Šta se desilo u Istočnoj Evropi?

Pred nedavne izbore za Evropski parlament, anglofonska štampa je brujala od priča o tome kako će predstojeći populistički, anti-EU talas zahvatiti kontinent. Alarmantni naslovi su se pokazali samo dopola tačnim.

Istina, u nekim državama, euroskeptici su dobro prošli: novosnovana stranka Brexit Nigela Faragea u Velikoj Britaniji, zajedno sa Nacionalnim frontom na čijem je čelu Marine Le Pen u Francuskoj i stranka Liga Mattea Salvinija u Italiji sve su bile na vrhu lista. A u Belgiji, koja je održala trostruke „super izbore“ (regionalne, federalne, evropske), ultradesničarska stranka Flamanski interes bila je druga.

Ali uspon nacionalista i euroskeptika, bilo da se radi o blažoj ili jačoj varijanti, pratio je nevjerovatan rast podrške za zelene i liberale. Borci za okoliš su ostvarili nevjerovatne uspjehe, posebno u Francuskoj i Njemačkoj.

Šta god neko mislio o ovim izborima, nema sumnje da su glavni gubitnici dvije grupe na desnom i lijevom centru, Evropska narodna stranka (EPP) i Stranka evropskih socijalista (PES). One su izgubile 42 i 38 mjesta i, za posljedicu, moraju ispregovarati širu koaliciju kako bi formirale većinu u parlamentarnom tijelu.

Dakle, kako se ovo trosmjerno takmičenje odigralo u članicama Evropske unije u istočnoj Evropi: Višegradskoj četvorki, Baltiku, Sloveniji, Hrvatskoj, Rumuniji i Bugarskoj? Da li se podjela na istok i zapad zbog koje se čuvari Brisela često mršte manifestovala? Odgovor je, opet, u izvjesnoj mjeri.

Istočna Evropa bez “zelenog talasa”

Za početak, sigurno nema zelenog talasa u ovom dijelu Evrope. Od sedam članova istočnoevropski Zeleni su spali na svega tri od kluba od 69 za cijelu Evropsku uniju. Drugim riječima rečeno, glasači na istoku se ne zanimaju za pitanja kao što su klimatske promjene i održivi razvoj koja okupljaju građane na zapadu. To je regija u kojoj je ugalj još kralj. U Poljskoj, najvećoj državi u tom dijelu Evropske unije, na ugalj otpada 50 posto proizvodnje energije. Kao druge države širom svijeta, Poljska radi na tome da uvede alternative uglju ali to nije lako, posebno ako je najisplativija alternativa ruski prirodni gas.

Zatim, blagi euroskepticizam postaje sve snažniji. Evropska konzervativna i reformistička grupa (ECR) u istočnoj Evropi je narasla sa 28 na 40. Nasuprot tome, Salvinijev i Le Penin ekstremniji Evropski savez ljudi i nacija osvojio je svega dva mjesta u istočnoj Evropi.

Osim ECR-a, grupe koju je originalno uspostavila poljska vladajuća stranka Zakon i pravda (PiS) i britanskih Torijevaca, „meki“ uključuju Fidesz Viktora Orbana, koja je i dalje član EPP-a iako formalno suspendovana. Orbanova stranka je dodala dodatno mjesto svom klubu u Evropskom parlamentu i može sada računati na 13 mjesta.

Blagi euroskeptici nemaju namjeru razarati Evropsku uniju iznutra. Oni su svi za milijarde eura koje njihove države dobijaju iz budžeta unije kao finansijsku pomoć. U isto vrijeme, pobornici Orbana na istoku vole linčovati Brisel kao donositelja liberalnih vrijednosti koje ugrožavaju evropsku kršćansku civilizaciju.

Bilo da je riječ o migrantima s Bliskog istoka - od kojih je samo sačica u centralnoj Evropi ili na Balkanu - ili o pravima LGBT osoba, ne manjka pitanja koja se iskorištavaju u populističkoj retorici. Jasno, George Soros je glavni zlikovac.

EU saveznik u borbi za vladavinu zakona

More je dokaza da ova retorika nailazi na snažno odobravanje kod desnog centra, pa čak i kod postkomunističke ljevice. U Bugarskoj i Rumuniji, naprimjer, samoproglašeni socijalisti vodili su kampanju na socijalno konzervativnoj platformi, što bi bio šok za njihove drugove na zapadu. Pa ipak, u oba slučaja, to im je donijelo malo izbornog uspjeha.

Konačno, slika bi bila nepotpuna bez obraćanja pažnje na snažno pojavljivanje novoformiranih pro-EU i antikorupcijskih stranaka na nekoliko mjesta. Najimpresivniji primjer dolazi iz Slovačke. Progresivna Slovačka/koalicija Zajedno usklađena sa novoizabranom predsjednicom Zuzanom Čaputovom bila je prva, osvojivši četiri od 13 mandata.

Populistička stranka Smer, koja vlada Slovačkom od 2006, pretrpjela je udarac. U međuvremenu, ultradesničarska Slovačka nacionalna stranka (SNS), koja je nekada bila Smerov koalicioni partner, ostala je ispod praga. Ova pobjeda uslijedila je nedugo nakon masovnih građanskih protesta proteklih godina potaknutih brutalnim ubistvom novinara koji je istraživao korupciju na visokom nivou i njegovog partnera.

U Rumuniji, zahtjevi za čišćom vladom su pogurali Alijansu 2020. Ova koalicija na čijem je čelu bivši premijer i povjerenik u EU Dacian Ciolos osigurala je više od petine glasova i osam mjesta u parlamentu.

Podršku je crpila od Rumuna iz inozemstva koji su se, kao i ranije, pojavili u značajnom broju u ambasadama i konzulatima da glasaju.

U Mađarskoj je Momentum, još jedan novouspostavljeni liberalni pokret, osvojio dva mjesta.

Sve ovo sugeriše da veliki dio građanstva i dalje vidi EU kao saveznika u borbi za odgovornost i vladavinu zakona, prije nego kao bauk ili vreću novca.

Izbori za Evropski parlament su izložili i tamnu i svijetlu stranu članstva u Evropskoj uniji. Istočnoevropske države možda slijede putanju drugačiju od „starih članova“ ali rezultati pokazuju da niko nije imun na populistički izazov. I iako eurocinizam izgleda zdraviji no ikad, ima u tome i nečeg dobrog.

(balkans.aljazeera.net)

( Dimitar Bechev )