Sjećanje na vrijeme kada je zemlja podrhtavala

“…Izgledalo je to kao nadmudrivanje čovjeka i ćudi prirode. Ovog puta, ćud prirode je nadmudrila čovjeka, ali ga nije pobijedila, uništila i učinila bespomoćnim. Uhvatio se čovjek u koštac sa stihijom i počeo otklanjati njene posljedice. Pokazao je još istog dana kada ga je stihija zadesila da je jači od nje same.” Blažo Orlandić, “Sjećanja i dokumenti (1978-1999)”

Seizmološka stanica u Titogradu 15. aprila 1979. godine u 7 časova, 19 minuta i 15 sekundi, na daljini od 50 km iz pravca Titograda registrovala je katastrofalni zemljotres. Tokom tih aprilskih dana registrovan je 871 potres, a tlo je počelo da podrhtava 9. aprila i nije se smirivalo do 17. aprila. Lijep neđeljni dan i zajednički uskršnji praznik su, moguće, spasili na hiljade života, ali je ipak tragika ovog događaja odnijela 101 život u Crnoj Gori, od čega 48 na teritoriji opštine Bar. Potres jačine 7 stepeni Rihterove i 9 stepeni Merkalije skale, čiji epicenter je bio u moru na razdaljini od 15 km iz pravca obale između Bara i Ulcinja, tokom svojih desetak sekundi trajanja razorio je Crnogorsko primorje, Krivošije, Grahovo, Crmnicu, Šestane i Krajinu. Razmjere ovog razaranja posvjedočilo je pregledanih 62.199 objekta svih namjena, od kojih je, po tada utvrđenoj klasifikaciji, bilo privremeno neupotrebljivih i potpuno neupotrebljivih preko 45 procenata.

Novinar Radio-televizije Titograd Mihailo Radojičić tog apokaliptičkog jutra saopštio je da se samo nebom može doći do primorja.

Sjećanje na ovaj događaj izaziva emociju, ali i opominje. Da li današnja Crna Gora shvata poruku ovog događaja?

Prije tačno deset godina, inžinjer Čedomir Čejović, uviđajući posebnu simboliku koja je proizišla iz tadašnjeg zemljotresa u Italiji, ukazao je našoj javnosti na nužnost poštovanja pravila seizmičkog inžinjerstva. Naveo je da su nadležni tokom aktuelnih urbanističkih projektovanja relativno brzo odstupili od pravila koja su proistekla iz iskustava zemljotresa 1979. Nekadašnji rukovodilac Direkcije za obnovu i izgradnju Bara, uz potresne slike iz grada Akvile, uputio je gorko pitanje: “Zašto se ponavljaju takve posljedice, ako je na sadašnjem stepenu razvoja tehničkih znanja to moguće izbjeći?” Stručnjak, koji je odbio da izda saglasnost za tehnički prijem tadašnjeg hotela “Agava” i zgrade Opštinskog suda Bar koji su prije četrdeset godina u potpunosti uništeni zemljotresom, potvrdio je sumnje da su na područjima navedenim u karti mikroseizmičke rejonizacije (lokacije na kojima se zbog karakteristika tla ne smiju graditi objekti veće spratnosti od četri etaža), bez izgradnje na obaveznim šipovima, sazidane desetospratnice u Baru. Ukazao je i na aspekte zemljotresnog inžinjerstva koji predviđaju da se nije smjelo graditi na nekadašnjim parkinzima, trotoarima, zelenim površinama, školskim dvorištima jer se time onemogućava nesmetani prilaz u kriznim situacijama.

Uz ovakav, agresivni građevinski pristup prema slobodnim površinama, uz povećanje spratnosti objekata i smanjenje njihove međusobne udaljenosti, kao i udaljenosti od saobraćajnica u Baru, kao i u većini crnogorskih gradova, u znatnoj mjeri je onemogućeno primjereno postupanje u kriznim događajima. Posebno zabrinjava da u gradu pod Rumijom, a i u ostalim primorskim gradovima, nemate alternativnih putnih pravaca za određene djelove grada, dok su postojeći, recimo tokom ljetnjeg perioda, veoma niske propulzivnosti. Za kraj ove problematike treba još istaći i neadekvatno korišćenje građevinskih materijala ili njihov sumnjiv, odnosno neprovjeren kvalitet, opterećenu statiku objekata nadogradnjom i nepravilno izvršavanje rekonstrukcija.

Problematična izgradnja objekata na seizmički aktivnom crnogorskom tlu i odnos resornog ministarstva, lokalnih samouprava, strukovnih udruženja, građevinskih inžinjera, urbanista, projektanata, izvođača građevinskih radova i nadzornih organa prema ovom pitanju, nije jedini pravac djelovanja nadležnosti državnih i lokalnih organa u ovim nemilim situacijama.

Sto pedeset stranih novinara iz 30 zemalja 1979. godine bili su saglasni u izvještajima da su nakon samo osam dana od katastrofalnog zbivanja, na svakom koraku, bili vidljivi rezultati saniranja njegovih posljedica. Pripadnici tadašnje Jugoslovenske narodne armije, Vojnog područja Titograd i Vojno-pomorske oblasti, nepunih pola sata nakon traumatičnog događaja viđeni su na ulicama Bara i otpočeli su sa pružanjem pomoći. Barska bolnica pod rukovodstvom dr Ljuba Živkovića zbrinula je 210 teško povrijeđenih građana, dok je njih preko 300 dobilo odgovarajuću zdrastvenu njegu. Radio amateri iz Bara i terenski dopisnici Radija Titograd oglasili su se sa prvim informacijama nakon svega nekoliko minuta i redovno izvještavali o stanju na postradalom području. Djelovanje Republičkog i opštinskih štabova civilne zaštite bilo je brzo i sinhronizovano, dok je Crveni krst svojim angažmanom unosio optimizam među građane.

Iako je nekima danas sporno, bratstvo i jedinstvo tadašnje Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije najbolje se potvrdilo kroz tada iskazanu solidarnost svih njenih republika i autonomnih pokrajina. Sve upućene riječi bratske utjehe pratila je znatna materijalna pomoći u obnovi i izgradnji tadašnje Crne Gore! Učenici kragujevačke gimnazije, koje je stihija prirode zatekla na maturskoj eksukrziji, nisu tog dana dali samo svoju krv za povrijeđene građane. Dali su svoja srca da bi Bar ponovo ustao!

Današnja Crna Gora i njene nadležne službe, ako su u potpunosti oformljene i opremljene, iz ovog potresnog iskustva imaju odlične upute za upravljanje u kriznim situacijama. I ne samo to! Buduće generacije javnih djelatnika i lidera treba da uče na primjeru angažovanosti tadašnjeg Društveno-političkog aktiva Opštine Bar, na čelu sa Blažom Orlandićem, na otklanjanju posljedica zemljotresa i daljeg razvoja grada. Dimnezije ovog upravljačkog pregalaštva najbolje se ogledaju ne samo u izgradnji objekata van tzv. programa obnove, koliko u činjenici da je 1981. godine gradsko rukovodstvo Republičkom fondu obnove predložilo izgradnju Regionalnog vodovoda za Crnogorsko primorje, višenamjenski tunel Sozinu i most na Verigama!

( Neđeljko Necko Đurović )