Crna Gora i model "čvrste federacije" 1990. i početkom 1991.

Jedino su vlasti u Srbiji i Crnoj Gori (1990-1991) zagovarale model “moderne federacije”, koji je predstavljao samo ambalažu za pervertirano “jugoslovenstvo”, a suštinski za ekspanziju velikosrpstva. Ostale četiri Republike SFRJ bile su protiv tog koncepta režima u Srbiji i njegovih marioneta u CG. Režimu u Srbiji, čije je stavove, lakejski slijedilo rukovodstvo CG, personifikovano u Momiru Bulatoviću, Branku Kostiću, Milu Đukanoviću, Radoju Kontiću i Svetozaru Maroviću, nipošto nije odgovarala konfederalizacija Jugoslavije, za koju su se zalagale Slovenija i Hrvatska, a tom konceptu konfederacije su se priklonile ubrzo i Makedonija i BiH. Rukovodstvo Srbije se opredijelilo za put srbizacije i centralizacije Jugoslavije. Međutim, kada je taj put “zaustavljen samoopredjeljenjem republika koje je bilo njihovo ustavno pravo”, tada se Srbija se opredijelila za realizaciju programa “zaokruživanja srpske države etničkim granicama” (Dr Latinka Perović, „Mit nije osnova za politiku“, Beograd, „Helšinška povelja“, maj-jun 2005, str. 159).

Tom projektu beogradskih vlasti zdužnu podršku pružilo je crnogorsko rukovodstvo i njegovi predstavnici u federalnim organima SFRJ. Predsjednik RCG mr M. Bulatović, vladajućeg i lider SKCG je na sjednici PSFRJ u Beogradu 11. januara 1991. jasno podvukao da „federacija nema alternativu“. (Vidi više o tome: “Pobjeda“, Titograd, br. 9019, od 12. 1. 1991, članak „Federacija nema alternativu“).

U Beogradu su se 18. januara 1991. sastali S. Milošević i M. Bulatović i obojica zauzeli stav da je “zajedničko opredjeljenje Srbije iCrne Gore da se očuva Jugoslavija kao jedinstvena federativna državaravnopravnih naroda”, dodajući da “o sudbini Jugoslavije moguodlučivati samo narodi koji su je kao zajedičku državu i stvorili”. Oni su zaključili da Srbija i CG “žele da žive zajedno, u jednoj državi, kojatreba da bude organizovana kao demokratska federacija”, i podvukli da se “postojeće administrativne granice između republika ne moguprihvatiti kao državne granice, jer one nikada nijesu ni bile okviri ukojima žive pojedini narodi Jugoslavije”. (Vidi više: “Jugoslavija-federacija”, “Pobjeda”, Titograd, od 19. 1. 1991, str. 1). Tajodlučan stav neupitno je slijedio i jedan od najgrlatijihondašnjih antisuverenista iz CG i član najužeg rukovodstvaRCG Milo Đukanović.

Protiv koncepta skraćene Jugoslavije, odnosno, “čvrste federacije”, zapravo, jedinstvene države Srbije i CG prvi se od relevantnih političkih parlamentarnih partija u Crnoj Gori izjasnio eksplicitno LSCG, partije na čelu sa Slavkom Perovićem, tada još formalnog člana izborne koalicije Saveza reformskih snaga za CG, precizirajući da u slučaju raspada Jugoslavije, čiji je proces uveliko bio u toku, CG treba da ponovo postane, suverena, nezavisna i međunarodno priznata država, a ne članica jedne države sa Srbijom. LSCG je 25. 3. 1991. na stranačkoj skupštini na Cetinju usvojio Deklaraciju osuverenoj Crnoj Gori i ponudio je na usvajanje Skupštini CG, ali vladajuća većina SKCG/budućeg DPS/ uz podršku idejno srodne Narodne stranke CG bila je kategorički protiv toga. A režimski bilten “Pobjeda” vodila je bjesomučnu hajku protiv predložene Deklaracije LSCG i njenih tvoraca.

Na beogradski sporazum Milošević-Bulatović (od 18. 1. 1991), LSCG je reagovao tvrdeći da je on za tu opozicionu građansku partiju potpuno neprihvatljiv. Povodom toga, LSCG je saopštio da “Crna Gora nije za pogađanje”, te da se ona već dvije godine od strane njene vlasti u CG, nalazi u uslovima medijske okupacije, te pod “agresivnim asimilatorskim djelovanjem Srpske pravoslavne crkve, te djelovanjem tzv. grupa za pritisak, stvara političko-psihološka klima za operacionalizaciju velikosrpskog državnog programa. Okosnicu djelovanja tog programa u CG je stvaranje mržnje prema ostalim jugoslovenskim narodima, čime se namjerno ruše svi mostovi istinskog crnogorsko-jugoslovenskog povezivanja i zajedništva”. (Vidi više: “LSCG-Crna Gora nije za pogađanje“, Saopštenje, „“Monitor”, Titograd, god. II, br. 14, od 25. 1. 1991, str. 14.)

LSCG je bio eksplicitan u ocjeni da ne prihvata dogovor režima u Beogradu i u Titogradu, odnosno, “najavljenu mogućnost konstituisanja bilo kakvih separatnih kvazi-federacija, već u slučaju eventualnog tragičnog raspada sadašnje jugoslovenske zajednice smatra da CG treba da nastavi vlastiti desetovjekovni suvereni državni subjektivitet”. Ukazao je i na činjenicu da je na prethodnim izborima (1990) SKCG “ostvario svoju, i to u neravnopravnim uslovima izvojevanu, izbornu pobjedu, između ostaloga, i na preciznim obećanjima da neće biti nikakvog pogađanja sa crnogorskom državnošću i nacionalnom samobitnošću Crnogoraca”. Zato LSCG iskazuje više nego “čuđenje” što iz oficijelnog saopštenja nakon sastanka Milošević-Bulatović u Beogradu 18. 1. 1991. proizilazi da “čelni ljudi CG i Srbije unutrašnje jugoslovenske granice, pa prema tome i crnogorske smatraju administrativnim i otvorenim za buduća eventualna jugoslovenska pogađanja”. Za LSCG nema dvojbe, kada ističe: “Svako ugrožavanje crnogorske državnosti i punog subjektiviteta CG u Jugoslaviji i van nje, LSCG smatraće veleizdajnom i shodno tome će se i ponašati. LSCG smatra da je neprihvatljivo da se pregovori o sudbinskim pitanjima CG i Jugoslavije vode iza zatvorenih vrata, a bez prethodno ostvarene rasprave u novom višestranačkom crnogorskom parlamentu i pred očima crnogorske javnosti” (Ibidem).

Tada je slične stavove sa LSCG dijelio crnogorski nezavisni nedjeljnik “Monitor” i, ali ne tako eksplicitno i čvrsto kao LSCG, manji broj političkih opozicionih subjekata na prostoru CG, koji su i dalje zastupali gledište da je reformisana i labava jugoslovenska federacija, ali suprotno Miloševićevom konceptu i vrha JNA, već ona po modelu saveznog premijera Anta Markovića i dalje realna i u budućnosti moguća. No, protiv prijedoga očuvanja SFRJ, transformisane u labavu federaciju sa bitnim konfederalnim elementima, kojeg je zastupao A. Marković, a pogotovo hrvatsko-slovenačkog modela konfederacije, te zajedničkog stanovišta Makedonije i BiH (Plan Izetbegović - Gligorov - kombinacija nekog vida zajedničke države labave federacije Srbije, CG, BiH i Makedonije - u konfederaciji sa Hrvatskom i Slovenijom - u suštini i to je bio konfederalni model), a naročito protiv obnove samostalne i suverene CG, decidirano je bila ekipa na vlasti u RCG: M. Bulatović - M. Đukanović i svita uz njih.

Mišljenja na političkoj sceni CG oko konfederalno-federalnog modela preuređenja SFRJ krajem 1990. i prvih mjeseci 1991. bila su dihotomna. Na izborima decembra 1990. pobijedila je apsolutnom većinom partija SKCG predvođena mr M. Bulatovićem i njegovim bliskim saradnikom M. Đukanovićem, koji će ubrzo preuzeti funkciju republičkog premijera. Čelnici režima u CG forsirali su već potrošenu i izvitoperenu ideologiju integralnog jugoslovenstva, čime su samo obmanjivali građane. Time je tandem Momir-Milo pokazivao “bezrezervnu podršku Miloševićevoj politici koja za protekle tri godine nijednog trenutka nije došla u pitanje” (Željko Ivanović, “Referendum dum-dum-dum, Crna Gora uoči novog jugoslovenskog dogovora“, „Monitor“, Titograd, broj 27, od 26. 4. 1991, str.15).

Momir Bulatović je stavove vladajuće partije obrazlagao: “Političke partije koje su na vlasti u Srbiji i CG dobile su legitimitet boreći se za federaciju”, i dodao da su zato obavezni da se “zalažemo za federalni koncept, tako da su neosnovani česti prigovori javnosti da smo mi nekakvi poslušnici i prirepci srpske politike”. Za M. Đukanovića nema enigme, kada u intervjuu beogradskoj “Politici”, veli: “Crnogorci i danas zajedno sa Srbima, insistiraju na očuvanju jedinistvene jugoslovenske zajednice, po mom uvjerenju, duboko usađenog osjećanja pripadnosti jugoslovenskoj državi, odnosno, ideji. Mogao bih reći da taj osjećaj predstavlja u izvjesnom smislu socio-psihološki fenomen, jer narodi koji su za tu državu uvijek više davali nego što su od nje dobijali, nasuprot drugima, i dalje teže njenom očuvanju” (Citirane izjave prema: Ž. Ivanović, “Referendum dum-dum-dum, Crna Gora uoči novog jugoslovenskog dogovora“, „Monitor“, Titograd, broj 27, od 26. 4. 1991, str.15).

Predsjednik Socijalističke partije CG i predsjednički kandidat Saveza reformiskih snaga za CG na izborima za Predsjednika PRCG decembra 1990, dr Ljubiša Stanković, tokom aprila 1991. govoreći o primarnom srpsko-hrvatskom sporu oko pitanja opstanka i funkcionisanja SFRJ, između ostalog, konstatovao je: “Crnogorsko rukovodstvo odavno je svoju sudbinu vezalo za ono u Srbiji, pa se tako i ponaša bez sopstvenog identiteta” (Ž. Ivanović, ibidem, str. 15). Prema ocjeni dr Lj. Stankovića, ako bi referendum bio organizovan u tom smislu da Jugoslaviju sačinjavaju samo Srbija i CG, to, po njemu, ne bi moglo biti prihvaćeno kao Jugoslavija, već bi to “značilo priznati novu Podgoričku skupštinu (misli na 1918. - prim.NA). Besmisleno je nadati se da bi u takvoj zajednici CG bila ravnopravan subjekt. Za tako nešto, posebno, nije garant sadašnji vazalski režim u CG”, tvrdio je Stanković, (Ibidem, str.15-16).

Slično stanovište režimu u CG zastupala je i Narodna stranka CG, isključujući mogućnost postojanja Jugoslavije kao konfederalne zajednice. Ona se zalagala za federalnu državu sastavljenu od Srbije, CG, BiH i djelova Hrvatske i BiH, nastanjenih srpskim stanovništvom, čije je teritorije trebalo oduzeti Hrvatskoj i BiH i pripojiti ih zamišljenoj “novoj” “federalnoj Jugoslaviji”, shvaćenoj kao “savez srpskih zemalja”. Predsjednik poslaničkog kluba NS u Skupštini RCG dr Mitar Čvorović zalagao se da se pitanje uređenja jugoslovenske države riješi održavanjem dvostrukog referenduma: prvo referenduma u Jugoslaviji na cijelom njenom prostoru da se narod izjasni o “modernoj federaciji” ili konfederaciji, pa ako pobijedi federacija u tom slučaju ne bi bilo nikakvog spora, ali “ako se izglasa konfederacija onda će biti neophodno raspraviti sadašnje administrativne granice. U tom slučaju u okviru republika koje žele da postanu suverene države treba raspisati novi referendum kako bi se tamošnji narodi izjasnili da li žele da nastave življenje u toj novoj državi ili će da se udružuju u neki drugi oblik” (Ibidem, str. 16). Dakle, NS je insistirala na etničkom referendumu i na promjeni republičkih granica u slučaju samostalnosti onih republika koje bi odlučile da napuste SFRJ. Po M. Čvoroviću neopodno je formirati “zajednicu srpskih zemalja”, čiji bi član nužno bila CG.

Poslanik Demokratske koalicije u Skupštini CG (udružene albanske i muslimanske partije) Đerđ Đokaj smatrao je da ako se insistira na nacionalnom, etničkom, referendumu kao “sredstvu većine da nametne volju manjini”, u tom slučaju je to za DK neprihvatljivo. Đokaj je ocijenio: “Do sada je CG imala tu sreću da bude jedina jugoslovenska republika čiji suverenitet i postojeće granice ne dovode u pitanje nijedan od manjinskih naroda”, te je dodao: “Za CG bi bilo karastrofalno ako bi se preko referenduma pokušali realizovati velikosrpski ciljevi. Za nas je neprihvatljiva Jugoslavija koju bi činile ‘sjedinjenje srpske države’, jer bi time bio ugrožen subjektivitet i albanskog i muslimanskog naroda u njoj. Za nas je jedino prihvatljiva suverena i samostalna CG i za takvu ćemo uvijek glasatu” (Citirano prema: Ž. Ivanović, ibidem, str. 16).

( Novak Adžić )