Pouzdan tumač i protivnik pokušaja revizije istorije

Akademik Radoje Pajović, znamenit Crnogorac, poznati istoričar, zatočnik istorijske nauke i istorijske istine, izuzetni čovjek koji je svojim životom i djelom zaslužio mjesto među crnogorskim velikanima našeg doba, 2. juna je zakoračio u vječnost.

Njegova iznenadna smrt sve je ožalostila i bolno je odjeknula širom naše zemlje, u svima koji su ga poznavali i čitali njegove tekstove. Dr Radoje Pajović zaslužuje najviše poštovanje, pod vijencem najljepših moralnih osobina, na visinama čojstva, u crnogorskom moralnom kodeksu. Radoje je znao šta je prijateljstvo i umio da bude prijatelj, pravi kolega i istinski drug, koji je držao do sebe, do svoje časti i dostojanstva, koji je znao da poštuje druge i njihovu ličnost.

Ovaj tekst je počast čovjeku koji je držao do date riječi, do najviših, moralnih vrijednosti, koje je ponio iz kuće ili sticao preko knjiga, učio od drugih ljudi, ali je i svoje bogato iskustvo, znanje i plemenitost, nesebično prenosio na druge, kroz druženje i rad, kroz moralne pouke i poruke, uz onu Njegoševu misao: “Što je čovjek, a mora bit čovjek...“

Ovaj tekst je znak sjećanja na velikog naučnika, istoričara, naučnog savjetnika, koji je svojim djelom bio sav posvećen istorijskoj naučnoj istini, pogotovo o Crnoj Gori kroz istoriju, a svojim ličnim i profesionalnim angažmanom dao veliki doprinos svojoj državi i narodu.

Teško je cijeli jedan dugi život sažeti u nekoliko rečenica i svesti ga na nekoliko osnovnih činjenica. Sve ima svoj početak i kraj, a kraja nema!

Radoje Pajović je rođen 14. aprila 1934. godine u Drenovštici, živio u Tunjevu i Podgorici, a preminuo u 86. godini života. Radoje majku Stanu, rodom od Perunovića, nije zapamtio pošto je rano umrla. Imao je ratno i poratno djetinjstvo i sazrijevao preko noći, uz oca Iliju, u partizanima, uz braću, sestre i maćehu Ljubicu, u obnovi i izgradnji zemlje. Osnovnu školu je završio u rodnom mjestu, gimnaziju u Nikšiću, Filozofski fakultet, na Katedri za istoriju, u Beogradu 1957, na kojoj je i doktorirao 1970. godine. U arhivu CK Saveza komunista Crne Gore radio je godinu dana, a potom je u Istorijskom institutu Crne Gore proveo cijeli radni vijek, od 1958. do odlaska u penziju (1997).

Kao naučnik i istraživač, bavio se uglavnom savremenom istorijom, Drugim svjetskim ratom, kao specijalista za taj period, vrlo cijenjen i u zemlji i u inostranstvu, ali se kasnije njegova naučnoistraživačka sonda spustila do najdubljih slojeva crnogorske prošlosti, po vertikali: Duklja-Zeta-Crna Gora.

Samostalno ili u koautorstvu objavio je dvanaest knjiga, koje su izdržale test vremena i kasnija saznanja, od kojih su posebno u naučnim krugovima cijenjene Kontrarevolucija u Crnoj Gori- Četnički i federalistički pokret (1977) i Pavle Đurišić- kontroverzni četnički vojvoda, dopunjeno i prošireno izdanje (Podgorica 2005), te pokušaj sinteze Crna Gora kroz istoriju (2005).

Napisao je i objavio veliki broj članaka, rasprava, ogleda, feljtona, enciklopedijskih jedinica, kao i brojne naučno-popularne tekstove u novinama i sličnim publikacijama, te recenzija i drugih tekstova. Učestvovao je u realizaciji više velikih stručnih i naučnih projekata kao što su Istorija SKJ i Istorija SK Crne Gore...itd. Bio je predsjednik Društva istoričara Crne Gore i član Predsjedištva Saveza istoričara Jugoslavije, kao i član brojnih stručnih komisija, odbora i savjeta. Dobitnik je nekoliko vrijednih nagrada, priznanja i odlikovanja. Posebno se ističu Trinaestojulska nagrada za nauku (1978), Nagrada Oslobođenja Titograda (1977), Povelja za doprinos razvoju istoriografije (1987), Orden rada sa zlatnim vijencem, Orden rada sa srebrnim vijencem (1987), Zlatna plaketa Saveza rezervnih vojnih starješina SFRJ itd.

Dr Radoje Pajović je za 40 godina rada u Istorijskom institu Crne Gore dao veliki doprinos toj naučnoj ustanovi, jednoj od članica Univerziteta Crne Gore, ali i crnogorskoj istoriografiji uopšte. Imao sam sreću i čast da sa njim radim i drugujem u Istorijskom institutu desetak godina. Naše prijateljstvo se nastavilo i kasnije, sve do njegove potonje ure.

Za Radoja me vežu brojne uspomene, nezaboravna sjećanja, njegova posebna pažnja. Umio je lijepo i zanimljivo da priča, dobro je pamtio, znao je mnoge poučne primjere, pouke i poruke, pjesme, anegdote, pričao je doživljaje dječaka iz rata, iz studentskih dana. Bio je živa enciklopedija. Sa njim odlazi cijela jedna hronika, galerija ljudi, riznica doživljaja. Navešću samo nekoliko detalja. Puno je volio i poštovao babu, majčinu majku, Gospavu Bakarovu (Jakovljevu), umnu staricu koja je i nepismena znala da izračuna napamet koliko je ko sati, minuta i sekundi živio. Često mi je ponavljao njene riječi: “E moj sine, jedan dio Crnogoraca su tuđa večera, brinu tuđe a ne svoje brige i nikad se opametiti neće!”

Ili savjet svoga oca Ilije da svaki problem ima svoje rješenje i zahtijeva poseban pristup, ali ima jedan zajednički pristup, a to je pošten-ljudski.

Često mi je čitao pjesmu Napuklo sunce Branka Banjevića i poemu Jevrema Brkovića Klasno opredijeljeno proljeće i tako u nedogled... Jedan je od utemeljivača i osnivača Dukljanske akademije nauka i umjetnosti, Matice crnogorske, Crnogorskog PENA i drugih autentičnih crnogorskih ustanova, u teškim vremenima, kad je bilo „biti ili ne biti“, u toku i nakon raspada Jugoslavije.

Njegov doprinos, kao naučnika je veliki i trajan, a njegov lični i društveni angažman ogroman i nemjerljiv, iako to nije nikada isticao. Istrajno se i neumorno borio za istinu o crnogorskoj prošlosti, protiv brojnih posvajanja i prisvajanja crnogorske istorije, neistina i falsifikata, a za afirmaciju crnogorskog nacionalnog i državnog bića, crnogorskog identiteta, duhovnosti i kulture. Svim srcem i svom dušom borio se da Crna Gora nakon raspada Jugoslavije povrati svoju izgubljenu državnu nezavisnost. Devedesetih godina, sada već prošlog vijeka, uključio se u opštecrnogorski pokret, koji su predvodile suverenističke partije i nezavisni intelektualci, svjestan da u današnjim okolnostima, borba za Crnu Goru traje uvijek i iznova.

Bio je protiv pokušaja revizije istorije, što se dešava u potonje vrijeme. Zato i za njega važi ona latinska Semper idem - uvijek isti, i kao takav je cijenjen i od stručnjaka i laika, naučnih autoriteta, kao objektivni istraživač, tumač i analitičar, svuda rado viđen i priman, čak i kod neistomišljenika.

Ali sve to ne bi postizao bez podrške svoje porodice, prije svega supruge Ljilje, sa kojom je imao srećan brak, i svoje ćerke Tanje i sina Nevena (Nina). Njegova Ljilja, odana mu kao Penelopa, preminula je 2013. i to ga je teško pogodilo. Ostao je sam, ali je samoću dostojanstveno podnosio.

Njegov odlazak je veliki gubitak, ne samo za njegovu porodicu, nego i za sve nas koji smo ga poznavali, voljeli, drugovali i radili sa njim. Ali ostaje njegovo naučno djelo, kao čvrst oslonac i putokaz. „A prestati živjeti, ne znači umrijeti“, rekao je neko. A Sveti Petar Cetinski je govorio: “Lako je živjeti za života, teško je živjeti poslije smrti.“ Osim njegovog naučnog djela ostaje njegova porodica, njegovo časno ime i trajan pomen.

On je sve svoje - ime i prezime, cijelog sebe, priložio na oltar istine i Crne Gore, u riznicu ljudske dobrote.

Koautor i saradnik u brojnim kapitalnim projektima

Koautor je i saradnik 19 posebnih izdanja: Narodnooslobodilačka borba u Crnoj Gori. Hronologija događaja (1963); Žene Crne Gore u revolucionarnom pokretu- 1918-1945 (1969); Žene Jugoslavije u borbi (1972); Crna Gora (Beograd 1976); Ustanak i revolucija naroda i narodnosti Jugoslavije (1977) i Hronologija revolucionarnog pokreta Jugoslavije 1941-1945 (1981); Crna Gora - opšta monografija.

Uvodni dio - Crna Gora kroz istoriju (Beograd-Podgorica 2003); Podgorica-opšta monografija. Istorijski razvoj (2003); Berane-monografija (2009); Nikšić pod zastavom slobode 1941-1945 (2002); Blažo Jovanović u svom vremenu (2005); Stvaranje Titove Jugoslavije, tekstualni dio TV serije u 23 epizode (Rijeka 1986); Crna Gora pred izazovima budućnosti (1996); Bitka za Crnu Goru - zbornik radova sa naučnog skupa povodom 200-godišnjice bitaka na Martinićima i Krusima (1998); Međunarodno priznanje Crne Gore (1998); Božićni ustanak 1919 (2007); Rovačka republika (2001) i Saradnja četnika sa okupatorom u Crnoj Gori 1941-1945 (1996).

Priređivač je i urednik preko 20 knjiga.

( Marijan Mašo Miljić )