Pax Trampiana

Predsjednik SAD Donald Tramp ozbiljno namjerava da svoj prezir prema međunarodnom sistemu pretvori u konkretnu politiku. Njegova odluka u uvođenju pedesetoprocentne kaznene carine za mnoge kineske proizvode može ozbiljno da podrije globalnu trgovinu. Bez obzira na to što je on u posljednjem trenutku donio odluku da robu iz EU oslobodi tih tarifa, Evropa se ipak može naći na liniji vatre. Sada je očigledno da je Trampov pristup “Amerika prije svega” neće omogućiti da međunarodni poredak, zasnovan na pravilima, ostane nedirnut. Sjedinjene Države su osmislile posleratni poredak i tokom decenija zahtijevale njegovo sprovođenje. Ali u ovom trenutku situacija se promijenila. Nedavni Trampovi potezi ne tiču se samo trgovine već i odlaska same Amerike iz Pax Americana.

Mali broj zemalja su toliko vezane za posleratni poredak, kao Njemačka, koja, kao i Japan, svoj ekonomski preporod nakon 1945. godine duguje trgovinskom sistemu postavljenom na jasnim pravilima. Njemačka ekonomija u značajnom stepenu zavisi od izvoza, a to znači da je ona krajnje ranjiva kada je riječ o trgovinskim barijerama i kaznenim plaćanjima koje uvode krupni trgovinski partneri.

Protekcionistička Trampova politika baca izazov čitavom ekonomskom modelu Njemačke, od trenutka njegovog stvaranja 1950-ih godina. Nije nevažna činjenica da je Tramp više puta izdvajao Njemačku kao jednog od najbližih saveznika Amerike u Evropi. Kad optimisti govore da Tramp više priča nego što radi - da su njegove izjave o trgovini, kao i prijetnje Sjevernoj Koreji, tek dio strategije pregovora - pesimisti mogu postaviti razumno pitanje: a šta ako Tramp stvarno uradi ono što govori?

Njemačka ne treba da gaji nikakve iluzije o tome šta bi mogao da znači transatlantski trgovinski rat. Bez obzira na pripadnost EU i njenom jedinstvenom tržištu, Njemačka bi mogla više od svih da izgubi zbog svoje trgovinske zavisnosti i trenutnog stanja transatlantskih odnosa moći.

Nesumnjivo je da bi zemlje članice EU koje su Njemačku optuživale za aroganciju sada ovo mogle da posmatraju sa zluradošću. Ali slabljenje najveće ekonomije EU odraziće se automatski na čitav blok. I ovo nije trenutak za razjedinjenost. Izlazak Ujedinjenog Kraljevstva iz EU već je izazvao političku disonancu među državama članicama, a antievropski populisti upravo su dobili koalicionu parlamentarnu većinu u Italiji.

Što je još gore, ni Njemačka ni Evropska komisija, koja se bavi pitanjima trgovine u ime članica EU, sada nisu u stanju da se suprotstave Trampu. Glupost njemačkih političara koji su odlučili da ignorišu dugogodišnju kritiku stalnog visokog suficita u platnom bilansu zemlje, sada se pojavila u čistoj formi. Ako bi njemačka vlada smanjila suficit - koji je prošle godine dostigao novi rekordni nivo - putem povećanja domaćih investicija, Njemačka bi bila u mnogo povoljnijem položaju da odgovori na Trampove prijetnje.

Kada razmišljamo o mogućnostima transatlantskog trgovinskog rata, moramo se sjetiti izjave, koja se obično pripisuje Mahatmi Gandiju, da će sistem “oko za oko učiniti da svijet postane potpuno slijep”. Transatlantski trgovinski rat usluga za uslugu od svih će zemalja napraviti gubitnice i mogao da uvede u novi period izolacionizma i protekcionizma. Ako ode dovoljno daleko, to čak može dovesti do kraha svjetske ekonomije i dezintegracije Zapada. Upravo zato, EU nema drugog izbora osim da nevoljno vodi pregovore.

Jedna od očekivanih posljedica Trampove trgovinske revolucije je da će ona gurnuti Evropu prema Kini, koja već ide ka EU kroz svoju inicijativu Jedan pojas i Jedan put - investisticioni i infrastrukturni projekti u Evroaziji. Onoliko koliko u narednih nekoliko godina budu rasle istočno-orijentisane alternative transatalntizmu, dostizanje prave ravnoteže između Istoka i Zapada za Evropu će biti jedan od najsloženijih izazova. Na današnji dan Evropljani se moraju brinuti ne samo zbog Rusije, već i zbog nove super sile Kine.

Uništenje ili narušavanje sistema transatlantskih trgovinskih odnosa nije ni u interesu SAD ni u interesu Evrope. Kineski lideri, vjerovatno, u uskom krugu slave zbog obećanja Trampove administracije da će “Ameriku ponovo učini velikom” jer je to do sada podrivalo interese SAD i davalo nadu Kini da će ponovo postati velika. Zaista, i pored carina koje je Tramp nedavno najavio Kini kao odgovor na njeno navodno narušavanje prava intelektualne svojine, moglo bi se oprostiti onome ko posmisli da je glavni cilj Trampove politike da pomogne Kinezima u njihovom nastojanju da budu globalno uticajni.

Nakon stupanja na dužnost jedan od prvih Trampovih poteza bio je izlazak SAD iz Transpacifičkog partnerstva, trgovinskog sporazuma koji je napravio branik protiv Kine u azijsko-tihookeanskom regionu. Sada Kina ima šansu da uspostavi pravila trgovine u regionu koji čini oko 60 procenata svjetske ekonomije. Na identičan način, efekat Trampovih uvoznih carina na čelik i aluminijum će u suštini pomoći Kini, istovremeno nanoseći štetu evropskim saveznicima Amerike. Teško da možemo okriviti Kineze što nastoje da izvuku korist iz neočekivane šanse.

U narednim mjesecima fundamentalna slabost Evrope postaće još očiglednija. Njen procvat zavisi od spremnosti Amerike da da garancije bezbjednosti i sprovođenja liberalnog međunarodnog poretka.

Kada se SAD odriču svoje dužnosti radi atavističkog nacionalizma, Evropljani moraju da se oslone na same sebe. Nadajmo se da Evropljani mogu brzo da djelaju kako bi sačuvali svoje jedinstvo i spasli međunarodni sistem koji je obezbijedio mir i procvat tokom generacija.

Autor je bio ministar inostranih poslova Njemačke 1998-2005; odigrao je ključnu ulogu u osnivanju Njemačke partije Zelenih, čiji je lider bio skoro 20 godina

Copyright: Project Syndicate, 2018.

( Joška Fišer )