Hladni rat 2.0

Hladni rat trajao je četiri decenije i njegov početak i kraj umnogome su bili vezani za Berlin. Dobro je što je taj rat ostao hladan (a to je najviše zato što je nuklearno oružje nametnulo disciplinu kakva je nedostajala tokom prethodnih sukoba velikih sila), a SAD sa evropskim i azijskim saveznicima iz njega su izašli kao pobjednici. To se objašnjava njihovim upornim političkim, ekonomskim i vojnim zalaganjima s kojim se birokratizovani Sovjetski Savez na raju nije mogao nositi.

Međutim, četvrt vijeka nakon okončanja Hladnog rata neočekivano smo postali svjedoci početka drugog. On je istovremeno i drugačiji i dobro poznat. Rusija više nije super sila; to je zemlja sa 145 miliona stanovnika i ekonomijom zavisnom od cijena nafte i gasa; nema političku ideologiju koja bi mogla biti ponuđena svijetu. Ipak, ona ostaje jedna od dvije navjeće nuklearne sile, ima stalno mjesto u Savjetu bezbjednosti UN i spremna je da koristi svoj vojni, energetski i nuklearni potencijal za podršku prijateljima i slabljenje susjeda i protivnika.

Takvo stanje stvari uopšte nije bilo neizbježno. Očekivalo se da će kraj Hladnog rata otvoriti novu eru prijateljskih odnosa Rusije sa SAD i Evropom. Mnogi su smatrali da će se postkomunistička Rusija usredsrediti na ekonomski i politički razvoj. Novi odnosi imali su dobar start: umjesto da stane na stranu Iraka, svog starog klijenta, Rusija je sarađivala sa SAD da bi se zaustavio upad sadama Huseina u Kuvajt.

Ipak, dobri odnosi nisu dugo trajali. Pitanje zašto je tako ispalo biće tema za diskusije istoričara još mnogo decenija. Neki eksperti će za to kriviti politiku predsjednika SAD i ukazivati na nedovoljnu ekonomsku podršku Rusiji u teškom periodu kroz koji je prolazila. Ali oni će u još višem stepenu ukazivati na širenje NATO-a koji je nastavljajući da smatra Rusiju potencijalnim protivnikom uvećao šanse da se ona u to i pretvori.

Istina je da su SAD mogle i morale biti šire ruke kada je Rusija bila u bolnom prelasku ka tržišnoj ekonomiji 1990-ih godina. Isto tako je očito da širenje NATO-a nije bilo najpoželjnija varijanta u odnosu na druge mehanizme za osiguranje bezbjednosti Evrope koji bi mogli uključivati Rusiju. Ali ipak, lavovski dio odgovornosti za početak drugog hladnog rata leži na Rusiji i, prije svega, na Vladimiru Putinu. Kao i mnogi njegovi prethodnici, Putin je smatrao da je svjetski poredak u kojem dominiraju SAD prijetnja njegovoj vladavini i pravom, po njegovom mišljenju, mjestu Rusije u svijetu.

Prije nekoliko godina Rusija je primijenila silu da zauzime, okupira i anektira Krim. Taj proces narušio je fundamentalni princip međunarodnog prava - granice se ne smiju mijenjati uz pomoć oružane sile. Putin nastavlja da koristi vojsku i specijalne službe za destabilizaciju istočne Ukrajine, Gruzije i zemalja Balkanskog poluostrva. Najzad, Rusija je posebno žestoko primijenila silu u Siriji radi podrške užasavajućem režimu Bašara Asada.

Putinova Rusija je otišla veoma daleko baveći se, kako je izjavio specijalni tužilac SAD Robert Miler, “prevarom i obmanom s ciljem da se umiješa u političke i izborne procese u SAD, dijelom i u predsjedničke izbore iz 2016. godine”. Šefovi obavještajnih službi stavili su jasno do znanja da očekuju nove slične pokušaje uoči srednjoročnih izbora za Kongres SAD u novembru.

Rusija se pretvorila u revizionističku zemlju i ne osjeća nikakvu grižu savjesti zbog toga što narušava status quo bilo kojim sredstvima koje ona smatra neophodnim. Upravo zato je prodška odbrani Evrope i dostava oružja Ukrajini - razumna reakcija. Ali šta još treba da urade SAD osim smanjenja ranjivosti automatizovanih sistema za glasanje i zahtjeva da tehnološke kompanije preduzmu korake koji će ometati pokušaje stranih vlada da utiču na američku politiku?

Prije svega, Amerikanci moraju priznati da jedna vrsta odbrambenim mjera nije dovoljna. Kongres s pravom poziva na uvođenje dodatnih sankcija, a Donald Tramp griješi što odbija da uvede sankcije koje je Kongres već odobrio.

Vlada SAD takođe mora da se pozabavi aktivnom kritikom ruskog režima koji hapsi i zatvara oponente i, prema dostupnim saopštenjima, ubija novinare. Ako Tramp iz nekih razloga nastavi da se mazi sa Rusijom, tada Kongres, mediji, fondovi i naučni centri treba da počnu javno da govore o korupciji koja karakteriše Putinovu vladavinu. Širenje takve informacije omogućiće da se proširi unutrašnja opozicija Putinu, ubijediće ga da se uzdrži od daljeg miješanja u unutrašnju politiku SAD i Evrope, a vremenom će dati podršku odgovornijim snagama unutar Rusije.

Istovremeno, cilj ne treba da bude prekid američko-ruskih odnosa, tačnije toga što je od njih ostalo. Sada su oni još i gori nego što su bili tokom najvećeg dijela prvog Hladnog rata. Uvijek treba stremiti diplomatskoj saradnji, ako je to moguće i ako odgovara interesima Amerike. Sasvim je moguće da je Rusija spremna da prekine svoju umiješanost na istoku Ukrajine u zamjenu za blaže sankcije (uz uslov davanja garancije da etnički Rusi u tom regionu neće biti podvrgnuti represiji). Kremlj takođe nije zainteresovan za vojnu eskalaciju u Siriji koja bi mogla da poveća relativno umjerene troškove njegove intervencije u tu zemlju.

Podrška Rusiji potrebna je, istovremeno, radi oštrijih sankcija protiv Sjeverne Koreje. Na kraju, očuvanje mehanizama kontrole nad naoružanjem i sprečavanje nove trke u nuklearnom naoružanju odgovralao bi interesima obiju zemalja.

To znači da postoje ubjedljivi dokazi u korist regularnih diplomatskih susreta, kulturne i naučne razmjene, odlazaka kongresmena u Rusiju, i to ne u svojstvu usluge, već kao način da se stvari razjasne - mnogi Amerikanci otvoreni su za normalizaciju odnosa sa Rusijom ako ona uzdržanije djeluje.

SAD i njihovi partneri su krajnje zaintersovani za aktivno suzbijanje Rusije dok je Putin na vlasti - a isto tako su zainteresovani za Rusiju u kojoj neće biti putinizma kada se njegova vlast okonča.

Autor je predsjednik Savjeta za međunarodne odnose SAD; bio je direktor za planiranje politike u Stejt departmentu, specijalni izaslanik Dž. Buša za Sjevernu Irsku i koordinator za budućnost Avganistana

Copyright: Project Syndicate, 2018.

( Richard Haass )