Budžet samo raste, akademici se živi ne čuju

Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (CANU) ima dva odjeljenja u kojima gotovo nijedan član ne ispunjava uslove za izbor u zvanje docenta na Univerzitetu Crne Gore (UCG), pokazuje istraživanje “Vijesti” o tome koliki je naučni doprinos akademika na međunarodnoj naučnoj sceni.

Veselin Vukotić je, kada su u pitanju društvene nauke, najistaknutiji član CANU, a njegovi radovi, koji su objavljeni u časopisima indeksiranim u najvećoj svjetskoj bazi, nastali su prije nego što je postao akademik.

Postavlja se pitanje u kakve se to naučno-istraživačke projekte ulaže novac poreskih obveznika ako rezultati tih istraživanja nisu vidljivi na svjetskoj mapi i kome se obraća CANU, posebno glede društvenih i humanističkih nauka, ako ne svjetskoj javnosti da ona nešto sazna o Crnoj Gori.

Budžet samo raste, sada je skoro 2 miliona

CANU je po zakonu najviša naučna i umjetnička ustanova u Crnoj Gori. Istraživanje “Vijesti” pokazalo je da je naučni doprinos velikog broja akademika CANU na međunarodnoj sceni skoro pa nevidljiv, kao i da mali broj akademika ima objavljene radove u bazi najeminentnijih naučnih časopisa na svijetu. Ovo se posebno odnosi na odjeljenja društvenih i humanističkih nauka. CANU se finansira iz budžeta, a samo za 2019. godinu je predviđeno 1,9 miliona eura za funkcionisanje te institucije. Budžet za CANU je rastao svake godine od 2012. godine kada je iznosio 1,14 miliona eura.

Pretraga po imenu za cijelu bazu

Da bi se utvrdilo koliko je svaki od akademika CANU objavio naučnih radova u relevantnim međunarodnim naučnim časopisima – sa izuzetkom akademika iz Odjeljenja umjetnosti koji se vrednuju po drugim kriterijumima - rađena je pretraga po imenu autora za cijelu bazu, zaključno sa 31. decembrom 2018. Da bi se dobila potpunija slika o neproduktivnosti u odjeljenjima za društvene i humanističke discipline, po pretrazi cjelokupne baze isključeni su iz kriterijuma pretrage radovi objavljene u zbornicima sa važnih međunarodnih skupova (Conference Proceedings Citation Index) i časopisa koji su uzeti u razmatranje za ulazak u bazu WoS (Emerging Sources Citation Index), što je višegodišnja procedura rigorozne analize i evaluacije.

Odjeljenje društvenih nauka

Kada je u pitanju Odjeljenje društvenih nauka CANU, na WoS su prisutni samo Veselin Vukotić sa 3 rada i novoizabrani član Zoran Stojanović sa jednim naslovom. Nijedan drugi akademik nije objavio rad niti u jednom međunarodno relevantnom naučnom časopisu, što njihov rad čini maltene nevidljivim za svjetsku naučnu javnost. Štaviše, kada se iz pretrage isključe radovi objavljeni u zbornicima radova sa naučnih skupova (kao što je slučaj sa Vukotićem) i časopisima koji su u procesu razmatranja za uključenje u WoS (kao što je slučaj sa Stojanovićevim radom u časopisu “Sociologija”), ostaje samo Vukotić sa dva naslova u časopisu “Panoeconomicus” koji ima faktor uticaja od 0,44 za 2017. godinu, što ga pozicionira tek na 307. mjesto od 353 rangirana časopisa iz oblasti ekonomije za tu godinu. Prvi rad mu je citiran ukupno šest puta u drugim relevantnim jedinicama u WoS bazi (od čega, četiri puta u samom “Panoeconomics”), a drugi nijednom.

Ono što je interesantno jeste da je Vukotić objavio oba rada prije nego je postao akademik (2008. i 2011. godine), dok mu se po učlanjivanju u CANU produktivnost objavljivanja u relevantnim međunarodnim naučnim časopisima svela na prosjek Odjeljenja za društvene nauke - nulu.

Odjeljenje humanističkih nauka

Stanje u Odjeljenju humanističkih nauka je još gore. Na WoS su zastupljeni samo Zoran Lakić sa dva naslova u zbornicima radova sa međunarodnih konferencija, Niko Martinović sa jednim radom u časopisu “Lingua Montenegrina” i novoizabrani član “Siniša Jelušić” sa jednim radom u časopisu “Folia Linguistica et Litteraria”. Nijedan od navedenih radova nije niti jednom citiran u časopisima u bazi. Međutim, kada se iz pretrage isključe radovi sa naučnih skupova i oni objavljeni u časopisima u procesu razmatranja (gdje su trenutno “Lingua Montenegrina” i “Folia Linguistica et Litteraria”), suočavamo se sa činjenicom da niti jedan akademik iz Odjeljenja humanističkih nauka nema rad objavljen u eminentnim naučnim glasilima.

Odjeljenje prirodnih nauka

Kada je u pitanju Odjeljenje prirodnih nauka, rezultati su značajno bolji, iako je dobar dio radova publikovan prije nego su postali akademici. Velika količina rezultata i provjera autorstva ponaosob, zbog mogućih istih imena i prezimena više naučnika, odredila je da se pretraga radi “ugrubo” za cijelu WoS bazu, po modelu “prezime, ime autora”, nakon čega je prikazan zbir radova i citata. Zato je nešto veći prikazani broj radova od realnog stanja moguć, ne samo zbog preklapanja imena, već zato jer i sistem pretrage zna da, recimo, pod “Stanković, Ljubiša” indeksira neke autore u istoj naučnoj disciplini koji su potpisali rad kao “Stanković, L.”, što, recimo, može biti “Stanković, Lina”. Ovo ne mijenja činjenicu da se članovi ovog odjeljenja drastično razlikuju od ostalih članova CANU, tako da ove cifre ne treba uzeti samo kao pokazatelj vidljivosti “prirodnjaka” na svjetskoj naučnoj sceni, već i kao pokazatelj neproduktivnosti i nerelevantnosti članova odjeljenja za društvene i humanističke nauke.

Kada se unesu imena akadamika iz ovog odjeljenja, dobiju se ugrubo sljedeći rezultati: Ranislav Bulatović ima 24 rada sa 37 citata; Petar Vukoslavčević – 27 radova sa 420 citata; Perko Vukotić – pet radova sa 43 citata; Igor Đurović – 166 radova sa 2.276 citata; Milojica Jaćimović – 12 radova sa 23 citata; Gordan Karaman – 14 radova sa 1.699 citata; Vlado Lubarda– 111 radova sa 3.057 citata; Predrag Miranović – 42 rada sa 1.047 citata; Goran Nikolić – 257 radova sa 1.247 citata; Ljubiša Stanković – 311 radova sa 4.378 citata; Svjetlana Terzić – 46 radova sa 487 citata; Vukić Pulević ima samo jedan rad (bez citata) u domaćem časopisu “Lingua Montenegrina” koji se uzima u razmatranje. Novi član Vaso Antunović ima sedam radova sa 124 citata.

Sadašnji predsjednik CANU Dragan K. Vukčević, poput prethodnika mu, Momira Đurovića, nema nijedan rad objavljen u časopisu na listi WoS.

Iskustvo UCG

UCG se posvetio tome da njegovo akademsko osoblje objavljuje “naučne radove koji su priznati međunarodnoj i domaćoj javnosti kao značajan doprinos nauci” i koji su kao takvi “mjerilima postavljeni kao jedan od kriterijuma za izbor u zvanje”. Pod time se smatraju oni naučno-istraživački radovi koji su “objavljeni u međunarodnim časopisima koji se nalaze u renomiranim međunarodnim bazama podataka (SCI/SCIE/SSCI/AHCI)”. Shodno tome, u zvanje docenta može biti izabrana osoba koja mora da ima makar jedan rad objavljen u međunarodnom časopisu indeksiranom u WoS. Da bi napredovao u zvanje vanrednog profesora, mora, između ostalog, objaviti još dva rada. A za izbor u zvanje redovnog profesora, makar još dva. Dakle, za izbor u zvanje docenta potreban je makar jedan rad, a za izbor u zvanje redovnog profesora barem pet radova objavljenih u časopisima indeksiranim u WoS.

Radove godišnje objavi desetak miliona istraživača

Prema nekim procjenama, u svijetu postoji oko dva miliona akademskih časopisa. Svake godine oko 10 miliona istraživača u njima objavi rezultate istraživanja, a zbog takve produktivnosti, vrednovanje naučno-istraživačkog rada predstavlja pravi izazov. Već decenijama, najeminentniji naučni časopisi indeksirani su – od 1900. godine pa do danas – u bazi koja se zove Web of Science (WoS) (u slobodnom prevodu, Naučna mreža). Platformu vodi Clarivate Analytics, bivši Thomson Reuters Intellectual Property and Science Business.

Prema Zakonu o CANU, nacionalna akademija je najviša naučna i umjetnička ustanova u Crnoj Gori, od posebnog nacionalnog i državnog interesa. Akademija objedinjuje naučne potencijale, organizuje, podstiče i razvija naučno, umjetničko i kulturno stvaralaštvo, afirmiše crnogorsku duhovnu, nacionalnu i državnu tradiciju od Duklje do savremene Crne Gore i svojim djelovanjem doprinosi ukupnom napretku države Crne Gore. CANU se finansira iz državnog budžeta.

Rigorozna kontrola kvaliteta časopisa

Kako se svake godine vrši rigorozna kontrola postojanosti akademskog kvaliteta indeksiranih jedinica – što znači da neki časopisi bivaju eliminisani, dok su drugi pak uvršteni u bazu – na WoS je svake godine indeksirano u prosjeku oko 30.000 naslova iz svih oblasti nauke: od prirodnih i tehničkih do društvenih i humanističkih disciplina. To uključuje i zbornike sa vodećih međunarodnih konferencija, patente, itd. Časopisi su podijeljeni u četiri kategorije: SCI (Science Citation Index) i SCIE (Science Citation Index Expanded) koje pokrivaju prirodne i tehničke nauke, SSCI (Social Sciences Citation Index) koja pokriva društvene nauke, a AHCI (Arts and Humanities Citation Index) – humanističke discipline. Postoje i časopisi koji se ne nalaze na nijednoj od ovih lista, ali su uzeti u višegodišnje evaluaciju za indeksiranje u bazu (Social Sciences Citation Index).

U svakoj disciplini ponaosob, indeksirani časopisi se rangiraju na osnovu faktora uticaja (impact factor). Brojna vrijednost faktora uticaja dobija se tako što se broj citata za posljednje dvije godine podijeli sa brojem objavljenih radova u te dvije godine. Kako na KoBSON-u to slikovito objašnjavaju: “Časopis American Economic Review je u svim radovima iz referisanih časopisa u WoS objavljenim 2006. godine bio citiran 5.913 puta. Od tog broja, 584 puta citirani su radovi koji su objavljeni u 2005, a 2.186 puta oni radovi koji su objavljeni 2004. godine. Taj časopis je u 2005. objavio 148 radova, a u 2004. godini 193 rada. Tada se njegov faktor uticaja računa na sljedeći način: (584 + 2186)/(148 + 193)= 8,12. Znači, impakt faktor časopisa American Economic Review za 2006. godinu je 8,12. Ovako izračunat faktor uticaja eliminiše razlike koje su mogle da nastanu kao posljedica veće periodičnosti (više brojeva godišnje) ili dužinom izlaženja časopisa”.

( Srdan Kosović )