Nemjerljiv uticaj na umjetnost XX vijeka

Ne rekoh vam da je Valter Gropijus (Walter Gropius), arhitekt iz Berlina, 1. aprila davne 1919. godine (i) zvanično imenovan za direktora škole Bauhaus u Vajmaru (Staatliches Bauhaus in Weimar- što bi se - otprilike - moglo prevesti kao Državni Dom građenja u Vajmaru). Ugovor je potpisan od strane Gropijusa, sa jedne strane, i kancelarije Najvišeg dvorskog činovnika (Hofmarshall) Vajmara, sa druge strane - uz odobrenje privremene republikanske Vlade Vojvodstva Saksen-Vajmar-Ajzenaha (Sachsen-Weimar-Eisenach) i Departmana ministra unutrašnjih poslova. Škola je nastala spajanjem Umjetničke akademije Velikog vojvodstva Saksonije i Umjetničke zanatske škole Velikog vojvodstva Saksonije - i zvanično je otpočela sa radom 12. aprila 1919. godine - kada je Vlada Savezne Države Tiringije potvrdila Gropijusovo imenovanje - kao i naziv škole - Bauhaus - iza kojega je stajao niko drugi do Gropijus.

Što je Bauhaus? Bauhaus je, kaže Herbert Bajer, “odgovor na pitanje: kako obrazovati - odnosno obučiti umjetnika/arhitekta - da zauzme svoje mjesto u doba/svijetu mašine”. Taj odgovor će, ispostaviće se, izvršiti nemjerljiv uticaj na razvoj arhitektonske i umjetničke prakse i teorije u XX vijeku - a posebno na sisteme i modele obuke, odnosno obrazovanja arhitekata i umjetnika.

U posljednjoj rečenici uvodnog dijela Manifesta/Programa Škole Bauhaus, Gropijus kaže: “Želimo da osmislimo, začnemo i izgradimo novu građevinu budućnosti koja će ujediniti sve discipline, arhitekturu i skulpturu i slikarstvo, i koja će se jednoga dana, građena rukama miliona majstora, uzdići do neba kao jasan simbol nove vjere - vjere koja dolazi”. Ideja je zapravo bila da se izbriše svaka distinkcija između zanatstva i umjetnosti, te da se i zanatstvo i umjetnost stave u funkciju arhitekture - kao najuzvišenije umjetnosti. Ideološki korijen te ideje je bio u teoriji i doktrini socijaldemokratije.

Dakle, Gropijus je 12. aprila 1919. godine - juče je bila stogodišnjica - pokrenuo školu Bauhaus - a katanac na bravu je stavio arhitekt Mis van der Roe (Mies van der Rohe), posljednji (treći) direktor škole. Mis je 11. aprila 1933. godine (dan prije 14. godišnjice škole) krenuo tramvajem na posao u Šteglic (Steglitz - sjeverozapadno predgrađe Berlina) - gdje se u to vrijeme nalazila Škola Bauhaus (u oronuloj zgradi bivše fabrike telefona) - da bi - čim je sišao sa tramvaja i prešao preko mosta - ustanovio da je policija opkolila njegovu školu.

Nacisti su 1931. godine osvojili vlast na lokalnim izborima u Desauu (Dessau - Bauhaus je 1925. preseljen iz Vajmara u Desau - a 4. decembra 1926. je useljen u čuvenu zgradu koju je projektovao Gropijusov arhitektonski biro) - što je značilo da su Bauhausu - kao školi izrazito lijeve orjentacije - odbrojani dani u tom gradu. Naredne, 1932. godine, nacisti su konačno uspjeli da u lokalnom parlamentu formiraju većinu koja je bila potrebna da bi se izglasalo skidanje škole sa budžeta - ali se Mis va der Roe - koji je stupio na poziciju direktora Bauhausa 1930. godine - nije mirio sa porazom. Kasnije te iste, 1932. godine, uspio je da preseli školu (koju je u međuvremenu transformisao u striktno arhitektonsku školu - i to privatnu) u Berlin - u kosmopolitski Berlin, kako je mislio - ali pošast nacizma je već bila uzela maha.

Nacisti su se još u Desauu zalagali da se “najprominentnije uporište - gdje je godinama unazad svesrdno manifestovana jevrejsko-marksistička ‘umjetnost’ - izbriše sa lica njemačke zemlje” - tako da su vrlo konstruktivni pokušaji Misa i njegovih saradnika da se škola po svaku cijenu rehabilituje u očima nacista - u samom startu bili osuđeni na neuspjeh. Javni tužilac u Desauu je 11. aprila 1933. godine izdao nalog da se izvrši pretres Misove škole u Berlinu - i policija je pronašla obilje kompromitujućeg materijala. Uslijedila su tri mučna mjeseca tokom kojih su Mis i saradnici opet pokušavali da ubijede naciste da novi Bauhaus nema ništa zajedničko sa Gropijusovim i Mejerovim (Hannes Mayer, direktor Bauhausa od 1. aprila 1928. do 1. avgusta 1930.) Bauhausom - da bi konačnu presudu donijele lokalne nacističke vlasti u Desauu: “... podsticanje na subverzivnu političku akciju (na podrivanje) - od strane Škole Bauhaus, koja se ranije deklarisala kao boljševička ćelija - apsolutno je neprihvatljivo”.

Nacisti očigledno nisu imali sluha za fine akademske distinkcije između marksizma - kao političke orjentacije, odnosno ideologije - i marksizma kao filozofskog pravca - tako da Misu, nakon presude, nije preostalo ništa drugo nego da okupi najbliže saradnike, da im predoči i političku i finansijsku situaciju - i da iznese na glasanje predlog da se škola rasformira. Bilo je to u julu 1933. godine - nakon prvog semestra Misovog Bauhausa u Berlinu. Predlog je jednoglasno prihvaćen - i od tog trenutka Bauhaus više ne postoji. Nacisti su zakasnili - sjeme Bauhausa je već bilo rasijano na svih pet kontinenata. Bivši studenti Bauhausa su uspješno presadili ideje svoje škole svuda po svijetu. Nikada se nije desilo - ni prije ni poslije Bauhausa - da škola koja je postojala (samo) 14 godina izvrši toliki uticaj. Možda se čitava ta priča može svesti na jednu jedinu rečenicu - koja je pripisuje arhitektici Kat Bot (Katt Both), studentici Bauhausa: “Nismo naučili ništa (na Bauhausu - op.a.), ali smo ojačali naš karakter” - što je zapravo suština obrazovanja - oblikovanje karaktera je neuporedivo složeniji zadatak od pukog transfera znanja.

Da li na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta Crne Gore postoji svijest o dugu prema Bauhausu - i ako postoji da li se njeguje - veliko je pitanje. Hoće li Sveto Gavrov Popović (SGP) - odnosno vesela družina na čelu sa SGP - naći načina da se pridruži slavlju globalnih razmjera i da dostojno obilježi 100 godina od osnivanja Bauhausa - najznačajnije arhitektonske škole u vijeku koji je za nama - ostaje da se vidi.

Ako vas baš zanima priča o Bauhausu, toplo bih vam preporučio, za početak, tekst stanovitog Nikila Savala koji je naslovljen “How Bauhaus Redefined What Design Could Do for Society” (Kako je Bauhaus redefinisao što dizajn može uraditi za društvo - New York Times, 4. februar 2019).

Na kraju toga teksta stoji ispravka - naime, u prvoj verziji teksta autor navodi da je 11. aprila 1933. godine zgradu Bauhausa u Berlinu opkolio Gestapo - što nije tačno - i što je ispravljeno u verziji koju ćete naći na adresi nytimes.com - zgradu je tada opkolila (obična) policija.

I ja sam vama dužan ispravku - naime, u tekstu koji je naslovljen “Kad se ukaže gospodar” i objavljen na ovom istom mjestu prošle subote (6. april 2019.) - stoji da se na jednoj od dvije ilustracije vidi predsjednik Đukanović kako se srdačno rukuje sa gospodinom Du Feijem, predsjednikom kineske korporacije CRBC - što nije tačno - predsjednik Đukanović se na toj fotografiji rukuje sa nekim iz pratnje gospodina Du Feija.

Dakle, izvinjavam se zbog greške - a izvinjavam se i zbog današnje digresije - stogodišnjicu osnivanja Bauhusa sam morao (skromno) obilježiti.

Nastavak priče o interijeru u zgradi Predsjednika Crne Gore u Podgorici (na zgradi lijepo piše - Predsjednik - i na latinici i na ćirilici) u narednom broju...

( Borislav Vukićević )