Pohvala književnosti

Knjigu Aleksandra Bečanovića Arkej objavio je ove godine francuski izdavač Olivije Demetr u kući DO. Za vrijeme Salona Pariz-knjiga, kako se sada zove, posjetila sam ovog mladog izdavača i zamolila da mi odgovori na nekoliko pitanja povodom Bečanovićeve knjige. On je to rado prihvatio i učinio.

Gospodine Demetr, šta vas je privuklo i navelo da objavite knjigu Aleksandra Bečanovića Arkej? Da li ste bili pod uticajem nagrade Evropske unije za knjizevnost 2017. ili nečeg specifičnog u samom romanu? Ili možda zbog činjenice da je tema veoma francuska?

- Nagrada Evropske unije, koja svake godine izdvaja mlade autore iz više evropskih zemalja, vrijedan je izvor za otkrivanje tekstova koji su ponekad manje izloženi u “Svjetskoj Republici književnosti”. Čak iako sama nagrada nema tu slavu koju bi mogla ili trebala da ima - ona nema, mislim, nikakav poseban uticaj ni na medije ni na čitaoce. Istina je da je moj izbor ovog teksta od crnogorskog autora bio pod uticajem teme: moj interes za Markiza de Sada, prilično detaljna prezentacija knjige, intervju snimljen s autorom, uticali su na mene i probudili želju da saznam više o knjizi, i tako... odlučim da je štampam! Moram reći da nijesam očekivao takav kvalitet konstrukcije i pisanja, sa stilom koji je često bio blizak onom velikih pisaca iz osamnaestog stoljeća na francuskom jeziku, onog koji sam mogao pročitati zahvaljujući odličnom prevodu Alena Kapona.

Bečanović podvlači da je njegov roman upleten u poznati događaj u istoimenom pariskom predgrađu zbog koga je prvobitno Markiz de Sad i došao na loš glas, no o kome istina nikada nije otkrivena do kraja. Jedna od vrijednosti ove knjige je upravo činjenica da, na vrlo delikatan način, naglašava bolnu činjenicu da danas ne možemo doći do istine direktno, već samo na zaobilazan način, alegorijom.

- U naše doba - koje se ne razlikuje mnogo od onog Markiza de Sada - sve je teže sagledati kompleksnost svijeta, jer svako ima definitivno mišljenje na mnoga pitanja. Moramo odmah imati utvrđenu viziju o činjenicama koje su prijavljene i slikama koje se prikazuju - od koga, često ne znamo - gdje je najmanji događaj o kojem ne znamo skoro ništa odmah podvrgnut osvetoljubivosti i osudi, gdje je gotovo nemoguće s razboritošću i mnoštvom gledišta razmotriti istinitost činjenice, u kojoj ima mnogo onih koji imaju privid apsolutne istine. Ima čak i spremnih da ubiju za to. Zbog toga mi se čini izuzetno bitnim da se pokaže koliko je upravo ta apsolutna istina pojam s kojim treba postupati s oprezom. Neophodno je razmišljati o tome u kontekstu slučaja u kojem je glavni junak jedna od najkontroverznijih figura književnosti, koja je i danas jeres. To mi se čini još važnijim.

Kako komentarišete osnovnu konfiguraciju knjige koja je zamišljena kao muzička varijacija, čime se i dodatno sugeriše da, kod određene teme, ima više pristupa i više načina za promatranje?

- Na kraju knjige zaista postoji soundtrack koji od Baha pozajmljuje brojne varijacije i kontrapunkte koji na toliko načina polaze s iste tačke i vraćaju se u istu tačku, što ponavlja s velikom virtuoznošću tekst Bečanovića. I to je jedna od veoma lijepih ideja knjige, način da se pokaže koliko je moguće umnožiti gledišta: što je ništa manje od onoga što Milan Kundera naziva u kratkom i važnom tekstu “umjetnost romana”. To je znak velikih romanopisaca. Zato velika književna djela uspijevaju da pređu s jednog jezika na drugi, a da ne izgube svoju snagu i svoj značaj. Jer nikada nema apsolutne istine u velikim romanima. Baš ono što današnji čitaoci, koji su više okreću esejima ili biografijama da bi u njima pronašli konačne istine, teško prihvataju.

Da li je bilo kritičkog odjeka romana?

- Vrlo dobri čitaoci prate rad naše izdavačke kuće, što je uvijek prijatno, i naravno, od velikog značaja (barem za mene) da saznam od njih, preko štampe ili radija kako oni čitaju tekstova koje ja objavljujem. Ambivalentne varijacije bio je naslov članka u kojem se navodi da je jedna od prednosti Bečanovićevog romana njegova sposobnost da “ponudi istovremeno i vjerodostojna i luda dokumenta kako bi bolje osporio bilo koji oblik vrućeg komentara o događajima”.

Na radiju, jedan hroničar je rekao kako “s obzirom na toliku privrženost filmu, pisanje Aleksandra Bečanovića pokazuje upravo mnoštvo fokalnih dužina, promjenu gledišta, činjenica da je samo jedan korak u stranu dovoljan da se nađemo (van snimanja) u neku vrstu off-kamere koju nismo vidjeli na početku otvarajući imaginarne perspektive “.

Na blogu je jedan recenzent pod naslovom Arkej, pohvala književnosti napisao sljedeće: “Rijetko čitamo knjige ovakve ambicije i ovog nivoa. Skoro nikada. Sjajna zbirka disonantnih glasova podržanih divnom ironičnom distancom, Arkej hvali literaturu pokazujući nesvodljivu složenost svijeta”.

Jedan drugi kritičar je pak primjetio ovo o romanu: “Istina je zakopana pod kompaktnim masovnim medijima, željna škakljivih detalja, sumom kontradiktornih izjava. Sve je zastrto mišljenjima žustrih eksperata potaknutih jeftinom hrišćanskom moralnošću.”

Cilj Evropske nagrade za književnost je da otkrije kreativnost i bogatstvo savremene evropske književnosti. Na Salonu knjige u Parizu, kao i u svom Pamfletu o Evropi, Režis Debre je veoma snažno kritikovao bezdušnu Briselsku Evropu, naglašavajući da se ona ne oslanja na zajedničke simbole. Može li književnost postojati bez prirodnog mosta između kultura?

- Postojanje ove nagrade je već sjajno. Još uvijek puno očekujemo od Evrope: to stvara nagradu koja finansijski podržava projekte prevođenja i mnoge druge kulturne projekte, ali da li Evropa može primorati evropske izdavače i čitaoce da budu radoznaliji nego što jesu? U Francuskoj, 60% prevoda dolazi sa engleskog, više od 80% samo sa pet jezika. Evropa i njene institucije mogu pokušati da poboljšaju raznovrsnost, ali teško mogu stvoriti radoznalost prema manje poznatim teritorijama i jezicima, želju za kulturama koje su tako bliske, ali sa kojima smo vjerovatno imali manje kontakata. I najzad, da li je to Evropa Brisela koja želi da zatvori svoje granice ili ona svih tih strašljivih nacija, koje često zaboravljaju svoju istoriju? Čini mi se da Evropa prilično dobro učestvuje u otvorenosti prema drugim kulturama.

Kao izdavač, barem mogu pokušati da pogledam na različita mjesta, obale koje su rjeđe posjećivane, književnosti manje poznate. I poslije toga iskustva, lakše je poslati te knjige i te tekstove na stolove knjižara tako da ih barem čitaoci, najradoznaliji među njima, otkriju i pročitaju.

Moj ponos kao mladog izdavača jeste što je omogućio barem tim tekstovima - prevedenim s češkog, poljskog, crnogorskog, slovačkog, katalonskog, sjutra grčkog - da postoje i da budu ponuđeni što većem broju čitalaca u knjižarama. Trudim se da njihov prevod bude što je moguće zahtjevniji, birajući profesionalne prevodioce, često veoma poznate; da budu što ukrašeniji kako bi mogli izazvati znatiželju; ukratko, da stvore najbolje uslove za njihovo postojanje. Ali ja ne mogu prisiliti knjižare da ih prihvate u svojim knjižarama, niti čitaocima da ih kupe. Uskoro idem u Gruziju na poziv njihovog Nacionalnog centra za knjigu. Nijesam znao mnogo o gruzijskoj literaturi, ali sam se zainteresovao za nju i želim da odem tamo. Našao sam izveštaj o njenom rasprostiranju u Francuskoj tokom poslednjih 15 godina. Bilo je nekih prevoda, ali u jednom kratkom vremenu. Autor izvještaja ukazuje da, uprkos njegovim istraživanjima, nije mogao da nađe nijedan članak u francuskim medijima posvećen jednom od njih...

Za mnoge tekstove koji dolaze iz horizonta manje posjećivanih kultura, situacija je ista. Pogledajte listu romana u trci za nagrade strane književnosti u Francuskoj. Prevodi na engleski su dominantni, ponekad i jedini. Ne vjerujem da je Brisel odgovoran za ovakvo stanje stvari.

( Branka Bogavac )