Momir „Haški” i medijska haranga

Momir Bulatović u memoarima “Pravila ćutanja” opisuje atmosferu koja je vladala po njegovom povratku iz Haga u Podgoricu, nakon prihvatanja Karingtonovog dokumenta, koji je predviđao u opštim odredbama suverenost, nezavisnost i međunarodni subjektivitet svim jugoslovenskim republikama i mogućnost da se one povežu u labavu asocijaciju samostalnih država.

Ondašnji Predsjednik Predsjedništva Republike Crne Gore prihvatio je haški dokument, koji je predviđao da Crna Gora postane samostalna i međunarodno priznata država.

Bulatović konstatuje da je poslije njegovog prihvatanja Karingtonovog plana za rješenje krize u Jugoslaviji, vođena hajka na njega i da je optužen za “izdaju” Srbije i “srpstva”, te da je, omalovažavajuće, prozvan “Momir haški” i da mu je stavljano na teret da je “na mala vrata” namjeravao da ostvari “nezavisnost Crne Gore”, kao i da su sa njim prekinuli komunikaciju visoki oficiri JNA itd.

Prema iskazu Bulatovića, “opozicione partije su se prestrojile preko noći. Podržali su me dojučerašnji najveći kritičari (suverenističke i partije nacionalnih manjina), a osudile prosrpske stranke, sa kojima smo do tada bili u nekom prećutnom savezu”. (Momir Bulatović, “Pravila ćutanja”, Beograd, 2004, str. 81).

Nakon prihvatanja Mirovnog plana lorda Karingtona, od strane Momira Bulatovića, na drugom samitu Mirovne konferencije o Jugoslaviji u Hagu 18. oktobra 1991, delegat vlasti Crne Gore, u rukama DPS-a, prof. međunarodnog javnog prava dr Gavro Perazić, doktrinarni velikosrpski nacionalista, u svojstvu pravnog eksperta u radnoj grupi na Haškoj konferencijji, u znak protesta zbog Bulatovićevog prihvatanja Karingtonovog plana, podnio je ostavku na tu dužnost. Dr Perazić je, iako je bio delegat Crne Gore, zastupao oficijelni stav Srbije i njenog predsjednika Slobodana Miloševića i bio je protiv Karingtonovog mirovnog plana.

U tekstu ostavke dr Gavro Perazić, prema izvještaju beogradskog “Tanjuga”, naveo je:

„Ponuđeni predlog lorda Karingtona na kojeg su dale pristanak pet republika, uključujući i Crnu Goru, već u prvim stavovima polazi od pretpostavke da Jugoslavija više ne postoji. Ubijeđen sam, kao pravnik, da ponuđeno rešenje u Hagu predstavlja nasilno i duboko gaženje člana 2/4 Povelje UN, koji nedvosmisleno štiti teritorijalni integritet i političku nezavisnost država. Prihvatanjem predloga EZ u Hagu... na taj način Crna Gora unaprijed priznaje i sebi i Hrvatskoj međunarodno-pravni subjektivitet, jer se međunarodni ugovori o granicama mogu zaključivati jedino između država kao takvih“ („Nasilje nad poveljom UN-Ostavka prof. dr Gavra Perazića Predsjedništvu Crne Gore“, „Pobjeda“, Titograd, br. 9301, od 22. oktobra 1991, str. 4.. Viđeti detaljno o stavu dr Gavra Perazića o Haškoj mirovnoj konferenciji 1991. njegovu knjigu: „Kuda ide Crna Gora“, Beograd, 1999.).

Lavina napada na Bulatovića zbog saglasnosti na Haški dokument uslijedila je u Srbiji i Crnoj Gori. Reakcije su bile višestruke, političko-partijske, ideološke, medijske…, i predstavljale su harangu na Momira Bulatovića i njegov postupak. Oglašavali su se, po narudžbi, sinhronizovano i u kontinuitetu, razni subjekti, udruženja, rezervisti-ratnici, oficiri, političari, pojedini propagandisti, političke stranke, itd., i to, najčešće, u ujdurmi na Bulatovića i njegov čin. (Vidjeti o tome i: Želidrag Nikčević i Slobodan Vujošević, “Ne potpisujte!“, „Pobjeda“, Titograd, br. 9301, od 22. oktobra 1991, str. 4.).

Učesnici tada aktuelnog rata protiv Hrvatske, sa područja Žabljaka su, 21. oktobra 1991, nedvosmisleno iskazali protivljenje Bulatovićevom stavu i saopštili da su oni, jednodušno, privrženi „odbrani srpstva“ i borbi za tu belicističku nacionalnu ideologiju, koju vode JNA i rezervisti u njenom sastavu. Branioci „srpstva“, ratni rezervisti, uputili su tada zahtjev „da je neophodno podržati i zastupati kurs Slobodana Miloševića i Branka Kostića i da se ne može Jugoslavija rasturati na način kako to hoće Evropska zajednica“. (“Gest mira ili...“, „Pobjeda“, Titograd, br. 9301, od 22. oktobra 1991, str. 4.)

U odbijanju Haškog dokumenta lorda Pitera Karingtona i u osudi Bulatovićevog prihvatanja istog, istakla se naročito Narodna stranka Crne Gore. Ona je 21. oktobra 1991, ocijenila je da je pristanak Momira Bulatovića na Haški dokument akt kojim su „okrenuta leđa srpskom narodu“.

Narodnjaci ocjenjuju da je taj akt uslovio „zbunjenost“ i pitaju se da li on znači „odbacivanje, tokom predizbornih aktivnosti datih obećanja, da će Crna Gora i Srbija biti okosnica buduće jugoslovenske federacije“. (“Scenario zavjere“, “Pobjeda“, Titograd, br. 9301, od 22. oktobra 1991, str. 4.).

Potom je Narodna stranka Crne Gore saopštila da „s indignacijom odbacuje Elemente sporazuma za rješenje jugoslovenske krize, koje je u Hagu potpisao Momir Bulatović“. Ona osuđuje taj čin Bulatovića, optužujući ga da se time „svrstao u isti red sa onima koji su od početka rušili Jugoslaviju“.

Taj Bulatovićev akt, narodnjaci doživljavaju kao „kapitulaciju pred nasrtajima naših neprijatelja“. Zato zahtijevaju da se „potpis toga dokumenta odbaci i da se tako skine ljaga sa Crne Gore i Crnogoraca“. (Narodna stranka Crne Gore, „Protiv kapitulacije“, „Pobjeda“, od 20. oktobra 1991, str.6.).

I neke vanparlamentarne partije u Crnoj Gori oštro su osudile Bulatovićevo prihvatanje Haškog dokumenta i u tome su dobile neprimjeren medijski publicitet. Vanparlamentarna Demokratska stranka Crne Gore je kazala da je Bulatović „pristao na ponižavajući diktat kojim se Jugoslavija ukida“. U hajci protiv Bulatovića i njegovo prihvatanje haškog dokumenta, tvrdilo se da je to Bulatović uradio „nelegalno“ i time „priznao administrativne granice kao međunarodne, a time srpski narod izložio teroru hrvatskog ustaškog režima“ i da njegov potpis predstavlja i „ukidanje JNA“.

Nazvali su taj akt „sramotom“ i optužili da se time „Crna Gora faktički stavlja na stranu jednog fašističkog režima“ i zato rukovodstvo Crne Gore na čelu sa Bulatovićem, Demokratska stranka poziva da „podnese ostavke“. (Glavni odbor Demokratske strane Crne Gore, „Ukidanje države“, Pobjeda“, od 20. oktobra 1991, str.6).

Na press konferenciji vođstva Narodne stranke 20. oktobra 1991. kazano je da je Bulatovićev akt u Crnoj Gori izazvao “stanje mučnine“ i da on ima „izuzetno negativne konotacije za rješavanje problema srpskog naroda u njegovoj zemlji“, te da je Bulatović time „izdvojio interes crnogorskog iz sveukupnih interesa srpskog naroda“.(“Stanje mučnine - konferencija za štampu Narodne stranke“, „Pobjeda“, od 21. oktobra 1991, str.4.).

Narodnjaci su Bulatovićev akt tumačili kao „antisrpski“, navodeći da je Haški dokument „ultimatum koji ukida Jugoslaviju“ i da su glasanjem za isti od strane Momira Bulatovića „zapanuti i zgranuti“ (Saopštenje OO Narodne stranke u Nikšiću, „Ultimatum ukida Jugoslaviju“, „Pobjeda“, Titograd, 24. oktobar 1991, str. 4; OO Narodne stranke u Danilovgradu, „Zapanjenost i zgranutost“, Pobjeda, Titograd, br. 9303).

Predstavnici nekoliko procrnogorskih, odnosno, konfederalističko/suverenističkih političkih partija, koje su činile Reformsku koaliciju, podržali su haški dokument i akt njegovog prihvatanja od strane Momira Bulatovića. To su učinili Partija socijalista, Nezavisna organizacija komunista i Jugoslovenska narodna stranka na zajedničkoj konferenciji za novinare u Podgorici 22. oktobra 1991. godine. U ime tih partija čin podrške Haškom dokumentu su saopštili Miodrag Vlahović, Rade Bojović i Mihailo Vujošević.

Oni su osudili ratna djejstva koje JNA peduzima na tlu Harvatske, smatrajući taj rat besmislenim i pogubnim po Crnu Goru i njene građane. Socijalistička partija Crne Gore smatrala je važnim prihvatanje haškog dokumenta, dok je LSCG, iako je jako kritički nastojen prema režimu u Crnoj Gori, bio stanovišta, budući da se deklarisao za suverenu i samostalnu Crnu Goru, o nephodnosti prihvatanja i implementacije Karingtonovog mirovnog plana za rješenje jugoslovenske krize.

Pored navedenih, bilo je i nepartijskih organizacija i udruženja koji su javno podržali Bulatovićev čin prihvatanja Haškog dokumenta i koji su se izjasnili protiv dodatne vojne mobilizacije građana Crne Gore i njihovog slanja na ratište, kao i onih koji su smatrali da vojne operacije nijesu rješenje za izlazak iz krize i da je Bulatovićev akt u Hagu veoma pozitivan. Sukus takvog stava izrazili su Savez studenata Crne Gore i Studentski forum Crne Gore.

Stavove protiv Bulatovićevog prihvatanja haškog dokumenta i protiv lorda Karingtona objavljivala je titogradska „Pobjeda“. Tako je jedan njen kolumnista i ratni reporter napao lorda Karingtona, tvrdeći čak da je „Engleska zemlja sa čijih prostora srpskom i crnogorskom narodu nikada nije svitalo“. On se ustremio na aristokratu Karingtona, zato što je u Hagu 18. oktobra 1991. oduzeo riječ dr Branku Kostiću, pošto ga je upozorio da ne može legitimno govoriti u ime cijelog Predsjedništva SFRJ.

Kolumnista „Pobjede“, radikal, smatra da će B. Kostić, B. Jović, J. Kostić i S. Bajramović biti zapisani kao „poslednji branioci SFRJ“. Za plan lorda Karingtona on veli da je „posljednje poluvrijeme u definitivnom uništenju Jugoslavije“ (Milenko Vico, „Jastrebov(i)“ Pobjeda“, od 20. oktobra 1991, str. 5.). Slične stavove izrazila je ekstremno desničarska Srpska narodna obnova za Crnu Goru i Herceovinu, koja je ocijenila da je M. Bulatović prihvatanem haškog dokumenta „napravio kardinalnu grešku“, te da taj njegov potez ide na ruku „protivnika srpskog naroda“ i da to nije stav naroda u Crnoj Gori, niti je Bulatović na „braniku srpstva“ (Vidi više: “Na braniku srpstva, Saopštenje SNO za Crnu Goru i Hercegovinu”, “Pobjeda“, od 21. oktobra 1991, str.4. Pavle Milić i Nada Lazaravić-Jovović).

Nakon prihvatanja haškog dokumenta od strane Momira Bulatovića, što je bio racionalan i državotvoran postupak, te njegovog povratka u Crnu Goru, uslijedila je haranga na Bulatovića i osuda njegovog postupka, sa ciljem da se on i drugi članovi crnogorskog rukovodstva po pritiskom odluče da promijene stav i priklone se stavu Miloševića i Srbije u pogledu odbijanja Karingtonovog plana.

U Beogradu je 22. oktobra 1991 održana sjednica PSFRJ bez učešća predstavnika Hrvatske, Slovenije, BiH i Makedonije. Predsjedavao je potpredsjendik PSFRJ dr Branko Kostić. Predsjedništvo se bavilo Haškim dokumentom lorda Karingtona i sastankom Haške konfrencije od 18. oktobra 1991. Na sjednici krnjeg predsjedništva govorio je i savezni sekretar za odbranu general srbizirane i agresorske JNA Veljko Kadijević izjašnjavajući se protiv prihvatanja ponuđenog Haškog dokumenta. Krnje PSFRJ jednodušno je odbacilo Haški dokument lorda Karingtona.

Za Haški dokument od 18. oktobra 1991. general Veljko Kadijević je rekao da rješenja u njemu „objektivno vode u katastrofu. Njima se ukida Jugoslavija, a sa njom sve institucije koji imaju jugoslovenski karakter uključujući i JNA. Sankcioniše se razbijanje Jugoslavije politikom svršenog čina i ugrožavaju vitalni interesi onih naših naroda kojima je stalo do zajedničkog života. Ponajviše se ugrožavaju jedinstvo i interesi srpskog naroda, jer se njegovi znatni djelovi razdvajaju, dovode u položaj nacionalne manjine i izlažu opasnosti uništenja“ (“Fašizam neće proći-izlaganje Kadijevića”, “Pobjeda”, od 23. oktobra 1991, str. 5.)

Skupština Republike Crne Gore je, na vanrednom zasijedanju (24-25 oktobra 1991) raspravljala o stavu delegacije Crne Gore na čelu sa Momirom Bulatovićem na Haškoj konferenciji 18. oktobra. Debata je tekla od pune podrške stavu crnogorske delegacije u Hagu do njegovog osporavanja. Postupak crnogorske delegacije dobio je uvjerljivu podršku poslanika Skupštine Crne Gore. Klub poslanika vladajuće DPS-a podržao je stav kojeg je u Hagu prezentirao Momir Bulatović, navodeći da se crnogorka delegacija ponašala u duhu ovlašćenja kojoj je povjerila Skupština Crne Gore. Jedan manji broj poslanika DPS imao je drugačije mišljenje i podržavao je odluku Slobodana Miloševića i opredjeljenje Branka Kostića u odbijanju Haškog dokumenta.

Najoštriji u osudi postupka Momira Bulatovića u Hagu bili su poslanici tada nacionalističke Narodne stranke Crne Gore. Oni su saopštili da u Haškom dokumentu, kojeg je Bulatović prihvatio nema, nijednog stava „koji štiti interese srpskog naroda kao cjeline, već je sve podređeno želji onih naroda koji su odlučili da razbiju Jugoslaviju“ (“Pod teretom Haga”, “Pobjeda”, Titograd, br. 9304, od 25. oktobra 1991, str. 1).

U ime kluba poslanika Narodne stranke prof. dr Mitar Čvorović je ocijenio da su predstavnici Crne Gore u Hagu prihvatajući Karingtonov dokument „priznali da ne postoji Jugoslavija kao subjekt međunarodnog prava, što je neprimjereno ako se zna da državu Jugoslaviju prema Ustavu i međunarodnim normama mogu poništiti samo narodi Jugoslavije plebiscitom na čitavoj njenoj teritoriji a zatim u postupku provedenom u legalnim institucijama sistema“. Čvorović naglašava da je SFRJ „podijeljena administrativnim granicama na šest republika, pri čemu srpski narod živi u velikom broju u pet republika i ne može dozvoliti da primjenom Haškog dokumenta konačno i zvanično postane razdijeljen i da bude nacionalna manjina u četiti republike gdje je brojčano manji“.

Za Čvorovića i Narodnu stranku, prihvatanjem Haškog dokumenta od strane crnogorske delegacije nijesu poštovane „odredbe Beogradske inicijative, koje je ova Skupština usvojila samo nekolike nedjelje ranije“. Haškim dokumentom, veli on, „Srbi koji žive u SAO Krajini, SAO Slavoniji i Baranji i Zapadnom Sremu neće moći ući u federaciju, koju predlaže Beogradska inicijativa, bez obzira na plebiscitarno opredjeljenje da su za federaciju, jer će teritorije na kojima žive pripadati suverenoj državi Hrvatskoj“ (TVCG, Skupština Crne Gore, Rasprava o Haškom dokumentu 24/25. oktobar 1991, II i II kanal, i „Različita mišljenja-vanredno zasijedanje Skupštine Crne Gore, Pobjeda, Titograd, br. 9304,od 25. oktobra 1991, str. 4.).

Stav crnogorske delegacije u Hagu podržao je klub poslanika Saveza reformskih snaga za Crnu Goru, kao i poslanički klub Demokratske koalicije (Stranke demokratske akcije Crne Gore i Demokratskog saveza Albanaca u Crnoj Gori).

Nekoliko godina kasnije, Momir Bulatović je u svjedočenju za dokumentarnu film BBC, London, 1995, (koji je potom objavljen u vidu knjige-monografije) čiji su autori Laura Silber i Allan Litlle, pod naslovom „The Death of Yugoslavia (Smrt Jugoslavije)“, objašnjavao zašto je i kako prihvatio Karingtonov mirovni plan, smatrajući da je on najbolje rješenje za završetak rata i da je on u interesu Crne Gore, te da je bio izložen enormnim pritiscima.

U tom smislu je rekao: „Smatrali smo da je plan sasvim dobar. Omogućavao nam je da ostvarimo sopstvene interese, a istovremeno je uzimao u obzir i interese ostalih. Predstavljao je odlično sredstvo za okončanje rata, rata koji je pogodio i nas u Crnoj Gori, jer nam je deset odsto stanovništva bilo mobilisano. Bio sam pod ogromnim pritiskom. Za vrijeme jedne posjete Sjedinjenim Američkim Državama ponašali su se prema meni kao da sam divljak - ko je ova osoba čiji građani napadaju i uništavaju Dubrovnik? Dubrovnik nam uopšte nije bio potreban, više nismo mogli sebi dozvoliti da nam ljudi ginu uzalud, da svijet ima rđavu predstavu o Crnoj Gori“ (Navedeno prema: Laura Silber and Allan Litlle, The Death of Yugoslavia, BBC, London, 1995).

Bulatović je tada govorio i o lavini pritisaka na njega i teških optužbi, nakon prihvatanja Haškog dokumenta, a sa ciljem da povuče već datu saglasnost sa Karingtonovog mirovnog plana. Kako ističu L. Silber i A. Litl, „Bulatović je pozvan u Beograd na seriju sastanaka koji su imali za cilj slamanje njegovog otpora“. O tome i sam Momir Bulatović svjedoči: „Čitava lavina kritika mi se sručila na glavu poslije prihvatanja Karingtonovog plana. Održan je niz neprijatnih sastanaka u Beogradu. Cjelokupna beogradska štampa me proglasila izdajnikom. Pojedini ljudi direktno su me pitali da li sam špijun ili da li primam novac od neke strane zemlje. Naredni dani bili su pravi pakao. Štampa je tvrdila da sam Miloševiću zabio nož u leđa“ (Ibidem).

Bulatović će uskoro promijeniti mišljenje i pod pritiskom režima Slobodana Miloševića i njegovog mehanizma moći, odustati od Haškog dokumenta i zajedno s Miloševićem podnijeti 30. oktobra 1991. amandman, kojim je poništio ranije datu saglasnost na dokument, koji je predviđao da sve jugoslovenske republike (a time i Crna Gora) postanu nezavisne i međunarodno priznate države s mogućnošću povezivanja u konfederaciju.

( Novak Adžić )