Eulogija (ne)preduzetništvu

Memla i oksidirajuća tuga su priglile očerupane hale, okićene decenijskim smećem, koje se čisti pred kakav žagijansko-avramovićevski performans otužnih posjeta Obodu. Osluškivanjem, može se (do)čuti muk mrtve fabrike; doslutiti note nedostojnog rekvijema davnašnje poruke Obodu, da “…se mora više preboljeti…”

Zato je priča o Obodu svjedočanstvo o “nultom pacijentu”, kojim se pregrizla ekonomska duša Crne Gore. Pa se pričom o cetinjskom polju, prepunom ogoljelih kostura proizvodnih hala, stiže do prvobitnog čedomorstva, izvedenog od nove ekonomske “misli” Crne Gore, koju je porodila AB revolucija. To je naše dokumentovano ekonomsko “ubistvo sa predumišljajem”, koje je bilo potrebno kako bi se prodala fatamorgana da “ekonomija Crne Gore počinje privatizacijom”.

Priča ide nekako ovako: oktobra 1988. radnici Oboda su promišljeno ostali u halama, proizvodeći bez zastoja, uz javno obraćanje bukačima sa ulice ”...da su promjene potrebne, ali da se sve treba uraditi bez rušenja...” Januara 1989. godine, a kad je Izvršno vijeće pokojnog Vuka Vukadinovića žuto-gredski-urlački i interno-“bezbjedonosno” već srušeno, radnici Oboda su stigli na titogradske ulice. Ugasili su mašine, iako su ukupne proizvodnje već bile prodate i morale biti isporučene krajnjim kupcima, u zahtijevanom kvalitetu za inostranstvo.

Tako su se “kreirali uslovi” da se Obod eutanizira u nepunom dvogodišju vlade posljednjeg premijera bivše Jugoslavije (prim. aut: Ante Marković je obožavao Obod). Dakićevsko-kapovsko-željezarsko-lučko instaliranje mladih “džemperaša”, iz politike i akademije, u oblandama besprizornog nasilja, kroz nedovoljno znanja i strateškog iskustva, uspjelo je da ponizi dotadašnju ekonomiju zemlje.

Hronološki koraci AB revolucionarnog obodisanja idu nekako ovako: prvo, mediji regiona su optužili rukovodstvo Oboda da frizira finansijske izvještaje. Uz tadašnja lokalna neslaženja u odbrani interesa crnogorske privrede (npr. izjava direktora SDK-a (kasnijeg ZOP-a): “ispitaćemo da li su navodi novina tačni”), počela su podmetanja utilitarnih medijskih kuća.

Drugo, na čelo Oboda imenovan je vrhunski komercijalista, koji se u dvije godine rukovođenja Obodom pokazao kao strateški-netalentovan za gigantske proizvodne projekte. Iako nije bio među AB-revolucionarima, prihvatio se rukovođenja Obodom u najkritičnijem periodu. Agresivnim komercijalnim taktikama nije uspio da smiri tržišta dobavljača i kupaca, ugroženih medijskim podmetanjima. Obodu je, pride, bila nametnuta obaveza da plaća velike posredničke premije, što je formalno-finansijski do-iscrpilo preduzeće.

Treće, Obod je bio YU-zavisna kompanija: učešća 48% izvoza finalnih proizvoda (hladnjaka, zamrzivača, motora i sl), i 51% uvoza sirovina i materijala sa ex YU tržišta, predstavljali su ekonomski-okivajuće lance, posebno u momentu ubijanja ranije domovine.

Četvrto, sankcije, izazvane pogrešnim činjenjima AB-revolucionara (1991. od strane EU; 1992. od strane UN), uz razaranje hiperinflacije, tog ekonomskog čeda AB-revolucionara, pojeli su zalihe Oboda. U par godina, Obodove zalihe su se prodavale preko kompanija nepismenih bi(z)mismena, što je zaokruženo potrlo ekonomske interese Oboda.

Zato, bez nostalgične patetike, trag zaglušujuće ćutnje ostaje kao:

- Davne 1953, Rješenjem 166 od 13.01.1953. (na kraju ovog dokumenta stoji neprikosnoveno “Smrt fašizmu - Sloboda narodu”), uz inžinjere koji su zalutali u hotel Grand (zbog uvođenja grijanja), počeo je privrednički san; - Tridesetu godišnjicu Obod je dočekao među ozbiljnim privrednim gigantima bivše Jugoslavije, u konkurenciji Rada Končara, EU Niša i Gorenja; - 1982. proizvedeno je: 165.000 hladnjaka, 105.000 horizontalnih zamrzivača, 81.000 kombinovanih hladnjaka, 53.000 mašina za veš, 2.500 aparata za led, 80.000 svjetiljki, 800.000 korpi i rešetki, 640.000 elektro-motora i 420.000 kondenzatora; - Negdje 1985. bješe se radio i idejni projekat izgradnje fabrike u Kini; u posljednjem krugu izbora, Ariston je izabran kao bolji; - Rekordne 1988. godine sa proizvodne trake dnevno je izlazilo 2.600 komada finalnih proizvoda; proizvodnja elektro motora je bila najstarija zanatska kooperativa (od 1967); niko nije bio tako efikasan kao žene iz Bajica, koje su danonoćno slagale garancije i kačile ručice na frižidere; u SAD je otišlo 59.000 komada različitih finalnih proizvoda; - Obod je, tih godina, uspio da pomogne da se Luka Bar osposobi da utovaruje tri kontejnera na sat na brod, a kako bi se smanjili troškovi prevoza za Kopar, najproduktivniju luku kontejnerskog saobraćaja u bivšoj YU. Obod je bio ukupna privreda Cetinja. Trgopromet je prodavao bez zaustavljanja; štamparija je radila bez stanke; Bojana i Tara su prevozile šlepere dnevno, u/i van fabrika; i, to prije probijenog puta, onim riječko-crnojevićevsko-krivudavim gudurama. Deset fabrika je zapošljavalo 5.000 radnika (4.200 u CG i ostatak u prodajno-servisnoj mreži bivše YU). Na mikro-ekonomskom nivou sagledavanja pojedinačnih finalnih proizvoda se gubilo. Međutim, visok obim proizvodnje je obezbjeđivao poštovanje ukupnog tržišta, podjednako dobavljača i potrošača. Zato na makro-nivou, Obod nije bio dubiozna proizvodnja. To ostaju decenijska obilježja jedinog pravog crnogorskog privrednog giganta na tržištu bivše Jugoslavije.

Istaknuto su ukupni, konrektni razlozi, a zbog kojih je Obod iskorišćen da bude idealni pokusni kunić za uspostavljanje političke i neoliberalne ideologije AB-revolucionara: potrebno je potrijeti/ne dozvoliti privredno-proizvodne kreacije u Crnoj Gori. Ili, eksplicitnije: bilo je i ostaje važno da se spriječi svaki radni angažman, koji se ne može prljavo zarobiti. Takva srž “nove ekonomske politike” potpunije se iskazala i citatom: “...zatvorićemo Obod, pa ćemo otvoriti bolji”.

Trideset godina je prošlo od kada je crnogorska ekonomija nepovratno odlučila, kroz odlučivanje udarnih političara i ekonomista, da zaboravi kako se razaranje ekonomskog bića skupo plaća, kroz imparcijalno, sistemsko uskraćivanje prilike i šanse generacijama. U ekonomsko-razvojnom smislu, tako je AB-revolucija zarobila ekonomsku samostalnost i ubila privrednu kreaciju.

Zato kad se danas u brojkama, objektivno, može prepoznati obzorje nove krize u ekonomiji Crne Gore, treba se znati: u ekonomiji nikada ništa ne umire do kraja. Obod će ostati da dokumentuje da je Crna Gora 1988-89. donijela strateški slamajuću, ekonomski-nepravilnu sistemsku odluku o razvoju. “Nacija sa greškom” je stala na krivu stranu povijesti, one istorije koja se ne može podvesti pod “mladalačka nesnalaženja”.

Kad je tako, danas kada slušamo iskustveno-nekreativne sage o preduzetništvu, kao društvo ostajemo realno skamenjeni u rentijerstvu, tom simbolu sistemsko-institucionalnog prezira prema stvaranju, samostalnosti, individualizmu, inovaciji, znanju, struci, ekonomskom razvoju u korist inkluzivnosti svih. P.S. Posvećeno generaciji posljednjih Mohikanaca struke

( Mila Kasalica )