Vikiliks depeša: Rat oko Koka-kole u Libiji

Jedna neobjavljena američka diplomatska depeša u koju je Vikiliks imao uvid otkrila je prethodno nepoznatu priču o tome kako se američki korporativni gigant – Koka-kola Co. – našao u žestokom bratskom okršaju između dvojice sinova libijskog lidera Muamera Gadafija.

Čarke između braće Gadafi oko lokalne fabrike za flaširanje eskalirale su u žestoki oružani sukob koji je podsjećao na one iz holivudskih filmova o gangsterima, kaže se u povjerljivoj američkoj depeši iz 2006.

„Znate film 'Kum'? Pa mi živimo u njemu posljednjih nekoliko mjeseci“, citiran je u depeši jedan biznismen koji je bio uključen u spor kako kaže zvaničniku američke diplomatske misije u Tripoliju.

„Znate film 'Kum'? Pa mi živimo u njemu posljednjih nekoliko mjeseci“, citiran je u depeši jedan biznismen koji je bio uključen u spor kako kaže zvaničniku američke diplomatske misije u Tripoliju.

Depeša, koju je Rojtersu dostavila treća strana, fokusira se na fabriku za flaširanje u Tripoliju koja je zatvorena već tri mjeseca. Zaposjeli su je vojnici lojalni Mutasimu Gadafiju, sinu Muamerovom, koji je tada bio u svađi sa jednim od njegove braće Muhamedom. (U drugoj depeši Stejt dipartmenta ukazuje se da je treći Gadafijev sin, Saadi – poznatiji kao profesionalni fudbaler u porodici – možda takođe učestvovao u svađi, mada nijesu navedeni detalji o njegovoj ulozi).

Na kraju, američka diplomatska misija u Tripoliju, poznatija kao Kancelarija SAD za veze uputila je oštar protest libijskoj vladi. U dokumentu se navodi da je u isto vrijeme Mohamed Gadafi, vjerovatno pod pritiskom svoje sestre, Ajše, porodičnog mirotvorca, očigledno pristao da akcije koje je posjedovao Olimpijski komitet Libije, na čijem je čelu on bio, budu prodate trećoj strani.

Ubrzo nakon toga, navodi se u depeši, Mutasimovi ljudi su napustili koka-kolinu fabriku, okončavši porodični spor, ali ne prije nego što su zaposlenima u fabrici upućene prijetnje tjelesnih povreda i prije nego što je jedan Gadafijev rođak strpan u gepek automobila.

SAD su zamrzle porodičnu imovinu

Koka-kola sukob je samo jedna od brojnih priča o beskrajnim svađama unutar klana Gadafi koja je ispričana u depešama Stejt dipartmenta. Između ostalog, ovaj incident naglašava poteškoće sa kojima se suočavaju strane kompanije koje posluju u Libiji čak i nakon što su SAD i Ujedinjene nacije počele da ukidaju sankcije nakon odluke Muamera Gadafija krajem 2003. da odustane od programa nuklearnog naoružanja.

Portparol Koka-kole je priznao da je bilo „neizvjesnosti“ u vezi sa distributivnim aranžmanima u Libiji tokom perioda koji se opisuje u depeši. Međutim, problem je „prijateljski riješen“ do kraja 2006, kazao je portparol, i od tada je Koka-kola poslovala normalno u Libiji do sadašnjih nereda.

Portparol Stejt dipartmenta je kazao: „Odbijamo da komentarišemo bilo koju određenu depešu. SAD su preduzele agresivnu akciju proteklih dana kako bi zamrzle imovinu porodice Gadafi. Do sada, blokirano je više od 30 milijardi imovine“.

Prijetnje zaposlenima, uništena imovina fabrike

Kada je Libija bila izolovana ekonomskim sankcijama, snabdijevanje Koka-kolom je bilo ograničeno na pošiljke napitka flaširane u jednoj fabrici u Tunisu i transportovane u Tripoli i Bengazi.

Kada je američki i međunarodni embargo na trgovinu sa Libijom počeo da popušta, osnovana je fabrika u Tripoliju. U depeši se navodi da su njeni vlasnici bili britanska kompanija po imenu Ka'Mur - čije ime se odnosi na dva libijska gazirana pića iz perioda dok je na snazi bio embargo – i Olimpijski komitet Libije, na čijem čelu je Muhamed Gadafi, prenosi Rojters.

U depeši se navodi da su njeni vlasnici bili britanska kompanija po imenu Ka'Mur - čije ime se odnosi na dva libijska gazirana pića iz perioda dok je na snazi bio embargo – i Olimpijski komitet Libije, na čijem čelu je Muhamed Gadafi, prenosi Rojters.

Odmah nakon ovog udruživanja, navodi se u depeši Stejt dipartmenta, libijski distributer flaširane koka-kole iz vremena embarga tužio je grupu koja stoji iza novootvorene fabrike, navodeći kao razlog kršenje ugovora. Žalba je takođe upućena na adresu kompanije Koka-kola internacional u kojoj se navodi da su operateri fabrike za flaširanje „ukrali franšizu“ od prethodnih distributera, navodi se u depeši. Operateri fabrike za flaširanje su odgovorili kontratužbom.

Zatim, 28. decembra, 2005 – dvije nedjelje nakon što je fabrika u Tripoliju počela da distrubuira koka-kolu flaširanu kod kuće – „vojnici u dva vozila bez jasnih identifikacija upali su u fabriku, zatražili od zaposlenih da napuste postrojenje i zatvore je“, kazao je biznismen opisujući incident američkim diplomatama.

Predstavnici američke misije u Libiji su iz drugih izvora saznali da su ti vojnici bili lojalni Mutasimu Gadafiju koji je nakon što je spor oko Koka-kole riješen, imenovan za savjetnika za nacionalnu bezbjednost.

Prema depešama Stejt dipartmenta, Mutasim je bio ljut na brata jer je on „preuzeo“ posao sa gaziranim napicima tokom embarga krajem 1990-ih kada je Mutasim protjeran u Egipat zbog „nepokoravanja“ ocu. (U drugoj depeši navodi se „glasina“ da je Mutasim povezan sa pokušajem puča).

Napadi na rođake

Sporadični nasilni incidenti su nastavili da izbijaju i nedjeljama nakon što su Mutasimove snage zauzele fabriku.

Na početku opsade, kazao je američkim diplomatama jedan preduzetnik koji se našao u centru ovog sukoba, okupacione snage su dozvoljavale upravnicima fabrike da ulaze u zgradu sami ili u parovima. Međutim, kasnije je zaposlenima zabranjen ulazak u postrojenje.

Na početku opsade, kazao je američkim diplomatama jedan preduzetnik koji se našao u centru ovog sukoba, okupacione snage su dozvoljavale upravnicima fabrike da ulaze u zgradu sami ili u parovima. Međutim, kasnije je zaposlenima zabranjen ulazak u postrojenje.

Tokom nedjelja koje su uslijedile anonimne prijetnje su upućene trojici zaposlenih, koji su svi jordanski državljani. Žalbe policiji, a kasnije i samom Muameru Gadafiju, nijesu urodile plodom. Libijski lider je, kako se navodi u jednoj depeši, „odbio da se lično miješa“ a ipak je pozvao vlasnike fabrike da „učine sve što je u njihovoj moći da riješe ovaj problem u skladu sa libijskim zakonom“.

Onda ubrzo nakon što je fabrika ponovo otvorena, Mutasimovi ljudi su „napali i oteli“ jednog od rođaka supruge Muhameda Gadafija kako „bi poslali poruku“, kaže se u depeši.

Ranije tog dana, navodi Rojters pozivajući se na depeše, jedan od Muhamedovih saradnika, nakon što je čuo Mutasima kako „bijesni“ pozvao je jednog od osnivača fabrike za flaširanje kako bi ga upozorio da „odmah napusti grad“ jer Mutasimovi ljudi dolaze po njega.

Te noći, grupa Mutasimovih saradnika pojavila se ispred kuće njegovog brata i vičući pozivala Muhameda Gadafija da izađe. Kada im niko nije odgovorio, kaže se u depeši, Mutasimovi ljudi su zgrabili „jednog od Muhamedovih rođaka“, kojeg su strpali u gepek automobila. U depeši se ne navodi kako je oteti rođak završio.

Oko mjesec kasnije – ubrzo nakon što je fabrika ponovo otvorena – dogodila su se još dva nasilna incidenta u kojima je učestvovao Mutasim Gadafi. Jednom prilikom, tvrdi očevidac koji je razgovarao sa američkim diplomatama, Mutasim je lično „napao“ neimenovanog rođaka Muhameda Gadafija (sa majčine strane) koji je bio član libijskog Olimpijskog komiteta na čijem čelu je Muhamed. Dan ranije, navodi se u depeši, Mutasim je napao još jednog Muhamedovog rođaka. (U depešama se ne navodi da li je riječ o rođaku koji je prethodno strpan u prtljažnik automobila).

Zbog ovih epizoda jedan od kontakata američke diplomatske misije je dao komentar poredeći situaciju sa „Kumom“. „Prigušenim glasom“, kaže se u depeši, on je kazao američkom sagovorniku da mada je čuo „priče“ o poslovanju u Libiji, „nikada nije ni zamišljao“ da je ovakvo nešto moguće.

Zataškavanje priče

Nakon što je fabrika za flaširanje nastavila sa poslovanjem neki izvori su kazali američkim diplomatama da je dogovoru između Muhameda i Mutasima Gadafija posredovala njihova sestra Ajša, koja je u drugim depešama opisana kao česti arbitar u sporovima među svadljivom braćom. Međutim, drugi kontakti ambasade su kazali da je Muhamed Gadafi sam odlučio da smanji tenzije sa Mutasimom prodajući akcije Olimpijskog komiteta trećoj strani.

Američka misija u Libiji je preuzela donekle zasluge za ublažavanje spora. U depeši se kaže da zbog toga što glavna kompanija koja učestvuje u poslovanju fabrike za flaširanje u Tripoliju nije američki entitet, diplomate SAD su bile ograničene u djelovanju.

Američka misija u Libiji je preuzela donekle zasluge za ublažavanje spora. U depeši se kaže da zbog toga što glavna kompanija koja učestvuje u poslovanju fabrike za flaširanje u Tripoliju nije američki entitet, diplomate SAD su bile ograničene u djelovanju.

Međutim u naporu sa „zaštiti šire interese brenda koji predstavlja nekoliko miliona dolara u godišnjoj prodaji kompanije sa sjedištem u SAD“, američke diplomate su kontaktirale uticajne libijske zvaničnike da urgiraju za rješavanje svađe između braće: misija SAD je uputila ono što se u depeši opisuje kao „oštro sročenu diplomatsku notu“ izražavajući „ozbiljnu zabrinutost zbog zatvaranja fabrike i ukazujući na rastući rizik ozbiljne štete na povjerenje američkih investitora u Libiji“.

Dva dana kasnije, fabrika je ponovo otvorena.

U depeši Stejt dipartmenta konflikt oko Koka-kole se opisuje kao „studija slučaja o tome kako učešće članova porodice Gadafi direktno utiče na protok, ritam i prirodu ekonomske aktivnosti. Članovi porodice se svađaju oko ličnih finansijskih interesa ne obazirući se na eventualni uticaj na strane investitore ili na međunarodno javno mnjenje“.

Slučaj Koka-kola, dodaje se u depeši, „je tipičan primjer borbe za moć koja će se vjerovatno nastaviti dok Gadafijeva djeca i drugi pripadnici režimske elite nastavljaju da definišu (ili redefinišu) svoje sfere trgovinskih uticaja“.

Slučaj Koka-kola, dodaje se u depeši, „je tipičan primjer borbe za moć koja će se vjerovatno nastaviti dok Gadafijeva djeca i drugi pripadnici režimske elite nastavljaju da definišu (ili redefinišu) svoje sfere trgovinskih uticaja“.

Osim kratkog pominjanja na internet sajtu libijskih disidenata, dodaje se u depeši, „značajno je što ta priča nije objavljivana u štampi“ pošto je „bilo u interesu svih uključenih strana – uključujući i strane komapnije – da priča ne dospije u javnost dok god je moguće rješenje u skorijoj budućnosti“.

Galerija

( Nada Bogetić )