Početak kraja

Kada je država zarobljena od strane vladajuće političke elite koja koristi pozicije za sticanje ličnih koristi, lider se mora osloniti na relativno malu grupu koja mu pomaže da upravlja centrima moći.

Održanje takvog sistema zavisi od sposobnosti lidera da obezbijedi konsenzus u onim oblastima gdje unutrašnja neslaganja i sukobi interesa različitih grupacija mogu izaći na površinu. Kada konsenzus nije moguć, lider mora imati dovoljno autoriteta i moći da nametne rješenje koje će spriječiti da sukobi elite dovedu do urušavanja sistema. Zato lider zarobljene države ne smije dozvoliti da drugi članovi elite uživaju moć koja će zaprijetiti njegovom autoritetu i time oslabiti njegovu kontrolu. Lider zarobljene države crpi moć iz nepodijeljene podrške političke strukture na čijem je čelu, kontrole institucija zaduženih za sprovođenje zakona i/ili sprege sa organizovanim kriminalnim grupama.

Tako on članove elite koja ga okružuje drži pod kontrolom zahvaljujući strahu da će biti politički ili fizički eliminisani ili da će završiti u zatvoru zbog kršenja zakona. Naime, članovi elite su svjesni da uživaju u koristima zahvaljujući neadekvatnim, konfuznim, kontradiktornim zakonima, ili pak brutalnom kršenju zakona koje institucije sistema tolerišu. Upravo to lideru zarobljene države koji kontroliše institucije sistema daje ogromnu moć kontrole nad elitom koja ga okružuje.

Na jedan njegov mig, zakoni se mogu promijeniti i ostaviti pojedince bez enormnih ekstra prihoda, ili institucije sistema mogu odjednom početi da rade svoj posao i neposlušne poslati u zatvor i oduzeti im nezakonito stečenu imovinu. Tako antikorupcijske politike postaju sredstvo kontrole koje lideru obezbjeđuju neograničenu moć i lojalnost njegovog okruženja. Istovremeno, na taj način on obezbjeđuje i punu kontrolu nad državnom administracijom koja predstavlja značajan izvor političke podrške, a čiju lojalnost obezbjeđuje kroz sigurnost zarada, diskrecione odluke o njihovom povećanju i dodjeli drugih beneficija, stimulisanje i prećutno tolerisanje korupcije.

Štaviše, hapšenje takozvanih velikih riba, lider zarobljene države može iskoristiti i za međunarodnu promociju - kao dokaz da zemlja srovodi reforme. Da li su onda u pravu oni koji kažu da borbu protiv korupcije treba početi odozdo, od najnižih nivoa administracije, da ne treba praviti razliku između velikih i malih „riba”?

Ne, jer upravo to je ono što je lideru potrebno, kako bi konsolidovao svoje redove nakon ekcesnih situacija, kao što je obračun sa pojedincima iz njegovog najbližeg okruženja. Prvo, hapšenja i osude predstavljaju priznanje i dokaz da korupcija i organizovani kriminal postoje na najvišim nivoima. Stoga će, čak i ako lider time zavara međunarodnu zajednicu da se reforme sprovode, ubrzo uslijediti zahtjevi da se nastavi sa sprovođenjem zakona i konkretnim rezultatima. Tada će se postaviti pitanje ko će biti sljedeći. Drugo, koliko god akcije „čišćenja” okruženja jačale lidera, one istovremeno predstavlju i korak ka njegovoj propasti i početak spirale koja vodi kraju postojećeg sistema.

Kažnjavanjem neposlušnih on povećava svoju moć, strah i lojalnost elite, ali istovremeno pokazuje da je u stanju da žrtvuje svakog od njih kako bi zaštitio i ojačao sopstvenu poziciju. Velika riba jede male ribe, a u ovom slučaju, najveća riba može pojesti sve ostale. Kada članovi elite to shvate - počinje panika – ko je sljedeći i kada. Tako se lojalnost elite urušava i nekadašnji prijatelji mogu postati najljući neprijatelji. I najopasniji, jer oni znaju mnoge tajne.

( Vanja Ćalović )