Crna Gora i rat u Bosni (1992-1995)

Kad je izbio rat u Bosni i Hercegovini aprila 1992. srpsko-crnogorsko rukovodstvo svrstalo se na stranu političkog i vojnog vođstva bosanskih Srba u planu podjele BiH i formiranja srpske države na njenom tlu. U tom smislu su, od početka rata u BiH, Srbija i Crna Gora (SRJ), politički, ideološki, oružano, vojnički, materijalno, finansijski, logistički i na druge načine podržavali i pomagali snage režima pod kontrolom i komandom Radovana Karadžića i Ratka Mladića, koji su vodili rat protiv opstanka BiH kao zajedničke države njenih naroda i građana. Tokom rata u BiH sa teritorije Crne Gore odlazile su naoružane paravojne grupe i pojedinci da ratuju, uglavnom na srpskoj strani u BiH, odvijao se, pod međunarodnim sankcijama protiv SRJ, šverc oružja, nafte, automobila itd, odlazili su “vikend ratnici”na bosansku teritoriju radi otimačine i ratnog profita, dok se u CG širio nacional-šovinizam prema Muslimanima/Bošnjacima; oni deportovani potom su ubijeni, vršena su nasilja nad Muslimanima/Bošnjacima u CG, proganjani su i životi su im bili ugroženi, mnogi su i stradali, uništavana je bombaškim i drugim napadima njihova imovina, skrnavljeni su i napadani njihovi vjerski objekti, a naročito tokom 1992. i 1993. prijetila je opasnost da se rat prenese i na teritoriju CG. Veliki broj izbjeglica iz Bosne, raznih nacija, sa ratom zahvaćenih prostora, našao je svoje utočište u CG. Ogroman broj prognanih Muslimana/Bošnjaka, usljed nasilja i etničkog čišćenja izbjegao je iz Bosne i zbrinjavan u Crnoj Gori. Prema evidenciji Crvenog krsta i izvještajima Komesarijata za izbjeglice Vlade CG, 25. januara 1993. u CG je bilo 64. 244 izbjeglica sa ratom zahvaćenih područja iz bivše SFRJ. Krajem januara u CG je pristiglo preko 2.500 izbjeglica iz istočne Hercegovine, mahom Muslimana/Bošnjaka, usljed ratnog zločina-etničkog čišćenja. Muslimani/Bošnjaci iz Trebinja i okolnih područja svoj spas od fizičkog uništenja pronašli su sklanjajući se u CG. (Vidi o tome: „Braća po sudbini“, „Monitor“, Podgorica, br. 120, od 5. februara 1993, str. 8.)

Tokom prve godine rata u BiH (1992), umiješanost SRJ i njenih republika-članica u isti, bila je evidentnta, kako u domaćoj javnosti, tako i na međunarodnom planu. Ta činjenica je naročito bila prepoznata i akceptirana od strane organa međunarodne zajednice (Evropske zajednice/unije, Ujedinjenih nacija), velikih sila i drugih država. O toj činjenici, krucijalnoj suodgovornosti Srbije i Crne Gore, odnosno, njihovih vlasti u agresiji na BiH, govori i Izvještaj Stejt deparmenta (Ministarstva spoljnih poslova SAD za 1992), u kojemu se, pored ostalog, jasno kaže da je, zbog uloge Srbije/Crne Gore u ratu u Bosni, Savjet bezbjednosti UN uveo oštre sankcije protiv SRJ 30. maja 1992, “sračunate da ih natjeraju na postupak u skladu sa rezolucjom UN 752, koja zahtijeva momentalno primirje i okončanje etničkog čišćenja u BiH” (Citirano prema: „Naš dio stida - Dokumenti: Godišnji izvještaj Stejt departmenta SAD o pravima čovjeka u Srbiji/Crnoj Gori“, „Monitor“, Podgorica, br. 130, od 16. aprila 1993, str. 30). U daljem tekstu izvještaja Stejt departmenta se kaže: “Iako su savezni zvaničnici obećali raspuštanje srpskih nacionalističkih poluvojnih formacija koje su zastrašivale manjine u Srbiji/Crnoj Gori i zaustavljanje borbe u BiH, federalne vlasti su uhapsile tek nekolicinu poluvojnih ličnosti i nijesu se suočile sa najpoznatijima za koje se smatra da imaju specijalne veze sa srpskim predsjednikom Miloševićem”. (Ibidem) U istom izvještaju se podvlači i ovo: “Dok su vlade Srbije/Crne Gore insistirale da nijesu umiješane u rat u Hrvatskoj 1991, i sljedstveni u BiH, one su, u stvari, bile duboko upletene u rasprostranjeno kršenje humanitarnog prava i ljudskog dostojanstva u ratu u Bosni, koje su tamo činile JNA i srpske paravojne snage. One su naoružale srpske snage u objema republikama preko JNA, njihovi građani su učestvovali u ratovima kao članovi paravojnih formacija, uz odobrenje Vlada, dozvolile su regularnim trupama JNA da ostanu u Bosni i poslije maja, preimenovane u tamošnju “srpsku armiju”. Uz to nastavile su da snabdijevaju srpske snage gorivom, hranom i ostalim potrepštinama, čak i onda kada su te robe nedostajale u samim njihovim republikama. One ne osuđuju osoblje, koje je, izgleda, bilo umiješano u ratne zločine”. (Ibidem) Za SAD nije bilo dileme oko odgovornosti za izbijanje i vođenje rata u Bosni i njeno pustošenje. SAD su krivicu locirale na režim Slobodana Miloševića u Srbiji i SRJ i na lidera bosanskih Srba dr Radovana Karadžića. U tom smislu posljednji ambasador SAD u SFRJ Voren Cimerman zapisao: „Nije bilo debate u američkom rukovodstvu o uzrocima rata u Bosni - svi su znali da su krivi Milošević i Karadžić“.(Warren Zimmermann, „Origins of a Catastrophe“,New York, 1996, p., 214. Vidi i: „Srpske političke elite i Londonska konferencija“, tom 1, priredio dr Vladimir Petrović, Beograd, 2014, str. 14). Crna Gora, zahvaljujući pogubnoj politici režima DPS, nije tretirana od SAD drugačije u odnosu na Miloševićev režim prema bosanskom ratu, s tim što je njen značaj bio efektivno manji.

U nastanku, formiranju i osposobljavanju voske Republike Srpske presudnu ulogu odgirala je bivša JNA, odnosno, Srbija i Crna Gora koje su je kontrolisale, nakon odluke o povlačenju JNA iz Bosne maja 1992. Finansiranje VRS iz budžeta SRJ trajalo je godinama i u tome su učestvovali i faktori vlasti iz Crne Gore Republike CG i njeni kadrovi u izvršnoj i zakonodavnoj vlasti SRJ, odobravajući odluke donijete u tom pogledu. Da je i CG zajedno sa Srbijom u stvaranju vojske RS učesvovala i da je ona finasijski enormno pomagana iz budžeta SRJ, to priznaju i Slobodan Milošević i Momir Bulatović na 9 sjednici VSO SRJ, održanoj u Beogradu 2. juna 1993. Bulatović je, na toj sjednici VSO priznao: “Kad smo se kao JNA morali povući sa prostora BiH, tada je bilo logično da uradimo sve moguće aktivnosti da osobobimo nastanak i stvaranje Vojske Republike Srpske”, što je Milošević potvrdio kazavši: “To smo uradili”. Bulatović je to opet potvrdio riječima: “To smo, apsolutno, uradili”. (Stenogram sa Devete sjednice VSO, SPOV br. 4-4, od 2. juna 1993, i Momir Bulatović, “Slobodan Milošević - Neizgovorena odbrana”, Niš-Podgorica, 2006, str. 163.)

Činjenica je da je vlast DPS u CG, tokom rata u BiH, sarađivala sa vlastima samoproglašene Republike Srpske i pružala joj razne vrste, ne samo diskursne političko-ideološke, nacionalne i nacionalističke, već i konkretne materijalne podrške i pomoći. Međutim, i pored toga, vlast u CG nije bila spremna da u megalomanskim materijalnim zahtjevima podrži vođstvo “Republike Srpske”, a pogotovo nije bila spremna (iako joj je pokazivala naklonost i podršku), da izađe u susret njenim ekstremnim, svirepim, bezobzirnim i kriminalnim zahtjevima i da podržava ono što su u tom smislu tražili predstavnici ratnog srpskog režima na Palama. Od najznačajnijih faktora vlasti u CG traženo je čak, sa te paljanske adrese, da ispunjavaju i zločinačke zahtjeve, ali ona je takve zahtjeve odbila prihvatiti. Naime, prema vlastima u CG, konkretno prema predsjedniku Republike CG Momiru Bulatoviću, upućen je zahtjev i to od predsjednika Vlade “Republike Srpske” dr Vladimira Lukića, da se sa sjevera Crne Gore (crnogorskog dijela Sandžaka) poubijaju, etnički istijebe Bošnjaci/Muslimani na tom području, ali je Bulatović kategorički odbio taj monstruozni i genocidni zahtjev. Da je to tačno, potvrdio je i sam M. Bulatović, kao svjedok odbrane pred Haškim tribunalom u krivičnom predmetu protiv R. Karadžića, na svjedočenju u Hagu 1. marta 2013. O tome predstavlja uvjerljivo svjedočanstvo stenogram sa sjednice VSO SRJ održane 12. marta 1993. u Beogradu. Naime, na toj sjednici VSO SRJ, Bulatović je tražio da se opredijeli “način pomoći Republici Srpskoj Krajini i Republici Srpskoj”. Potom je dodao: “Prije neki dan je predsjednik vlade Republike Srpske razgovarao sa potpredsjednikom Vlade CG. To su beskrajni zahtjevi… Mi smo dužni da im pomognemo, ali isto tako smo dužni da shvatimo da teško možemo da sarađujemo sa nekim ko, kao predsjednik Vlade Republike Srpske, savjetuje da etnički očistimo Sandžak i da pobijemo Muslimane tamo”. Na pitanje Slobodana Miloševića -“Ko to kaže?”, odgovara Momir Bulatović: “Predsjednik Vlade Republike Srpske, Lukić. On nam savjetuje da to što prije uradimo, jer Muslimanima ne treba vjerovati, zabiće nam nož u leđa, miniraće nam prugu itd”. Na toj sjednici VSO SRJ, Momir Bulatović je saopštio da “sa najviših mjesta iz Republike Srpske dolazi ideja da mi organizovano uđemo u etničko čišćenje što bi bila katastrofa”. (Stenogram sa Osme sjednice VSO od 12. marta 1993, SPOV br. 2-6. Vidi o tome i: Momir Bulatović, “Slobodan Milošević - Neizgovorena odbrana, Niš-Podgorica, 2006, str. 152 i 154).

Radi informacije, od značaja je reći da je Vladimir Lukić bio Predsjednik vlade Republike Srpske od 20. januara 1993. do 18. avgusta 1994, te član srpske delegacije na pregovorima u Dejtonu 1995, i zatim dekan Arhitektonsko-građevinskog fakulteta u Banja Luci 1996-2003, a od 2009. član je Senata Republike Srpske.

Zbog zasluga i doprinosa za ratno stvaranje i održanje Republike Srpske, njena Narodna skupština je 9. januara 1994. odlikovala predsjednika Republike CG i lidera DPS mr Momira Bulatovića “Ordenom Nemanjića”, najvišim njenim odlikovanjem, koje je ustanovljeno, kako je obrazloženo, “zbog posebnog doprinosa u organizovanju i vođenju odbrane srpskog naroda i države”. To je bio simbolički, ali sasvim konkretan i jasan čin, odavanja “priznanja” rukovodstvu Crne Gore, odnosno njegovom predvodniku M. Bulatoviću, za brojnu i obilatu pomoć i podršku, koju je vlast u Crnoj Gori, pružila velikosrpskom ratnom osvajačkom projektu, čiji su nosioci bili političko-vojne snage bosanskih Srba; projektu koji je razarao BiH kao državu i produkovao katastrofalne ratne posljedice, te počinio teške i užasne povrede ratnog i humanitarnog prava, tj. ratne zločine, zločine protiv mira i čovječnosti, zločine genocida itd. Predsjednik samoproglašene Republike Srpske Radovan Karadžić je, povodom dodjele ordena Nemanjića predsjedniku Crne Gore M. Bulatoviću saopštio, na svečanoj sjednici Skupštine Republike Srpske, 9. januara 1994: “Nikada ne zaboravimo, mada neopravdano retko pominjemo, pomoć naroda i rukovodstva Crne Gore i podršku većine političkih stranaka u njoj”(Citirano prema: Olja Obradović, „Sve je samo varka“, „Monitor“, Podgorica, br. 169, od 14. januara 1994, str. 8). Tim povodom lider LSCG Slavko Perović je ironično, ali konkretno saopštio, u pismu Bulatoviću: “Odlikovanje koje vam je dodijeljeno došlo je kao puno priznanje za sve što ste dosad učinili. Smatram da je stiglo u prave ruke”. (Ibidem).

Nešto ranije (1993), Žiri za dodjelu književne nagrade “Risto Ratković”, biran pod pokroviteljstvom režima DPS i njegovih saveznika, dodijelio je istu dr Radovanu Karadžiću, predsjedniku paradržavne tvorevine Republike Srpske, zbog čega su se te iste nagrade, u znak protesta zbog njene ideološko-političke i nacionalističke zloupotrebe, odrekli njeni raniji laureati književnici, najprije Jevrem Brković, a zatim i Sreten Perović.

( Novak Adžić )