Zašto Rusi protestuju?

Aleksej Kudrin, bivši ministar finansija, a trenutno predsjednik Finansijske komore RF, istupio je sa upozorenjem da zemlji prijeti “eksplozija” protesta izazvanih padom životnog standarda i masovnim siromaštvom. Ali, Kudrin nije u pravu.

Mnogi smatraju Kudrina vođom nevelike grupe liberalnih tehnokrata koji rade unutar neliberalnog sistema ruskog predsjednika Vladimira Putina. Njegove riječi imaju veliku težinu za sve liberalno nastrojene posmatrače. Ali ocjenjujući današnje socijalne nerede u Rusiji Kudrin miješa ekonomsko nezadovoljstvo sa nečim fundamentalnijim - sa borbom za dostojanstvo.

Naravno, Rusi imaju ozbiljne ekonomske probleme. Pad realnih prihoda domaćinstva, koji Kudrin naziva jednim od najvažnijih razloga nezadovoljstva, traje od 2014. godine, kada je Putin donio skupu odluku da nezakonito anektira Krim. Ne čudi što tempo rasta lične potrošnje ostaje nizak. Prošle godine, kada je vlada uvela radikalnu penzionu reformu, koja je, između ostalog, za pet godina povećala starosnu granicu za odlazak u penziju, narodni protesti bili su dovoljno široki da natjeraju Putina ne samo da javno brani ovu mjeru, već i da pođe na neke ustupke.

Putinovi argumenti nisu sasvim ubijedili Ruse, pa je povjerenje u vlast opalo. Iako su protesti protiv penzione reforme utihnuli (dijelom zahvaljujući sprovedenim hapšenjima), birači su kaznili Putinovu partiju Jedinstvena Rusija na lokalnim izborima u septembru, a podrška Putinu, koja se kretala oko 80%, nakon oktobra 2018. pala je na 64-68 procenata. Sada je Putin popularan otprilike kao i prije aneksije Krima, koja je - zajedno sa pratećom nacionalističkom retorikom - povećala njegov rejting. Nakon pet godina ta taktika, izgleda, neće opet funkcionisati: danas se čini da Rusi više nisu uvjereni u antizapadni diskurs i militarističku retoriku.

Putin je došao u neprijatnu poziciju jer njegov omiljeni instrument kojim mobiliše narodnu podršku nije više efikasan. Ipak, ostaje činjenica: iako je Putinov rejting sada niži nego što bi on volio, on se stabilizovao, što znači da su Rusi u velikoj mjeri prihvatili svoje ekonomske teškoće kao “novu normalu”.

Ali to ne znači da su Rusi spremni da se mire sa drugim “normalama” u ponašanju vlasti. Pogledajte, na primjer, proteste koji su u maju buknuli u Jekaterinbrugu, četvrtom gradu Rusije po broju stanovnika. Isprovocirali su ih planovi vlasti da izgrade novi pravoslavnu sabornu crkvu u jednoj od malobrojnih sačuvanih zelenih zona u gradu.

Problem je bila korupcija, a ne ekonomija ili čak religija. Čak su i duboko vjerujući Rusi istupili protiv te gradnje. Ljudi su siti veza između organa vlasti, jejarha Ruske pravoslavne crkve i favorizovanih biznismena. Želeći da sačuva podršku u svojoj tradicionalnoj bazi birača (običnih Rusa izvan Moskve), Putin je lokalnim vlastima naredio da zaustave realizaciju projekta, barem privremeno. To je preraslo u jednu od rijetkih pobjeda ruskog građanskog društva.

Nakon toga počeli su protesti izazvani hapšenjem Ivana Golunova, poznatog istraživačkog novinara koji se bavio temom korupcije u pogrebnoj djelatnosti. Nezadovoljstvo su izazvale ne samo sumnjive optužbe da je novinar prodavao narkotike, već i loše postupanje sa njim nakon hapšenja. Ljutnja i ogorčenje su bili toliko jaki da je Kremlj ubrzo, sasvim neočekivano, naložio oslobađanje Golunova kome su prijetile duge godine zatvora (takvu kaznu mogao bi da očekuje bilo ko u njegovom položaju). I opet je Putin pokazao spremnost da udovolji javnosti i da ne rizikuje dalje slabljenje narodne podrške.

Ali, ta spremnost ima granice. Nakon oslobađanja Golunova policija je zadržala više od 500 demonstranata koji su izašli na ulice u znak opšteg protesta protiv gušenja nezavisnih medija i pritvaranja političkih zatvorenika u Rusiji.

Najupečatljiviji slučaj građanske neposlušnosti dogodio se nedavno na sjeveru Rusije - u Arhangelskoj oblasti. Saznavši (slučajno) o planovima vlasti da dovozi otpad iz Moskve i napravi deponiju u jednoj lokalnoj prašumi, koja je u blizini grada, stanovnici su počeli da izlaze na protetste koji traju već godinu i šire se na susjedne regione.

I ponovo ovdje postoji ekonomska komponenta: stanovnici siromašnog regiona istupaju protiv mahinacija bogate Moskve. Oni ne traže povećanje realnih prihoda. Oni štite svoj zajednički prostor od okupacije centralne vlasti i traže ne samo da se zaustavi gradnja deponije, već i pozivaju gubernatora, a u posljednje vrijeme i Putina, da daju ostavke.

I mada je vlada u maju odložila planove o izgradnji deponije, Putin je te proteste pomenuo samo jednom nazvavši taj konflikt isključivo regionalnom pitanjem. I uošte nije slučajno što ta tema nije pokretana 20. juna, tokom Putinove “Direktne linije” - televizijskog programa uživo u kome predsjednik odgovara na pitanja građana Rusije. Kremlj, izgleda, ne shvata do kraja kako da se izbori sa tim novim vidom otpora.

A on je zaista nov. Arhangelski demonstranti pokazali su nevjerovatnu čvrstinu, profesionalizam i duboko razumijevanje Putinove moći. Te demonstracije ne vodi nikakva posebna grupa ili pokret sa velikim političkim planovima. Demonstranti u Arhangelsku (umnogome slično demostrantima u Jekaterinbrugu, pa čak i u Moskvi) jednostavno su ljudi koji se bore za to da se vlasti, napokon, počnu prema njima odnositi sa poštovanjem i dostojanstvom koje zaslužuju.

Autor je viši saradnik i predsjedavajući Programa za rusku unutrašnju politiku i političke institucije Karnegi centra u Moskvi

Copyright: Project Syndicate, 2019.

( Andrei Kolesnikov )