Autokratija i agonija Crne Gore (1991-1995)

Ondašnja vlast u Crnoj Gori, njene pristalice i saveznici, nijesu djelovali u korist CG i njenog društva. Antipodno režimu, tadašnja indipendentistička crnogorska opozicija, njene pristalice i partneri iz redova, tada jedinog u CG nezavisnog medija (Monitora) i dijela književno-kulturnih asocijacija, insistirali su na obnovi državne nezavisnosti CG. Ali, „nova politička generacija, koja će zamijeniti “staro” crnogorsko rukovodstvo, personifikovana kroz ličnosti Momira Bulatovića, predsjednika CG od 1990-1998, Mila Đukanovića, predsjednika Vlade CG od 1991-1998 i predsjednika Republike CG 1998 - 2002, i Svetozara Marovića, predsjednika Skupštine CG (1994 -2001), vezaće Crnu Goru za sudbinu Srbije (do 1997.) i uvešće je u orbitu ratova (1991- 1995), sankcija i blokada, koji su pratili krvav raspad Jugoslavije“. (Prof. dr Šerbo Rastoder, „Crna Gora 1989-2006.-Prilog za modernu istoriju Crne Gore“, „Crnogorski anali“, Cetinje, 4/2013, str. 10.)

O vladajućoj partiji u Crnoj Gori (DPS-u), rezultatima njene politike, lošim i poraznim po CG i njene građane, govorio je, januara 1992, u intervjuu Monitoru i bivši visoki funkcioner socijalističke Jugoslavije i Crne Gore, prvoborac NOB-a, narodni heroj Veljko Milatović (1921-2004), Predsjednik Skupštine SRCG /1967-1969/ i Predsjednik Predsjedništa SRCG /1974-1982/, te zagovornik, nakon raspada SFRJ 1991, uspostave slobodne, suverene, nezavisne, građanske i demokratske Crne Gore. Sa Milatovićem je, tada, intervju vodio novinar, urednik i kolumnista Monitora g. Željko Ivanović. Početkom 1992, znameniti crnogorski političar i ličnost državničke vizije, djela i profilacije, veoma zaslužan za stvaranje institucija crnogorske državnosti, prosvjete, nauke i kulture u okviru SFRJ - Veljko Milatović, između ostalog, decidirano je saopštio: „Evidentno je da postojeća vlast bilježi velike neuspjehe. Uvela je Republiku u građanski rat, privreda je u kolapsu, nezaposlenost raste, lični i društveni standard pada, uspostavljanje pravne države je samo u obećanjima, a ljudska prava su ugrožena nego li ranije. Da pomaka na bolje nema, govori i odnos vladajuće partije prema opoziciji, koji se ne razlikuje od odnosa bivše komunističke vlasti prema neistomišljenicima. Očigledno, i pored verbalnog negiranja veze sa prošlim i odbacivanja tog nasljeđa, u svijesti je, na žalost, ostalo dosta toga. Uzmite samo jedan slučaj: čak i ranijem komunističkom periodu bilo je nezamislivo da vrhovni partijski poglavar javno prijeti nekom novinaru da će ga smijeniti, čim se ustoliči. Ili pogledajte odnos stranke na vlasti prema opoziciji, u prvom redu prema onoj demokratskoj, pa ćete uočiti mnoge sličnosti sa onom nekadašnjom komunističkom samodovoljnošću. Da napredak u toj sferi demokratije i sloboda, nije postignut govori i primjer da je, opet, danas više straha-i to onog egzistencijalnog - za goli život, nego li u jednom proteklom jednoumlju, kako ga zovu. Istina, malo je bilo, za tih 50 godina prava i slobode izražavanja mišljenja, ali straha za goli život toliko nije bilo. Dalje, vladajuća stranka boluje istu bolest koju je naslijedila-hoće da bude stranka svih građana i da jedino ona zastupa sve njihove interese. To je iluzija. To se pretvara, kako je pokazalo i ranije iskustvo, u monopol. To, dalje, vodi, raslojavanju i rastakanju stranke na mnoge, često i oprečne, struje i ideologije. Zato, nije čudo što u vladajućoj partiji, koja je zvanično lijeve orijentacije, ima i ljevičara i desničara. Što je najgore, to se zanemaruje, tome se ne posvećuje pažnja, već se olako igra čas tamo, čas amo, što me više podsjeća na ‘zetski šarabaj’, nego na modernu lokomotivu. Baš zato, vladajuća partija ni po jednom pitanju nije sposobna da povede neku trajniju politiku“ (Veljko Milatović, „Moji su ideali ostali isti“,„Monitor“, Podgorica, god. III, broj 66, od 24. januara 1992, str. 14, Intervju.)

DPS vlast i njeni faktički saveznici tada su zarobili i okovali Crnu Goru u okviru tzv. „SRJ“ i, zarad svog interesa vlasti i moći, potčinili je dedinjskoj satrapiji Slobodana Miloševića. Zahtjeve, koje je istakao i prononsirao LSCG, da se tada zvanična politika u Crnoj Gori usmjeri ka obnovi crnogorske državne nezavisnosti, režim, simboliziran u trijumviratu Momir Bulatović - Milo Đukanović - Svetozar Marović, apriori i kategorički je odbijao, konstantno još od prvih mjeseci 1991. i iste je doživljavao i stigmatizirao kao herezu.

Ondašnji lider LSCG g. Slavko Perović, u intervju beogradskoj TV Politici (emisija Press klub) 16. aprila 1993, činjenički i argumentovano, konstatovao je da je vlast u CG, u rukama DPS-a, jedan od kreatora velikosrpske ratne politike, te da se CG danas „nalazi u katastrofalnoj situaciji“. Prema Peroviću, crnogorski liberali su stanovišta da je „samostalna Crna Gora istovremeno i vitalni interes Srbije“. Za izvornog Slavka Perovića, tada nije bilo dileme kada je, eksplicirao: „Ako Crna Gora ostane u sastavu ove i ovakve takozvane Savezne Republike Jugoslavije“, i dodao da to neće biti dobro za CG, ni za Srbiju. Perović je rezolutan, kada saopštava: „O ravnopravnosti u takvoj zajednici ne može biti ni govora, jer je to neprirodan spoj. Crna Gora u ovoj federaciji učestvuje sa nekih 5% svojih potencijala, tako da je prirodna težnja Beograda da taj prostor unitarizuje i da ga podvede pod svoj politički, ekonomski i svaki drugi uticaj. Isto tako prirodna je i naša težnja da se od toga branimo“. Perović je govorio da se decenijama, permanentno, sprovodila nacionalna asimilacija Crnogoraca i na pitanje novinara „Zašto Crnogorci na kapama nose četiri S“ odgovorio je: „To su četiri ognjila iz srpskog grba, koja su na crnogorskim kapama prisutna od 1918. Te godine bilo je zabranjeno nošenje autentičnih crnogorskih kapa koje su imale ranije naziv suverena ili šestokraku zvijezdu. Ako pogledate filmove i fotografije prije 1918. nećete naći nijednu crnogorsku kapu koja ima četiri S“ („Vjetrovi duvaju u jedra LSCG-Intervju u Press klubu TV ’Politika’ Slavko Perović’“, „Liberal“, god. IV, broj 33, od 20. aprila 1993., str. 11.)

I drugi istaknuti i uticajni predstavnici crnogorske državotovorne opozicije, javno su govorili o sunovratu CG pod vlašću DPS i u okviru „SRJ“. O tome je kazivao krajem 1993. i mr Žarko Rakčević, tada jedan od prvaka SDP Crne Gore, opozicioni političar i intelektualac, crnogorski suverenista i antiratni aktivista, poslanik u Skupštini CG. Analizirajući političku i ekonomsko-socijalnu situaciju u CG - zemlji tada pupčanom vrpcom vezanoj za Miloševićevu “SRJ” - Rakčević je tvrdio da je vladajući establištment u CG, istodobno, saučesnik i talac velikosrpske politike. On je, kritikujući politiku režima u CG i u Srbiji, javno, činjenički i dokazno utemeljeno, obrazlagao i upozoravao na javnu vladavinu obmana, manipulacija, te medijskog jednoumlja i mraka pod žezlom vlasti. U tom smislu, Rakčević je istakao, tada, pored ostalog, da “na žalost, danas veliki broj građana Crne Gore i Srbije, umjesto svojom glavom, razmišlja televizorom. Privid je da oni drže u svojim rukama daljinski upravljač. On je kod ‘velikog brata i njegovog ministarstva istine’”. Rakčević, potom, precizira: “Naš civilizacijski pad je strašan. Doba mirnog i relativno spokojnog života kao da je vjekovima daleko. Ponekad imam utisak da je naš ambis bez dna. Kao država smo nepriznati, prokazani i izolovani. Kao građani smo poniženi i iscrpljeni svakodnevnom bitkom za preživljavanje. Ljudi zaboravljaju svoje duhovne i druge potrebe, postaju zadovoljni izborenom veknom hljeba ili sindikalnim džakom brašna. Prosto nevjerovatno kako se ljudi adaptiraju na sprovedenu bestijalizaciju”. Prema ocjeni Rakčevića, za to je kriva vlast u CG pod kontrolom DPS, “koja već nekoliko godina sprovodi anticivilizacijski projekat ‘svi Srbi u jednoj državi’; koja svoj nacionalni interes ostvaruje mačem i ognjem, a gluva je za nacionalne interese drugih, bliskih naroda; koja ne zna šta je kompromis, već srlja protiv čitavog svijeta; koja nas je ostavila bez prijatelja u svijetu i ogradila bodljikavom žicom”. Prema, percipciji Rakčevića, vlast u CG i „SRJ“ je vina i zato “što je klasifikovala narode na nebeske i genocidne”; ona je ta “koja je Dubrovnik proglasila srpskim gradom i branila CG kod Mostara i Zagreba; koja je umjesto privatizacije ponudila etatizaciju; koja je umjesto demokratizacije nudila fašizaciju, umjesto vjerske i nacionalne tolerancije dopustila vjersku i nacionalnu isključivost i mržnju; koja nam je obećala kompjutere i švedski standard, a obezbijedila luk, strijelu i korijenje, koja nas je ponizila” (“Monitor”, Podgorica, godina IV, broj 165, od 17. decembra 1993, “Preuzimanje volana- Intervju Žarko Rakčević”, str. 14.)

Bilo je to vrijeme kad su crnogorska kultura i njeno istorijsko nasljeđe bili izloženi degradaciji, devastaciji i asimilaciji. O tome je krajem 1994. godine poznati crnogorski pisac, izvorni crnogorski suverenista i rodoljub, Jevrem Brković, iz egzila u Zagrebu, jasno govorio. „Na delu je sprovođenje velikosrpskog koncepta posrbljavanja institucija crnogorske kulture“. Jevrem Brković zatim dodaje da iza toga stoji ondašnji vrh vlasti u Crnoj Gori, oličen u M. Bulatoviću, M. Đukanoviću, S. Maroviću i drugima, kao i, kako ocjenjuje Brković „čitav jedan memorandumski štab koji im diktira što će raditi i kada će koji anticrnogorski potez povući. Aktivni kulturocid nad Crnom Gorom traje od pučističkog dolaska pučista na vlast, a latentni kulturocid u Crnoj Gori postoji još od 1918.“ (Jevrem Brković, „Otpora će biti sve više“, „Monitor“, Podgorica, br. 218., 23. decembar 1994, str. 2, /Intervju.)

Autor je diplomirani pravnik i istoričar, magistar i doktorand istorijskih nauka i saradnik u nastavi na Odsjeku za istoriji Filozofskog fakulteta Univerziteta CG u Nikšiću

( Novak Adžić )