Igra EU prijestola

Upravo završeni izbori za Evropski parlament slični su Igri prijestola - dugačka i složena priča sa neočekivanim i za mnoge nezadovoljavajućim krajem. Kao i u slučaju Igre prijestola, neki obožavaoci traže drugačije finale. Oni bi htjeli da otpuste autore i napišu novi scenario.

Antievropljani, kojima se na trenutak učinilo da ih u trijumfalno osvajanje Brisela može povesti populistički trijumvirat Italijana Matea Salvinija, Mađara Viktora Orbana i Amerikanca Stiva Banona - vraćeni su nazad. Proevropljani, koji podržavaju partije establišmenta EU, takođe su izgubili. A političari koji su izmislili proces vrhunskih kandidata u pokušaju da utiču na izbor sljedećeg šefa Evropske komisije izgledali su loše jer je dio starih partija EU ostao po strani. Kraće govoreći, tradicionalna očekivanja prerasla su u potpuno razočaranje.

Jedan očigledni rezultat izbora bio je jasan i mnogo prije nego što su bili objavljeni rezultati: dugogodišnji duopol evropskih snaga lijevog centra i snaga desnog centra definitivno je okončan. Taj duopol bio najočigledniji na nacionalnom nivou gdje su se blago konzervativna partija i blago socijalistička partija obično borile za nivo penzija, politiku ličnog dohotka, iznos socijalnih davanja i tome slična pitanja. Onda je svaka partija morala da smekša svoju poziciju kako bi privukla prosječnog glasača. Sistemi koje su oni stvorili u nacionalnoj politici, bili su prilično stabilni i neki su se nadali da taj mehanizam može biti prenesen na evropski nivo.

Ova lijevo-desna dihotomija razbijena je u Italiji još početkom 1990-ih. Okončana je nedavno u Francuskoj sa predsjedničkim izborima iz 2017. na kojima ni stari lijevi a ni stari desni kandidati nisu došli do dugog kruga. Socijademokratska partija Njemačke (SPD) sistematski je sebe slabila posredstvom svog (politički odgovornog) učešća u velikoj vladajućoj koaliciji sa Hrišćansko-demokratskom unijom (CDU). A u Velikoj Britaniji brexit je uništio Konzervativnu partiju a, moguće, i Laburističku.

U Grčkoj su rezultati vladajuće Sirize bili loši i izgleda da odražavaju mišljenje mnogih glasača da se ona postepeno pretvorila u tradicionalnu partiju lijevog centra. Uz nekoliko rijetkih izuzetaka - na primjer Španije i Austrije - socijaldemokrati starog obrasca bili su loši. Francuska i Njemačka, koje se tradicionalno smatraju jezgrom evropskog procesa, dva su najistaknutija primjera. Neaktuelnost francuskih Socijalista vidi se kroz 6% glasova koje su dobili, a SPD trenutno uopšte ne djeluje ubjedljivo.

Gubici tradicionalnih partija lijevog centra odražavaju realnost današnjeg otvorenog svijeta. Pošto Evropa ima sve veći globalni značaj, ona će morati više od puke preraspodjele bogatstva: jednostavna obnova starih sistema socijalne zaštite na evropskom nivou recept je za beskonačne konflikte između različitih djelova EU. Interesantniji rezultat izbora je relativna slabost populističkih desničarskih i nacionalističkih partija. Po pravilu, i oni su u svoje platforme uključili visok stepen socijalne zaštite. Na primjer, Nacionalno okupljanje Marin Le Pen (njena nova fasada za stari Nacionalni front) više se pridržava lijevih pogleda kada su u pitanju socijalna pitanja od plana “Renesansa Evrope” francuskog predsjednika Markona, kojeg je pobijedila tankom većinom. Pristalice populističkih partija ispravno su osjetili da staromodni princip socijalne države funcioniše u strogo nacionalnim uslovima. Ali njih je, po pravilu, bilo nedovoljno da promovišu ubjedljive zaključke o vraćanju nacionalnih država Evropi. Faktički, prvobitni rezultati pokazali su da je, iako je pobijedila Makrona, partija Marin le Pen dobila manji broj glasova nego na posljednjim izborima za Evropski parlament iz 2014.

Jedan od razloga relativno slabog učinka nacionalnih partija bila je ta lakoća s kojom su se diskusije o nemoralu, korupciji i netransparentnosti širile između nacionalnih granica. Skandal “novac za ugovore” u kojem su učesnici austrijski nacionalisti (sa zanimljivim nazivom Partija slobode), najvjerovatnije je razlog pada broja glasova, u poređenju sa 2014, pa si u njihove kolege u drugim zemljama - na primjer u Njemačkoj i Danskoj - takođe ostvarili gori rezultat nego što se očekivalo.

Ovo su faktički bili prvi izbori za Evropski parlament sa autentičnim evropskim temama. Proevropske partije “zelenih” - s njihovom privrženošću društvenom blagostanju (najočiglednije oko klimatske bezbjednosti) a koje jednostavno ne mogu biti stvorene na nacionalnoj osnovi - svuda su imale uspjeha. Istovremeno, “zeleni” su odbacili veliki dio ideologije koja sve do sada opterećuje stare političke partije tradicionalne ljevice i desnice. Najveću pobjedu ostvarili su u Njemačkoj, gdje su bili drugi, pretekavši SPD; visoke rezultate postigli su i u Velikoj Britaniji.

Drugi veliki pobjednici su liberalne partije u savezu koji predvodi harizmatični Gaj Verhofštat koji želi da radi sa Makronom. Pored “zelenih”, praktično će liberali postati uticajan glas u parlamentu koji formira rukovodstvo i agendu nove Komisije.

Bez obzira na fragmentaciju novog Evropskog parlamenta, neće biti komplikovano naći većinu za agendu koja odražava ono za šta je glasala većina građana EU. Jedna od najvažnijih aspekata političkih previranja nakon 2016. u Velikoj Britaniji i SAD sadržan je u tome kako su se nacionalni zakonodavni organi izjasnili kada su se suočili sa nesposobnom i nedosljednom izvršnom vlašću. Evropski parlamentarci moraju slijediti taj put.

Za početak, moraju izvući lekcije iz populističkih skandala u Austriji i drugim zemljama i učiniti borbu protiv korupcije jednim od glavnih prioriteta na nacionalnom, ali i na nivou EU. Osim toga, novi parlament mora pomoći da se dođe do iskoordiniranog pristupa EU prema globalnim izazovima u oblasti energetike i bezbjednosti u uslovima pritiska od strane SAD i Rusije kada je riječ o određenim političkim agendama. Te će rasprave takođe biti vezane sa diskusijom o korupciji i uticaju iza kulisa.

Igra prijestola je možda završena, ali nova borba za vlast u EU tek počinje. Izbori za Evropski parlament suštinski su promijenili politički pejzaž kontinenta - tradicionalne partije se moraju pregrupisati ili biti zamijenjene. To što će se dalje događati, najvjerovatnije će biti zanimljivo za gledanje.

Autor je profesor istorije i međunarodnih poslova na Univerzitetu Prinston Copyright: Project Syndicate, 2019.

( Harold James )