Mugoša: Crno nam se piše ako nastavimo sa nezdravim navikama

Crna Gora je u evropskom vrhu po pitanju unosa soli, fizičkoj neaktivnosti, gojaznosti i konzumiranju duvana i alkohola, a teško je reći gdje bilježimo najgore rezultate, jer smo po svim ovim kategorijama dovoljno loši da to utiče na zdravlje stanovništva.

To je, u intervjuu “Vijestima”, rekao direktor Instituta za javno zdravlje Boban Mugoša, istakavši da se mora raditi na smanjivanju tih rizika po zdravlje legislativom, podizanjem svijesti i stvaranjem uslova i radnoj i životnoj sredini koji će dovesti do ojačavanja zdravih i napuštanju nezdravih navika.

“Rekao bih da za sva tri treba vrijeme, ali da već kasnimo i da moramo, koliko je to moguće, ubrzati rad na sprovođenju sva tri smjera aktivnosti”.

Mugoša je istakao da je prvim skrinigom protiv raka debelog crijeva za pet godina obuhvaćeno 105.500 ljudi, i da je početak kancera nađen kod 151 osobe, a adenokarcinom kod 41.

Govoreći o finansijskoj situaciji u Institutu, Mugoša je rekao da su iz budžeta ove godine dobili 3,95 miliona eura i da bi za nesmetano funkcionisanje te institucije trebalo opredijeliti još najmanje dva miliona.

Ponovio je da se ljekari iz domova zdravlja i dalje neracionalno upućuju pacijente na dijagnostiku u Institut.

Skrininzima pronađen rak kod više od 200 ljudi

Mugoša je podsjetio da je unazad šest godina u Crnoj Gori donesena odluka da se sprovedu skrininzi raka debelog i pravog crijeva (rektuma), raka dojke i grlića materice. Kazao je da je program skrininga raka debelog i pravog crijeva započeo 2013. godine i da je danas obuhvaćena ciljna populacija od 50 do 74 godine starosti.

Mugoša je objasnio da se skrining sprovodi iFOBT testom kojim se pokušava utvrditi postojanje mikrokrvarenja iz zida crijeva i da se testiranje obavlja u starosnoj grupi svake dvije godine, da bi se nakon pozitivnog rezultata sprovodile dodatne dijagnoze, kao što je snimanje debelog crijeva – kolonoskopija.

“Ovim skriningom od započinjanja, pa do ove godine, od ukupne populacije navedene dobi (169.430 hiljada) obuhvaćeno je oko 105.500 osoba, što čini 77,3 odsto. Kolonoskopija je urađena kod 631 osobe, a od ovog broja je displazija velikog stepena (početak maligniteta) nađena kod 151 osobe, polipoza crijeva kod 61 osobe, hronična upala crijeva kod 48 i adenokarcinom kod 41 osobe”.

Mugoša je kazao da je program skrininga raka dojke počeo dvije godine kasnije, za populaciju žena dobi 50 do 69 godina koje žive u Podgorici, Cetinju, Danilovgradu i Kolašinu.

“Skirining metoda je digitalno snimanje dojki koje se sprovodi u Kliničkom centru, a interval ponavljanja je dvije godine. U prvom krugu ciljna populacija je bila 28.605 žena, a snimanjem je početna forma karcinoma do sada utvrđena kod 34 žene. Drugi krug snimanja je započet 26. decembra 2017”.

Treći program skrininga – raka grlića materice, počeo je u junu 2016. za opštinu Podgorice, dok se od februara prošle godine sprovodi na čitavoj teritoriji države. Mugoša je objasnio da se rade testovi cervikalnog brisa na visokorizične tipove HPV virusa (izazivača kancera grlića materice) u kombinaciji sa dodatnim testom i snimanjem (kolposkopijom).

“Crna Gora je jedina država u regionu koja sprovodi ovaj skrining najmodernijom kombinacijom testova u intervalu od pet godina. Ciljna populacija žena za skrining je 15.706 žena u uzrastu od 30 do 34 godine, osim za opštinu Podgorica gdje je dob od 34 do 36 godina”.

Mugoša je istakao da se do početka ove godine na skrining odazvalo 9.180 žena, od kojih je 1.098 bilo pozitivno na visokorizične HPV tipove.

Istakao je da je u tom period kod 147 žena urađena biopsija grlića materice i da su 93 žene imale promjene, dvije su imale karcinom “in situ” (nultog stadijuma), a dvije uznapredovali karcinom.

“Iz iznesenih rezultata je jasno uočljivo da je skrining kao mjera prema zdravim osobama potrebna jer se na vrijeme otkrivaju patološke promjene koje se daju liječiti, dok uspostavljanje sva tri programa skrininga na nacionalnom nivou sa obuhvatom ukupne ciljne populacije u finansijskom, tehničkom i organizacionom smislu predstavlja veliki izazov za zdravstveni sistem i državu uopšte. Ne moram naglašavati onda koliki posao obavljaju zaposleni Instituta, koordinirajući ova tri skrininga”.

Odbijanje vakcinacije - među najvećim globalnim prijetnjama

Mugoša je istakao da je Svjetska zdravstvena organizacija (SZO) oklijevanje i neodlučnost prema vakcinacijama postavila kao jednu od 10 najvećih globalnih javno-zdravstvenih prijetnji u predstojećim godinama.

“Nažalost, Crna Gora nije pošteđena ovoga trenda i izgleda da su pravi izazovi tek pred nama i zato ćemo u narednoj godini intenzivirati edukativne aktivnosti kada se radi ne samo o gripu, već i o svim ostalim zaraznim bolestima. Zdravstveni radnici će biti u posebnom fokusu, imajući u vidu njihovu ulogu u prenosu respiratornih bolesti kako u bolničkom okruženju, tako i u zajednici. Kada se radi o vakcinaciji protiv gripa – ona je ove godine protekla bolje nego ranijih godina kada se radi o preliminarnim podacima o broju vakcinisanih, odnosno o broju utrošenih vakcina. Bolji odaziv na vakcinaciju zabilježen je i među zdravstvenim radnicima i to, na svu sreću, među zdravstvenim radnicima zaposlenim na odjeljenjima na kojima se liječe najzahtevniji bolesnici – odjeljenjima neonatologije, pedijatrije, intenzivnog liječenja... Međutim, ozbiljan prostor za unapređenje leži na primarnom i sekundarnom nivou zdravstvene zaštite (u domovima zdravlja I bolnicama)”.

Mugoša je rekao da je ovu sezonu gripa zaista okarakterisao veći broj prijavljenih smrtnih slučajeva nego ranije, što je posljedica unaprijeđenog Sistema nadzora nad gripom, simptomima gripa, teških upala pluća i dostupnoću laboratorijske dijagnostike.

“Dakle, ne radi se ni o kakvom novom soju virusa, kao što su neki mediji sugerisali, već samo o povećanoj pažnji zdravstvenih radnika, laika i kompletnog sistema kada se radi o prijavljivanju smrtnih ishoda”.

Govoreći o uvođenju vakcine protiv HPV, izazivača kancera grlića materice, Mugoša je istakao da je etička obaveza zdravstvenog sistema da djeca i mladi ne ostanu uskraćeni za mjeru zaštite i unapređenja zdravlja.

“U ovom trenutku je još rano govoriti o uzrastu u kojem će se vakcina davati, ali i o polu pošto mnoge države sprovode vakcinaciju kako djevojčica, tako i dječaka, jer se ista pokazala kao najučinkovitija prevencija ne samo perzistentnih infekcija grlića materice humanim papiloma virusima, već i prevencija ovih infekcija na drugim lokalizacijama (ždrijelo, muški polni organi, vulva…)”.

Posluju bez dugova, kolege ih opterećuju uputima

Institut od 2006. posluje bez dugovanja, a finansira se tako da iz budžeta dobija oko 65 do 70 odsto sredstava za zarade, testove, reagense i sanitetski materijal, dok za ostale troškove, kao što je edukacija i oprema, mora da obezbijedi sredstva kroz rad sa trećim licima, ili kroz naučno-istraživačke projekte.

Iako posluju bez dugova, Mugoša kaže da stalno postoje izazovi koji su posljedica globalnih i regionalnih ekonomskih dešavanja, ali i situacije da smo kao jako malo tržište nezanimljivi velikim dobavljačima što otežava proces javnih nabavki.

“Za Institut je ove godine u budžetu predviđeno za zarade 2.650.000 eura i još za testove, reagense i potrošni sanitetski materijal 1.300.000 eura. Smatram da je budžet koji je opredijeljen za Institut od strane države korektan i pokriva troškove za koje je namijenjen. Međutim, za uspješno i nesmetano funkcionisanje Instituta potrebno obezbijediti najmanje dodatnih dva miliona eura kako bi se pokrili režijski troškovi (struja, voda, grijanje, održavanje zgrade…), gorivo i servis vozila, servisiranje, kalibrisanje i etaloniranje opreme (kako medicinske/laboratorijske tako i sve druge) koje stalnim radom pokušavamo da obezbijedimo pružanjem usluga trećim licima iz različitih oblasti koje Institut pokriva”.

55 ljekara specijalista, 14 specijalizanata, 12 doktora nauka od kojih je sedam profesora i docenata, 14 magistara nauka i 24 studenta na doktorskim studijama radi u Institutu. Mugoša je rekao da je Institut prva zdravstvena ustanova koja je licencirana kao naučna institucija i koja je akreditovala laboratorije, kao i uvela standard ISO 9001:2015 kao način upravljanja procesima u organizaciji. “Institut je prije petnaest godina imao svega dvanaest specijalista, zgradu izgrađenu 1968. godine i opremu stariju od trideset godina”, kazao je

Mugoša je odgovorio da i dalje postoji neracionalno upućivanje pacijenata na pretrage u Institut, uprkos velikom angažovanju zaposlenih, kako kroz edukaciju zdravstvenih radnika, tako i kroz komunikaciju unutar sistema.

“Smatram da je ova pojava više odraz sadašnje situacije u društvu i odnosu pacijenata prema ljekarima, prije nego posljedica nestručnosti zdravstvenih radnika. Naime, opšti je utisak da kolege sa primarnog nivoa zdravstvene zaštite jednostavno žele da se ograde od bilo kakve mogućnosti optužbi da nijesu preduzeli sve potrebne korake u dijagnostikovanju bolesti i liječenju čak i onda kada nema simptoma odnosno objektivnih razloga za laboratorijske pretrage. Samim tim, često se zahtijeva da se radi dijagnostika koja nije neophodna”.

Taj trend, tvrdi Mugoša, postoji ne samo u mikrobiološkoj dijagnostici, već i u biohemijskoj, hematološkoj, radiološkoj, što otežava obradu pacijenta i enormno povećava troškove dijagnostike i liječenja.

“Primjera radi, laboratorije Instituta su na osnovu uputa iz domova zdravlja sprovele 5.550 najskupljih PCR analiza na hlamidiju od kojih je samo 150 ili 2,79 odsto bilo pozitivno. Nije mnogo bolja situacija ni kada je u pitanju dijagnostika mikoplazmi, herpes virusa, citomegalovirusa... Očito je da treba uložiti veće napore, posebno kad je u pitanju uvođenje protokola koji regulišu postupanje kod pojedinih bolesti i stanja, i kad su u pitanju i dijagnostika i liječenje”.

Istraživaće uticaj faktora okoline na zdravlje Pljevljaka

Mugoša je najavio da će najznačajniji naučni projekat u Institutu ove godine biti istraživanje uticaja okolišnih faktora po zdravlje stanovništva u Pljevljima.

Taj projekat odobrilo je Ministarstvo nauke.

Mugoša je kazao da slijedi nastavak istraživanja gojaznosti kod djece, studija o konzumiranju duvanskih proizvoda kod mladih, evropsko istraživanje o pušenju, alkoholu i drogama među učenicima, niz istraživana o znanju, ponašanju i navikama populacija koje su u povećanom riziku od HIV/AIDS-a:

“Sva nabrojana istraživanja će postaviti naučne osnove za kreiranje novih, ali i reviziju i unapređenje postojećih javno-zdravstvenih politika…”

( Ana Komatina )