Rijalitizacija politike i stvarnosti

Tema koju sam naslovio kako sam je naslovio tiče se - bez sumnje - jednog od najzanimljivijih i najznačajnijih fenomenâ makar kad je riječ o prostoru od granice Hrvatske sa Slovenijom do granice Sjeverne Makedonije sa Grčkom. Zato se tim fenomenom, u članku koji slijedi, svakako vrijedi podrobnije pozabaviti.

Rijalitizacija politike i stvarnosti i/ili politizacija i stvarnostizacija rijalitija fenomen je koji se odnosi na sve izraženije gubljenje i zamagljivanje ontološke razlike i granice između političkog djelovanja i svakodnevnog života uopšte, sa jedne strane, i rijalitijâ, sa druge. To će reći da određene sheme, skupovi situacijâ i modeli ponašanja učesnikâ i učesnicâ u rijalitijima imanentni serijalima kakvi su npr. „Parovi“ na Happy TV i/ili “Zadruga” na TV Pink - na temelju kojih pomenuti rijalitiji i funkcionišu - zapravo sve više postaju sheme, situacije i modeli ponašanja na bazi kojih funkcioniše i odvija se politički i svakodnevni život uopšte. Funkcija rijalitijâ - barem onih koji se prikazuju na Happy TV i na TV Pink - svodi se, u krajnjem, na animiranje i zabavu širokih narodnih masâ izborom određenog (sub)antropološkog profila učesnikâ i učesnicâ tih emisijâ i cjelodnevnim demonstriranjem određene lepeze činovâ i situacijâ koje ti učesnici produkuju.

Iz godine u godinu učesnici i učesnice rijaliti programâ na sve su nižoj ljestvici u vaspitno-moralno-intelektualnom pogledu, a njihovo ponašanje sve je primitivnije i prostačko do krajnjih granicâ. To ne čudi. Štoviše: rijaliti šou funkcioniše na principima bombastičnosti i ekstravagantnosti: na očekivanju recipijenatâ tih programâ da gledaju i vide bilo konfliktne scene, bilo scene - nazovimo ih tako - ispoljavanja uzajamne naklonosti i privlačnosti među pojedinim učesnicima rijalitija, prije svega privlačnosti između pojedinih učesnikâ suprotnih polovâ. Problem je, međutim, u tome što je kategorija bombastičnosti - kategorija koja „pali“ i uzbuđuje gledaoce rijalitija - relativna i promjenljiva. Preciznije: gledaocima rijalitijâ iz serijala u serijal treba sve više scenâ sve raznovrsnijeg primitivizma kako bi im gledanje ovih programâ bilo dovoljno zanimljivo. A to im reditelji ovih emisijâ - selekcijom učesnikâ i učesnicâ gore opisanog intelektualno-vaspitno-moralnog profila - omogućavaju u izobilju. Tako i zbog toga u „Parovima“ i u „Zadruzi“ gledamo i slušamo najvulgarnije i najprizemnije moguće dijaloge, svađe, tuče, scene eksplicitnog seksa i slične skarednosti. I za očekivati je da se devoluciona putanja rijaliti programâ na ovim prostorima nastavi; sam Bog zna do kojih (sub)animalnih razinâ će forma tih emisijâ dogurati.

Vratimo se sad na sintagmu iz naslova članka, tj. na fenomen rijalitizacije stvarnosti: politike i društva uopšte. Fenomen rijalitizacije društva - kroz uticaj najvulgarnijih sadržajâ iz najvulgarnijih rijalitijâ na forme ponašanja svakodnevnog života i transfer tih sadržajâ iz rijalitijâ u svakodnevicu - opšteprepoznati je fenomen. Nije čudo što mnogi normalni ljudi odavno traže od nadležnih institucijâ da „zaključaju“- barem u toku dana - kanale na kojima se prikazuju „Parovi“ i „Zadruga“, ili da oduzmu frekvenciju Happy TV i TV Pink kako djeca i mladi ne bi mogli gledati ponašanje učesnikâ i učesnicâ u rijalitijima koji se prikazuju na ovim televizijama. Rijalitizacija politike, međutim, već je unekoliko kompleksniji fenomen. Rekoh maloprije da je suština rijalitija - bez obzira na akcidencije ovog ili onog konkretnog rijaliti šoua - u tome da djeluje na gledaoce kroz efekat bombastičnosti, koji na raznovrsne načine - da bi privukli pažnju ciljne grupe - proizvode kreatori i učesnici rijalitijâ. Upravo zahvaljujući pomenutoj komponenti - komponenti bombastičnosti i ekstravagantnosti, imanentnoj rijaliti programima - određeni načini djelovanja koje možemo nazvati rijalitoidnima sve više prodiru i u političku praksu.

Valja reći da fenomen rijalitizacije političke prakse nipošto ne znači nužno i vulgarizaciju iste. Preciznije rečeno: postoje različite razine suptilnosti rijalitizacije političkog života. U Crnoj Gori, npr., pojačana rijalitizacija političkog života prisutna je već neko vrijeme: kroz različite manifestacije i kroz manifestacije različitih razinâ suptilnosti. Jedan vid rijalitizacije crnogorske političke scene ogleda se u vulgarizaciji replikâ i u učestalim pokušajima fizičkih obračunâ u Skupštini Crne Gore. To je, možemo reći, onaj prizeman i najvulgarniji vid rijalitizacije političke prakse: loš i pogrešan način da se na sebe skrene pažnja javnosti i potencijalnih glasačâ.

Potpuno drugačiji vid rijalitizacije crnogorske političke scene, međutim - od početka tekuće godine - demonstrira g. Duško Knežević, načinom koji je izabrao da se bori protiv ljudi koji su udarili na njegovu imovinu u Crnoj Gori (čime je, uzgred budi rečeno, g. Knežević istovremeno - volens nolens - dao i novi zamah i vjetar u leđa opozicionim snagama u njegovoj i našoj zemlji). Njegovi duhoviti sadržaji usmjereni protiv aktuelnog predsjednika Crne Gore i njemu bliskih ljudi na Instagramu, te način na koji je u javnost plasirao kompromitujuće sadržaje o nekim visokim čelnicima aktuelnog crnogorskog režima - sem što su u političkom smislu proizveli očekivani učinak - odlikuju se intelektualnim šmekom i nisu lišeni ni izvjesne umjetničke vrijednosti.

Naravno, Crna Gora i g. Knežević nisu izolovani kad je u pitanju fenomen rijalitizacije političke prakse. Slobodno možemo reći da se radi o globalnom fenomenu. Navešćemo primjere samo dvojice političarâ koji su upadljivi po korištenju rijaliti tehnikâ u svojoj političkoj praksi. Jedan od njih je predsjednik USA Donald Tramp. Rijalitoidne tehnike koje u svojim političkim istupima najčešće primjenjuje Tramp su lakrdijašenje i nevođenje računa o tzv. jezičkoj korektnosti, tj. ekstremno prelaženje granicâ takozvanog politički prihvatljivog izričaja: bilo da je riječ o njegovim live nastupima, na konferencijama za štampu, bilo da je riječ o njegovim tvitovima. Opisani Trampov modus rijalitizacije političkih nastupâ - možda i zbog njegovog fizičkog izgleda - mnogim ljudima može biti - i jeste - simpatičan. (Ne treba zaboraviti da je Tramp - prije nego što je postao predsjednik USA - bio, između ostalog, i učesnik jednog rijalitija - „Šegrt“).

Ako Trampov modus rijalitizacije političkog djelovanja nekome i može biti simpatičan, onda rijalitoidne tehnike koje u svojim javnim političkim nastupima primjenjuje jedan drugi majstor rijalitizacije političke scene - predsjednik Srbije Aleksandar Vučić - to pouzdano nikome ne mogu biti. Vučićeva napadna i loša gluma oličena u njegovim hiperpatetičnim javnim nastupima, u kojima isti sebe i stranku na čijem je čelu predstavlja kao jedine zaštitnike Srbije, a sebe još i kao martira koji je spreman da žrtvuje i svoj život za spas svoje zemlje - dok su opozicija i protestanti oni koji žele da unesu haos u red i Raj koji je on stvorio - samo su i jedino odvratni. Pogotovo u svjetlu saznanja da iza takvih licemjernih nastupâ Vučić zapravo ne želi ništa drugo nego da u Srbiju na mala vrata uvede autokratiju i da još dugo vlada kao neprikosnoveni diktator.

Paralelno sa procesom rijalitizacije politike i stvarnosti dešava se i vice versa proces: politizacija i stvarnostizacija rijalitija; slobodno možemo ustvrditi da ova dva procesâ međusobno „hrane“ jedan drugog. Ovo je proces koji se ispoljava makar na dvije više razinâ: a) na razini bukvalne politizacije, kad, npr., dr Vojislav Šešelj uđe u vilu „Parova“, sjedne za stol sa učesnicima tog rijalitija, uključi se u rasprave koje oni vode i, između ostalog, izjavi da su za rejting njegove stranke veoma bitni i ljudi koji su učesnici rijalitija jer oni - zajedno sa onima koji ih gledaju preko TV ekrana - predstavljaju značajan dio stanovništva i glasačâ u Srbiji; b) na razini suptilne politizacije, koja se ogleda u koristi koju vladajući režimi u Srbiji i u Crnoj Gori imaju od rijalitijâ koji se trenutno prikazuju na Happy TV i na TV Pink.

Naime, putem sadržajâ kakvi se prikazuju u „Parovima“ i u „Zadruzi“ vladajućim režimima uspijeva da jedan dio puka na neki način „zabavi“ i da se na taj način koliko toliko amortizuje nezadovoljstvo naroda zbog lošeg ekonomskog i ukupnog stanja u društvu. (Nije slučajno što se ovi rijalitiji prikazuju na dvjema televizijama sa državnom frekvencijom koje imaju najveću gledanost u Srbiji). Prvi koji je na ex YU prostorima shvatio kakva zavodnička moć leži u sadržajima prizemne zabave bio je pokojni Slobodan Milošević; on i njegov režim te su sadržaje veoma uspješno primjenjivali 90-ih godinâ prošloga stoljeća. Ovo što danas gledamo na tom planu samo je neprekinuti kontinuitet tog vremena u kojem korijene sva zla sa kojima se danas suočavamo.

Metafizička posljedica dokidanja i zamagljivanja granice između rijalitijâ, sa jedne strane, i politike, sa druge, ogleda se u oneozbiljenju politike kao djelatnosti. Politička djelatnost i politički nastupi su, naime, kategorije koje se a priori smatraju nečim krajnje ozbiljnim: teoretski, radi se o djelatnostima u kojima ponajmanje smije biti ekstravagancije i duhovitosti. Gubljenjem ontološke granice između rijalitijâ, kao nečeg suštinski artificijelnog, sa jedne strane, i stvarnosti, sa druge - te prodiranjem rijaliti strukturâ u svakodnevnicu (i vice versa) - ljudsko društvo i život uopšte postaju jedan infernalni amalgam: stvarnost kojom umjesto racionalnosti i spontanosti sve više, kao regulativne sile, dominiraju modeli ponašanja imanentni učesnicima i učesnicama rijalitijâ. Rijalitizacija politike i stvarnosti - u spoju sa posljedicama uznapredovale tehnologizacije - drastično redefiniše kategoriju normalnosti i mijenja differentiu specificu većine savremenih ljudi (ukoliko smo ljudsko biće ikad mogli nazivati homo sapiensom i bićem empatije). U kom pravcu, nije teško pogoditi.

Autor je profesor na Fakultetu za crnogorski jezik i književnost na Cetinju i odbornik Tivatske akcije u SO Tivat

( Miomir Abović )