Koliko civila pogine u vazdušnim napadima SAD?

Amerika je izvela 108 vazdušnih napada u Somaliji od 2017. i ubila oko 800 ljudi. Pentagon kaže da to sve bili džihadisti.

Amnesti internešnal (AI), organizacija za ljudska prava, ne slaže se sa tim. AI je prikupio detaljne dokaze koji ukazuju na to da je u samo pet nedavnih napada ubijeno 14 civila. To nepodudaranje između broja civila koji je prema tvrdnjama spoljnih posmatrača stradao u američkim vazdušnim napadima i onog koji vlada priznaje prisutno je širom svijeta, piše britanski „Ekonomist”.

Donald Tramp je došao na vlast obećavajući da će privoditi kraju američke ratove. Umjesto toga, neke je pojačao. U kampanji u Somaliji protiv Al Šababa, brutalne džihadističke grupe koja je povezana sa Al kaidom i kontroliše četvrtinu zemlje, utrostručio se broj vazdušnih napada sa četrnaest 2016. na 45 prošle godine. Samo u prva tri mjeseca ove godine izvedeno je 28 napada.

Dijelom, to je možda odraz labavijih pravila. Barak Obama je naložio komandantima u mjestima poput Somalije i Pakistana - izvan formalnih ratnih zona kao što je Irak - da zahtijevaju „gotovo sigurnu” potvrdu da je meta teroristička, da civili neće stradati ili biti povrijeđeni osim u „vanrednim okolnostima”, te da će se odluke donositi u konsultacijama između agencija.

„Ekonomist” navodi da je Tramp 2017. promijenio ta pravila. Ne samo da je razvodnio Obamina specijalna ograničenja u vezi sa tajnim ratovima, nego je i dozvolio da se određene države proglase „oblastima aktivnog neprijateljstva”. Na takvim mjestima, dodaje se u komentaru, na snazi bi bilo Međunarodno humanitarno pravo (IHL) - popustljivija pravila koja se primjenjuju na bojnim poljima kao što su Irak i Avganistan.

U Somaliji je to značilo da je komandantima potrebna samo „razumna sigurnost” da je meta prisutna i mogli da su da donose odluke bez konsultacija sa zvaničnicima kod kuće. To je povećalo rizik od toga da se civili pogrešno identifikuju kao borci.

Sporovi oko broja civila koji stradaju u vazdušnim napadima ne vode se samo oko Somalije.

Prema izvještaju koji je objavljen u srijedu, više civila je ubila avganistanska vlada i američke snage nego talibani i drugi pobunjenici, prvi put otkad su Ujedinjene nacije počele da dokumentuju civilne žrtve u Avganistanu prije deset godina, objavio je „Njujork tajms”.

Više američkih bombi i raketa je palo na Avganistan 2018. nego bilo koje godine otkad se vodi evidencija - pet puta više nego 2015. Broj civilnih žrtava vazdušnih napada je porastao za 87 odsto između 2017. i 2018. na 463, prema podacima monitoring grupe Action on Armed Violence (AOAV).

To uključuje bombe koje bace avganistanske vaudušne snage, koje imaju manje iskustva u korištenju preciznog oružja. Međutim, misija UN u Avganistanu (UNAMA) kaže da je za 65 odsto žrtava vazušnih napada odgovorna koalicija na čelu sa NATO, čija je vazdušna moć pretežno američka. „Ekonomist” piše da NATO prihvata samo 62 od tih žrtava, što je mali dio od ukupnog broja koji iznosi UNAMA.

Slična priča je i na Bliskom istoku. Koalicija na čelu sa SAD koja se borila protiv Islamske države širom Iraka i Sirije do marta je prijavila najmanje 1.257 civilnih žrtava od početka rata. Ervors (Airwars), NVO iz Londona, tvrdi da je ta cifra vjerovatno šest puta veća, više od 7.500.

Nepodudaranje podataka proizilazi i iz prirode modernog rata, navodi „Ekonomist”. Na većini bojnih polja, male grupe američkih i savezničkih specijalnih snaga usmjeravaju vazdušne napade koristeći lasersko navođenje i ostale visokotehnološke metode. Međutim, Amerika za taj posao takođe angažuje regionalne saveznike, poput kurdskih pobunjenika u Siriji i tajnih paravojnih jedinica sastavljenih od Avganistanaca.

Mnogi od tih lokalnih posrednika mogu da narede vazdušne napade, ali oni nemaju ni sklonost ni ekspertizu da detaljno istražuju posljedice na terenu.

Stoga Amerika u brojanju leševa mora da se oslanja na satelitske snimke i ograničene ljudske ili elektronske obavještajne podatke. To je, ocjenjuje britanski list, posebno ograničavajuće prilikom procjene broja žrtava u zgradama u gusto naseljenim oblastima. U nekim slučajevima, ljudi na tarenu, bilo da je to Al Šabab u Somaliji ili pakistanska obavještajna agencija - namjerno zamagljuju situaciju, držeći novinare podalje od bombardovanih oblasti. Međutim, dio problema su i američka pravila, dodaje se u komentaru. Američki komandanti nedosljedno, a ponekad i restriktivno, procjenjuju tvrdnje o žrtvama koje iznose spoljne organizacije. Studija o Iraku i Siriji koju su Azmat Kan i Anand Gopal uradili za „Njujork tajms” 2017, pokazala je da će se oružane snage baviti navodima samo u krugu od 50 metara od vazdušnog napada, što je znatno manje of radijusa eksplozije nekog američkog oružja. U nekim slučajevima su bili razumniji i razmatrali su prostor od nekoliko kilometara.

Američki komandanti su takođe možda spremni da potcijene cifre. Leri Luis, bivši zvaničnik koji je vodio nekoliko studija Pentagona o tome kako izbjeći civilne žrtve u Avganistanu, ukazuje na to da američki proces procjene kolateralne štete prije prije napada, iako rigorozan, „nikad nije izmjeren u odnosu na podatke iz stvarnog svijeta kako bi se testirala njegova preciznost”.

„Ekonomist” piše da je Pentagon uzeo u obzir sve ove kritike. U februaru je djelimično skinuo oznaku tajnosti sa studije iz 2018. o civilnim žrtvama u prethodne tri godine. U studiji je navedeno da je „prioritet da se broj civilnih žrtava smanji sa najvišeg na najniži nivo”, ali je ustanovljeno da je koalicija protiv Islamske države sistematski navodila manji broj.

U izvještaju je navedeno da 58 odsto podataka o civilnim žrtavama ocijenih kao „vjerodostojni” potiče iz spoljašnjih, a ne unutrašnjih izvora. Američke oružane snage se često okreću istim onim NVO koje na njih vrše pritisak oko tih stvari. Izvor podataka o velikoj većini civilnih žrtava koje je koalicija objavila 2018. bio je Ervors, NVO iz Londona.

Ervors sada blisko sarađuje sa američkim snagama i obje strane redovno razmjenjuju podatke, piše britanski nedjeljnik. „Progresivno, vremenom, primijetili smo poboljšanje u našem odnosu i u standardu njihove i naše procjene”, kaže Kris Vuds, osnivač i direktor Ervorsa.

Studija Pentagona je podstakla zvaničnike da nastave sa ovakvim naporima. Od njih je zatraženo da „sistematski tragaju za dodatnim izvorima informacija o potencijalnim civilnim žrtvama” uključujući medije i NVO. Komandantima širom svijeta je predložio da angažuju osoblje za upoređivanje podataka Pentagona sa ostalima, i da standardizuju proces pravljenja procjene. Cilj je, generalno, da se ohrabri transparentnost.

Tramp protiv veće transparentnosti

Kris Vuds, direktor posmatračke grupe Ervors, kaže da su Amerikanci dosta ispred Evropljana po načinu na koji se bave problemom civilnih žrtava. On smatra da je to rezultat pritiska zakonodavstva i interesovanja obiju stranaka u Kongresu. Očekuje se da Pentagon 1. maja objavio izvještaj o civilnim žrtvama u svijetu, koji je naručio Kongres.

Međutim, Tramp je 6. marta povukao Obaminu izvršnu naredbu kojom je traženo od obavještajnih zvaničnika da objavljuju podatke o civilnim žrtvama u neproglašenim ratnim zonama poput Pakistana i Jemena, uglavnom u napadima dronovima koje izvodi CIA. „Suvišni zahtjevi za izvještavanjem skreću pažnju naših obavještajnih profesionalaca sa primarne misije”, naveo je Savjet za nacionalnu bezbjednost.

„Ekonomist” piše da je, nasuprot nedavnim naporima Pentagona da poboljša transparetnost, odluka Bijele kuće razočaravajući korak unazad.

( Angelina Šofranac )