Krakataua bili su mnogostruki cunamiji
Nepoznate riječi i fraze – Java, Sumatra, Sundski moreuz, Batavija... – najednom su postale standardi u svačijem govoru. Zahvaljujući tehnologiji, svijet je prvi put postao globalno selo.
Sljedeća erupcija brda udaljenog nekih pedesetak kilometara od obala Sumatre i Jave uslijedila je u maju 1883, međutim to je bio samo početak, pa se na isti način mogu sagledati i sporadične erupcije novog Krakataua (Anak Krakatau) tokom 20. i 21. vijeka. Ipak, eksplozija se čula u Bataviji, 160 kilometara dalje, sa druge strane ostrva Java, a oblaci pepela uskoro su prekrili čitav taj grad.
Još jedna erupcija se dogodila 19. juna. A legendarna erupcija čiji je prasak zabilježen u Japanu i Australiji, 3.500 km dalje, zbila se 27. avgusta iste godine.
Ono što je slistilo sela i gradiće sa strane Sumatre i Jave što su, u trodnevnom mrklom mraku, gledali u smjeru Krakataua bili su mnogostruki cunamiji od kojih je posljednji ujedno bio i najgori, sa sobom vukući val od 35 metara visine koji je eventualno zašao i 10 km u unutrašnjost ostrvâ. Najposlije je poginulo blizu 40.000 osoba.
Anak Krakatau, ili "Dijete Krakataua", danas je još uvijek aktivno vulkansko ostrvo
Razvaljeno je 18 kubnih kilometara brda i potjerano u atmosferu, dok su nesvakidašnje količine pepela prekrile 800.000 kvadratnih kilometara planete; pepeo je nekoliko puta obišao Zemlju, izazivajući spektakularne crvene i narandžaste zalaske sunca tokom čitave naredne godine.
Temperatura Zemlje iznenada se smanjila za nekoliko stepeni, a eksplozija je potpuno izbacila iz takta barometre hiljadama kilometara unaokolo.
Anak Krakatau, ili "Dijete Krakataua", danas je još uvijek aktivno vulkansko ostrvo.
Pojedinost da svake godine naraste više od 6 metara u visini i 10 u širini, i to nadomak najgušće naseljenih mjesta na Zemlji naravno da ne utire nimalo sigurnosti; najgore od svega je što tome najmanje pomaže Vinčesterova fina proza i perfektno raspoređena hrpa malo poznatih informacija koja u jedan mah čitaoca uljuljka u dojmu da možda čita zanimljiv viktorijanski istorijski roman.
No, da je ipak u pitanju fikcija, prema Krakatauu, pretpostaviću, onda očito ne bi imalo smisla osjećati toliko strahopoštovanje.
( Ratko Radunović )