Svijet uvrnutih ljudskih priča

Tom Vejts je jedna od najitrigantnijih figura popularne muzike. Od bluz i džez kanona do eksperimenta i teatra, on je uspio da na zavodljiv način uvede slušaoca u svijet zadimljenih noćnih klubova.

Već na prvom albumu ”Closing Time“ (1973) je između Džeka Keruaka i Boba Dilana izgradio poetiku sentimentalne dekadencije u kojoj se fragilnost muzike savršeno stapa sa njegovim hrapavim glasom.

Na narednim albumima ”The Heart Of Saturday Night“ (1974) i ”Nighthawks At The Diner” (1975) zvuči poput Frenk Sinatre koji je propao u glamuroznim kockarnicama Las Vegasa, pa sada nastupa po jeftinim čikaškim lokalima. Naspram melodičnosti prvog albuma, oni su ritmički i narativni, posebno ”Nighthawks At The Diner” na kojem je publiku noćnog bara smjestio u muzički studio.

Prvi preokret uslijedio je sa izvanrednim ”Small Change” (1976) sa kojim je Vejts ušao na Billboard 100 i doživio komercijalni uspjeh.

Ispunjen čestim pijanstvima i mučnim opservacijama autorovog alkoholizma, centralno mjesto ”Small Change” je balada ”Tom Traubert's Blues (Four Sheets to the Wind in Copenhagen)”, koja predstavlja najprefinjeniji komad Vejtsove pop muzike do tada, pravi instant klasik.

Vejtsova muzika je kao da slušamo priču nekog načitanog pripovjedača -“protuve” koji nam se sa drugog dijela šanka povjerava kroz perspektivu koja je prelomljena kroz polupraznu čašu jeftinog viskija

Nakon toga su uslijedila dva osrednja albuma ”Foreign Affairs” (1977), koji je trebalo da zvuči kao muzika iz ”crno-bijelih” filmova i ”Blue Valentine” (1978) sa tipičnim bendovskim bluz zvukom. Najava njegovog velikog preokreta je bio ”Heartattack And Vine” iz 1980. na kojem je postavio temelje budućih eksperimenata.

U tom trenutku za Toma Vejtsa se dogodilo niz životnih preokreta: bio je nominovan za Oskara za saundtrak Kopolinog filma ”One from the Heart”, oženio se sa Ketlin Brenan koja će značajno uticati na njegove buduće radove, batalio alkohol i počeo je sa radom na genijalnom albumu “Swordfishtrombone” (1982).

Značaj Toma Vejtsa je taj da on od tada nije samo komatozirani trubadur koji nas zabavlja pričama o gubitnicima, prostitutkama i usamljenicima, već i nadareni eksperimentalista.

Tragom “Swordfishtrombone” koncepta sa kojim je krenuo koracima Captain Beefhearta u redefinisanju bluz tradicije, on je upotrebom izvrnutih struktura, ritmičkim frakturama i kakofonijom stvorio osobeni zvuk koji na neupućene slušaoce može djelovati kao jutarnji mamurluk.

Naime koncept “Swordfishtrombone” je upotreba nekonvencionalnih intrumenata kao što su fagot, stroh violina (violina-truba), čambrlin (rane klavijature), voterfon (atonalne metalne perkusije ispunjene vodom), kao i izumi Harija Parča, čuvenog kreatora neobičnih instrumenata.

“Rain Dogs” (1985) je album na kojem se avangarda susreće sa ”primitivizmom”: koegzistencija sviračkog “varvarizma” i literarnog intelektualizma je poput neke brehtijanske predstave u režiji Bukovskog

Sa ovim teškim naoružanjem i sarkastičnim senzibilitetom, album je odbačen od izdavačke kuće kao neslušljiv pa ga je Vejts objavio za ”Island” kojima se dopala njegova hrabra inovativnost (kao i kritičarima koji su ga odmah nakon toga uvrstili na sve važnije liste najboljih albuma svih vremena).

Sa potpunom umjetničkom slobodom (Vejts je album sam producirao) “Swordfishtrombone” je bluz muziku raspršio u čistu apstrakciju. Kao pervertirani, jezivi kabare u kojem se smjenjuje introspekcija i sumorna poezija sa autodestruktivnom neurozom, on spada u red najnepredvidljivih ostvarenja popularne muzike.

Naredni “Rain Dogs” (1985) je album na kojem se avangarda susreće sa ”primitivizmom”: koegzistencija sviračkog “varvarizma” i literarnog intelektualizma je poput neke brehtijanske predstave u režiji Bukovskog.

U tom smislu tek sa “Rain Dogs” Vejts je uspio da do kraja sprovede teatralnu i sinematičku crtu svog zvuka, što se naročito vidi u činjenici da se bavio filmskom muzikom i glumom. Shodno tome “Rain Dogs” je remek-djelo čija performativnost djeluje brodvejski, negdje između pozorišta i mjuzikla.

Tragom te ideje nastao je sljedeći album, konceptualni “Frank’s Wild Years” (1987), sa kojim se okončao Vejtsov najproduktivniji dio karijere.

“Rain Dogs” je u svakom smislu vantrendovski. Raštelovani instrumenti i rudimentalni lo-fi bluz odudaraju od vitaminskog zadaha plastične hirurgije popa 80-ih. Sa ovim albumom Vejts je pokazao da inovacija leži u dekonstrukciji prošlosti, a ne u njenoj negaciji, što će se pokazati kao jedan od važnijih polazišta u muzici nakon 80-ih.

Dekadentni svijet “Rain Dogsa” našao je put jedino do sredovječne publike, jer se samo ona mogla poistovjetiti sa Vejtsovim alkoholnim eskapizmom svojstvenim samo rođenim gubitnicima.

Sa Markom Ribotom na gitari i brojnim gostima (izdvojimo samo Roberta Kvajna i Kita Ričardsa), “Rain Dogs” djeluje kao album neusviranog, ošamućenog benda koji spontano svira po samo njemu poznatim pravilima.

Za razliku od “Swordfishtrombones”, “Rain Dogs” se donekle vratio Vejtsovim kompromisnijim radovima iz 70-ih. Ovog puta je pošao korak dalje od konvencionalne strukture sablažnjavajući neobičnim aranžmanskim rješenjima.

Sa melodičnijim iskazima, nostalgičnim neotradicionalnim diskursom i pjesmama dramske strukture, “Rain Dogs” priziva boemsko francusko šansonjerstvo i avangardu unutar američke tradicije. Upravo zbog toga Vejts se kao i svaki autsajder, nikada nije nametnuo kao predovnik nijedne generacije, jer je on antiteza bilo kakve priče o grupama ljudi. Po njemu svačija tuga je posebna i vanvremenska, i u njoj je svako uvijek sam.

Sa harizmatično ispucalim vokalom, izbrazdanim alkoholom i cigarima, kao jedan od najupečatljivijih autora popularne muzike u ulozi otpadnika, on je revitalizovao boemski romantizam čiji insomnijski bluz odzvanja egzistencijalističkom prazninom velegradskih marginalaca i ruralnog vajt treša

Jedan od najvećih Vejtsovih zasluga je što je među prvima razriješio problematiku odnosa prema starim žanrovima. Folk, bluz i džez kao stilovi zarobljeni u nizu jednoličnih konvencija i kanona koje niko nije smio da dovede u pitanje, ovdje su konačno oslobođeni stega, izrasli u nešto što je prije izraz lične slobode nego zanata.

Sa druge strane “Rain Dogs” se sigurno kreće kroz sve moguće tradicionalne toponime američke muzike, od melanholičnog zvuka Apalačkih planina preko pijane šetnje po njuorleanskim karnevalima do bespuća pustinje Mohava.

U eksperimentima gdje se rasplinute udaraljke mješaju sa raštimanim pijanom, Vejts priziva i urbani ekspresionizam noar filmova.

Kada se tome doda i suluda Vejtsova ekscentričnost i nepredvidljivi ludizam, Vejtsova muzika prerasta u jedan specifičan svijet prepun uvrnutih ljudskih priča koje su isprepletane nadrealističkim motivima.

Sa harizmatično ispucalim vokalom, izbrazdanim alkoholom i cigarima, kao jedan od najupečatljivijih autora popularne muzike u ulozi otpadnika, on je revitalizovao boemski romantizam čiji insomnijski bluz odzvanja egzistencijalističkom prazninom velegradskih marginalaca i ruralnog vajt treša.

U tom smislu Vejtsova muzika je kao da slušamo priču nekog načitanog pripovjedača -“protuve” koji nam se sa drugog dijela šanka povjerava kroz perspektivu koja je prelomljena kroz polupraznu čašu jeftinog viskija.

Muzika za teatar

Nakon 80-ih Tom Vejts objavio je niz zanimljivih albuma. U pitanju su najprije ”Bone Machine” (1992) koji je ponovio egzaltični zvuk ”Rain Dogsa” (dobio Grammy nagradu za najbolji alternativni album) i koheziju uvrnutog zvuka i lakih melodija ”Mule Variations” (1999).

Posebno se u njegovom opusu izdvaja muzika koju je pisao za teatar, odnosno reditelja Roberta Vilsona: ”The Black Rider: The Casting of the Magic Bullets” rađenog po tekstu Vilijema Berouza, ”Alice’s Adventures in Wonderland” Livajs Kerol i ”Woyzeck” Georga Bihnera (što se kasnije našlo na albumima ”The Black Rider” (1993), ”Alice” (2002) i ”Blood Money” (2002).