Haos sa Brexitom, istočno-zapadna dihotomija, sve jači desni populisti i ogorčene borbe oko glavnih fotelja posle izbora za Evropski parlament - rijetko je u protekle tri decenije unutrašnje stanje Evropske unije bilo tako nepogodno za naredni talas proširenja. I upravo u takvoj situaciji u poljskom Poznanju desio se Zapadnobalkanski samit, kao dio tzv. Berlinskog procesa, koji bi zemljama regiona trebalo da nudi bolji i efektivniji plan kretanja ka EU integracijama.

Na sastanak sa političkim vođstvom šest zapadnobalkanskih država u petak je doputovala i njemačka savezna kancelarka, Angela Merkel. Zemlje Zapadnog Balkana imaju perspektivu ulaska u EU, naglasila je ona pred dolazak, ali prije toga moraju da ispune još puno uslova. Tako glasi standardna, ritualna formula u sali za čekanje EU. „Zapadni Balkan ne treba da gaji nikakve nade u ubrzane EU-integracije“, odgovara na to politikolog Dušan Reljić iz berlinske Fondacije Nauka i politika za Spiegel.

Berlinski proces je u međuvremenu pet godina star. Njemačka je ovu diplomatsku inicijativu pokrenula 2014. da bi zastaloj politici proširenja za Albaniju, Bosna i Hercegovina, Kosovo, Makedoniju, Crnu Goru i Srbiju ponovo dala zamajac. Inicijativi se priključilo još devet EU država, među njima Austrija, Francuska, Italija i Velika Britanija. Zemljama Zapadnog Balkana se time signalizira da EU njihovu intergraciju shvata kao bitnu i neophodnu. Istovremeno se time želi podržati regionalna politička i privredna kooperacija a i ubrzati uže povezivanje Zapadnog Balkana sa EU.

Ekonomske veze sa Z. Balkanom vrlo jednostrane

Ali, posle pet godina, bilans Berlinskog procesa je razočaravajući. Materijalno posmatrano, uspjelo se samo u ukidanju rominga u zapadnobalkanskom regionu do 2021. i stvaranju jedne omladinske organizacije. A ostalo? Inicijativa za obrađivanje ratnih zločina u regionu je propala. Infrastrukturni investicioni projekti nisu podstaknuti ni milimetar.

Politički, situacija u regionu Zapadnog Balkana je totalno izgubljena. Odnos između Srbije i Kosova je tako eksplozivan kako nije bio već deceniju, a objema državama vladaju duboko antidemokratska rukovodstva. Albanija i BiH tonu u sve dublje državne krize. A Crna Gora je već tri decenije besprizorna autokratija.

Samo se Sjeverna Makedonija, posle „šarene revolucije“ 2016, nalazi na putu demokratizacije i izgradnje pravne države. Tačno je da je ekonomski region Z. Balkana vrlo usko povezan sa EU, ali pri tom vrlo jednostrano: on EU služi kao region jeftine radne snage i izvozno tržište, što je sveukupno proizvelo visoki trgovinski deficit regiona sa EU. Sa svoje strane, EU je još dramatičnije umorna za proširenja nego prije pet godina. Kao simbol može da posluži ono što se u junu desilo u Briselu: otvaranje pristupnih pregovora sa S. Makedonijom i Albanijom je opet moralo biti pomjereno, jer je bilo rezervi u Francuskoj i Holandiji, a čak i u Njemačkoj, koja se do sada smatrala za odlučujućeg zastupnika EU-integracija Z. Balkana. Pri čemu je S. Makedonija, koja je kandidat za EU od davne 2005, napravila istorijski sporazum sa Grčkom, riješila spor oko imena i tako ispunila nabitniji uslov za početak pregovora.

Njemačka ciljano odvlači stručnu radnu snagu i akademce

Uzdržano pozicioniranje EU, zajedno sa nezainteresovanošću SAD za Zapadni Balkan, za posljedicu ima da ostali internacionalni igrači dobijaju na značaju u regionu koji u međuvremenu služi kao geopolitičko igralište.

Istina, uticaj Rusije, Turske i država Arapskog zaliva često je pretjerano precijenjen. Ali Kina, kao trenutno najveći davalac kredita u regionu, stvarno je bitan igrač. Ona je već investirala milijarde u infrastrukturu i industriju zemalja Zapadnog Balkana. Pojedine države, poput Crne Gore, zato su već pale u jaku zavisnost od Pekinga. Imajući u vidu situaciju u regionu i razočaravjući bilans Berlinskog procesa, eksperti, poput Dušana Reljića, zahtijevaju novo promišljanje EU politike ka Zapadnom Balkanu.

„Mora se napokon shvatiti da su EU i Zapadni Balkan jedna geopolitička cjelina a da Zapadni Balkan nije periferni region EU“, kaže Reljić. Tačno je da se ne može nastaviti sa politikom proširenja u dosadašnjoj formi, ali EU mora otvoriti svoje strukturalne i kohezione fondove za Zapadni Balkan. Regionu je potrebna masivna gratis-finansijska pomoć i razvojni programi, tvrdi Reljić, jer se samo tako može trajno spriječiti ekonomska propast regiona i masovni egzodus stanovništva iz njegovih zemalja.

Što se tiče ovog posljednjeg, u ciničnom smislu je taj egzodus vrlo uspješno poglavlje Berlinskog procesa za Njemačku.

Na hiljade fakultetski obrazovanih mladih ljudi i stručno obučenih radnika svake godine napušta region Zapadnog Balkana. Najveći dio njih Njemačka ciljano privlači.

(Spiegel)

Prevod: Mirko VULETIĆ